VOV4.Xơ Đăng - Sap ing tơdroăng păn í ki păn iâ vâ kâ tung rơpŏng hngêi mê troh nôkố, hên rơpŏng kuăn pơlê mơngế Jarai, a tơring Ia Grai, kong pơlê Gia Lai hiăng po rơdâ păn hên í vâ mơnhông cheăng kâ rơpŏng hngêi. Pro pơxúa ăm dêi tơná ing tơdroăng ki ai tơnêi tơníu kơdrum deăng kân rơdâ, hên rơpŏng hiăng păn í kơ’nêi tung kơdrum pro ai pơxúa liăn ngân.

Ngoh Rchăm Bly, a pơlê Del, cheăm Ia Tô, tơring Ia Grai, kong pơlê Gia Lai cho môi tung mâu rơpŏng kuăn pơlê tung pơlêdjâ troăng ahdrối tung tơdroăng ki păn í kơ’nêi tung kơdrum. Ngoh Rchăm Bly ăm ‘nâi, a hơnăm 2019, klêi kơ’nâi châ mung 20 rơtuh liăn sap ing tơdroăng Mơnhông mơdêk cheăng kâ rêh ối pơlê pơla kơpong hdroâng kuăn ngo, ngoh hiăng păn tơ’nôm 200 to í kơ’nêi tung kơdrum.

Tiô ngoh Rchăm Bly, í ngoh păn tâi tâng cho kơ’nêi tung kơdrum, kế kâ ối drêh cho oâ hdrong, hlá nhâ ki chiâng xêh ƀă báu kơchâi ngiât. Í châ tŭm tơdroăng pơkâ tê sap ing 1kg troh 1,2 kg. Nôkố, ngoh Bly ai 3 tíu ki tê, roê í dêi rơpŏng, rêm khế, tê châ dâng, lối lơ pá xôp 50 to í, kum ngoh châ xo liăn dâng 5 rơtuh rêm khế.

“Í tung pơlê á mâu ngế tung kố ƀă tá mâu xuăn vâi hâk vâ roê khât, xua hơ’nêh gá kơhiâm, kâ gá xú kơhiâm. Túa păn tung kơdroăng môi tiah xuăn á ôh tá ai liăn ‘no pro, bu kơ’nêi hmâng vâ xo, bô bố xuân rơhêng vâ roê. Yă tê châ kơnâ, môi tiah í mơngế xuăn păn 1kg bu 50 troh 60 rơpâu liăn, mê í pin tê 1 kg athế sap ing 110 rơpâu troh 120 liăn”.

Ngoh Rơchăm Tâm, a cheăm Ia Ƀă, tơring Ia Grai xuân păn í tiô túa păn ki kơ’nêi tung kơdrum. Tiô Rơchăm Tâm, hdrối nah ngoh ƀă vâi krâ nhŏng o tung thôn ki hên cho păn cho tiô túa păn ki iâ, ôh tá kâi hbrâ mơdât pơreăng, chu ki hên bu kâ xúa tung rơpŏng hngêi tê, tơƀrê ‘na liăn ngân ôh tá ai.

Hơnăm 2022, ngoh Rơchăm Tâm hiăng khên tơnôu ‘no liăn vâ păn í a kơdrum ki rơdâ lối 3ha dêi tơná ƀă 500 to í. Klêi kơ’nâi 4 khế, ngoh hlo í xông kân lĕm, rĕng hmâ ƀă ƀăng tơnêi dêi cheăm, tơring, ki hngăm dêi í châ sap ing 1,4 – 1,6kg tung môi pŭm, tê, ôh tá riân ki ‘no hrê, rak ngăn mê liăn laih ối châ vâ chê 20 rơtuh liăn.

Xuân tiô Rơchăm Tâm, tơdroăng ki păn í kong pin kơ’nêi tung kơdrum gá ôh tá tơbrêi khât, bu athế pro mâu tíu ai kế ki hding vâ í tơkŭm koi a kong măng. Kơhâi í gá tăng kâ xêh, mâu hlá nhâ tâ tá kơdrum mê bu ăm í kâ a kơxo má ƀă kơxê. Laga, tơdroăng ki pâk vaccine ăm í athế châ tơtrŏng khât, tro má môi athế pâk drêng í nếo châ roê.

“Á păn í ăm gá kâ báu, phái, păn í má môi xuân hơ’lêh rôh kâ ăm rơpŏng hngêi.Naoh păn xuân kơ’nêi hmâng vâ la nôkố châ kăn ƀô̆ ngăn pơlê cheăm hnê mơhnhôk mê á xuân kroăng tro tơdroăng xuân ăm kâ ôu, pâk pơkeăng tro pơkâ, tro tơdroăng vâ í ôh tá tro pơreăng vâ châ tê”.

Jâ Nguyễn Thị Giang, kăn phŏ ngăn kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng tơring Ia Grai ăm ‘nâi, túa păn í kơ’nêi tung kơdrum mâu hơnăm achê kố châ hên ngế păn xua gá pro pơxúa ăm liăn ngân, kum vâi krâ nhŏng o ai liăn pêi lo tơniăn. Mâu hơnăm hdrối nah, Khu ngăn kuăn pơlê dêi tơring hiăng tơrŭm ƀă mâu kơvâ cheăng tơkŭm po mâu lâm hnê hriâm kih thuât păn, hbrâ mơdât pơreăng ăm í, kum kuăn pơlê liăn mung vâ mơhnhôk vâi krâ nhŏng o păn,pro kơdroăng, mơdêk pêi lo liăn ƀă mơ-eăm pro kro mơdrŏng.

“Ƀă túa păn í kơ’nêi tung kơdrum mê vâi krâ nhŏng o tung mâu hơnăm hdrối nah ki hên vâi păn iâ, ƀă tơdroăng ki păn cho vâ kum ăm rơpŏng hngêi tơná tê. Laga drêng châ xúa khoa hok kih thuât vâi krâ nhŏng o xuân rế hía rế hơ’lêh túa pêi, ‘nâi xúa mâu kế tơmeăm ki tŏng kum, ‘nâi ‘no liăn păn ki hên vâ mơnhông cheăng kâ rơpŏng hngêi.

Ki xiâm ai mâu rơpŏng ki păn hdrối nah vâi bu păn 5 troh 10 to, mê nôkố vâi hiăng păn sap ing 100 troh 200 to. Tơdroăng pơxúa dêi kơ’nêi í tung kơdrum mê hơ’nêh kâ gá kơhiâm tâ í vâi păn tung kơdroăng, kơxô̆ liăn ‘no hrê iâ tâ í păn tung kơdroăng. Châ xúa êak vâ rơvât ăm mâu hdrê loăng pêt”.

Pôa Phan Đình Thắm, Ngế xiâm pơkuâ ‘na chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê tơring Grai, kong pơlê Gia Lai kô tơpui tối ‘na tơdroăng păn í tiô troăng rơhlâ tung mâu thôn pơlê hdroâng kuăn ngo a tơring xuân môi tiah troăng prôk ton hơnăm vâ kuăn pơlê mơnhông mơdêk păn í, kojo kum ‘na cheăng kâ tung rơpŏng hngêi.

 -Pôa ăm ngin ‘nâi mâu tơdroăng ki kal ‘na păn í pêap tung tơring ƀă tơdroăng mơdêk păn í tung kơpong hdroâng kuăn ngo kum mơnhông cheăng kâ  tung mâu hơnăm achê kố? 

-Pôa Phan Đình Thắm: Tung păn mơnăn, păn í nôkố ngin dế mơdêk păn mơnăn mơnuâ, ‘na tâi tâng mâu í pêap mê dâng 240 rơpâu to í. Malối, tung tơring ai hên kơdrum deăng kân rơdâ păn hên í, hiăng tơrŭm ƀă mâu khu mơdró vâ khu mơdró rôe tâi í ki păn mê ah, pakĭng mê, tung pơla nôkố kuăn pơlê dế mơdêk tung păn hên tung kuăn pơlê  ‘na mơdêk păn í vâ ‘mâi mơnhông tơdroăng rêh ối. Pơtối mê ai hên kơxô̆ í mê kuăn pơlê tê vâ châ kum mơnhông mơdêk cheăng kâ tung rơpŏng hngêi.

-Ô pôa, tơdroăng tơbleăng hnê túa păn, hnê kih thuât nếo ăm kuăn pơlê châ tơring tơmâng khât môi tiah lâi?

-Pôa Phan Đình Thắm:‘Na tơroăng mê, rêm hơnăm khu ngăn pêi chiâk deăng xuân môi tiah Tíu xiâm ngăn ‘na chiâk deăng ƀă mâu cheăm xuân hnê tối ăm kuăn pơlê tơkŭm hnê mơhnhôk kuăn pơlê, malối cho khu ngăn pơkeăng pơlât mơnăn acheăm hnê tối ăm kuăn pơlê păn í pêap, tung pơla păn trâm mâu pơreăng, malối drêng kong prâi pơ’lêh. mê kuăn pơlê thế ‘nâi nhên pơreăng ki tiah lâi, khu thái pơkeăng pơlât mơnăn acheăm thế kum kuăn pơlê vâ pâk hbrâ mơdât vaccine, xuân môi tiah veăng kum hnê kuăn pơlê  tung tơdroăng păn mơnăn, í pêap. 

-Nôkố, mơhé kuăn pơlê hiăng ai í păn xo hơ’nêh vâ tê a kơchơ, la kơxô̆ í ối iâ. Tiah mê, kơvâ pêi chiâk deăng ai troăng rơhlâ pơkâ tiah lâi vâ kum kuăn pơlê mơnhông mơdêk păn í krá tơniăn, kum kuăn pơlê mơnhông tơ-brê ‘na tơdroăng cheăng mê?

-Pôa Phan Đình Thắm:Hơnăm 2022 Ƀơrô ngăn ‘na chiâk deăng tơrŭm ƀă Tíu xiâm tê mơdró ing tơdroăng ‘na khoa hok kŏng ngê̆ mê nôkố ngin dế mơdêk păn hên í, mơnúa păn í Hmông păn pá kơdâm loăng xâp a mâu cheăm, pơlê kân. Ƀă tơdroăng păn mơnăn mê ki malối cho păn í, tâng kuăn pơlê ‘nâi xúa khoa hok kih thuât. Má péa, cho kơdroăng păn, má pái hbrâ mơdât pơreăng a í, mê a tơmiât tơdroăng păn í kô pro pơxúa hên tung cheăng kâ.

Rêm hơnăm ngin xuân ai liăn veăng kơjo kum kuăn pơlê ing kơxô̆liăn kum ‘na pêi chiâk dêi tơring. Rêm hơnăm ngin kô mơjiâng mâu túa păn í a tâi tâng mâu cheăm, pơlê kân. Drêng hlo tơ-brê ngin kô po rơdâ kum kuăn pơlê păn châ tơ-brê la thế tăng tíu vâ tê rôe í dêi kuăn pơlê. Malối ngin  tơrŭm ƀă mâu khu mơdró vâ kum kuăn pơlê châ tê dêi í ki păn.

-Mơnê kơ pôa!

Gương -Katrrina Nga tơplôu ƀă tơbleăng