VOV4.Xơ Đăng - Kơpong pêt ai mah kơxô̆ pơkâ inâi ƀă túa pơkâ pêt rak vế dâi lĕm, môi tíu ‘na kế tơmeăm dế pro ai pơxúa tơƀrê ăm vâi krâ nhŏng o kuăn pơlê ƀă khu mơdró kâ ki vâ tê ngi kong têa ê kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng a Tây Nguyên.

Kong pơlê Lâm Đồng nôkố ai dâng 10 rơpâu ha sầu riêng ƀă kố cho môi tung mâu túa kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ki ai yă kơnâ a kong pơlê. Pôa Võ Hữu Long, Kăn pơkuâ Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó Mơjiâng pro tê mơdró Long Thủy (thôn 6, cheăm Lộc An, tơring Bảo Lâm) ăm ‘nâi, kơchơ mơdró ƀă tíu tê ngi kong têa ê ‘na plâi sầu riêng nôkố gá chía tơniăn, la ki kơnía dêi plâi sầu riêng kố rế kơnâ tâ ƀă tơniăn tâ drêng kơpong pêt châ chêh inâi mah kơxô̆ pơkâ inâi nhên tung pơla pêt, rak ngăn, krí xo, rak ngăn ƀă tâ tung kơthung châ hbru ăm mah kơxô̆ kơpong pêt, khu mơdró kâ hiăng chiâng vâ tê ngi kong têa ê ing kơxô̆ liăn pêi lo ing tê ƀă pro pơxúa ‘na liăn laih châ hên ăm mâu ngế ki pêt ƀă khu mơdró kâ.

‘’Mah kơpong pêt vâi hiăng hbru ăm, VietGAP hiăng ai tŭm, drêng á rak vế tơniăn ai hlá mớ-ea chiâng phêp vâ tê ngi kong têa ê mê yă ki á roê tâng pơchông ƀă kơchơ mơdró roê gá kơnâ tâ sap ing 15 – 20 rơpâu liăn. ƀă mâu ƀăng tơnêi pêt hiăng châ hbru ăm mah, hiăng tơrŭm pêi tung tơdroăng pơkâ dêi tơná mê pơla hdrối kố nah á kĭ tơkêa 6 rơpâu tâ̆n’’.

Pro kơpong pêt tiô tơdroăng ki pêt tơrŭm xuân dế châ mơdêk rơdêi a kong pơlê Dak Nông ƀă hên kế tơmeăm plâi kâ môi tiah sầu riêng, krui kơxái, plâi nong, ƀơr. Hên kơpong pêt a kong pơlê xuân hiăng châ hbru ăm mah kơxô̆ pơkâ inâi vâ kum ăm tơdroăng ki tê ngi kong têa ê. Pôa Bùi Phú Tôn, kăn pơkuâ Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó tê mơdró ngi kong têa ê Nghiệp Xuân, cheăm Dak Nia, pơlê kong kơdrâm Gia Nghĩa, kong pơlê Dak Nông ăm ‘nâi, ƀă tơdroăng ki mơjiâng tơrŭm, mâu kế tơmeăm dêi kŏng ti hiăng dâi lĕm khât ƀă môi tuăn, pro ai pơxúa ‘na ki kơnía drêng tê ngi kong têa ê.

“Kơchơ pơkâ thế pin tê ngi kong têa ê tiô tíu ki tê xiâm. Tê ngi kong têa ê tiô tíu ki tê xiâm mê pâ thế ai mah kơpong pêt, mah tíu ki tâ tung kơthung tiô mâu tơdroăng pơkâ tro má môi, ôh ti xê tê tiô troăng môi tiah nah xếo’’.

Kơpong pêt ai mah pơkâ inâi ƀă tơdroăng pơkâ pêt rak vế tơniăn ki dâi lĕm dế pro xi pơxúa tơƀrê ăm vâi krâ nhŏng o kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng ƀă khu mơdró kâ tê tơmeăm ngi kong têa ê a Tây Nguyên. Tơdroăng kố dế pơtối châ mâu kong pơlê tung kơpong tơtrŏng mơnhông vâ ăm mâu kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng xiâm kố vâ tê ngi kong têa ê.

Môi tiah hiăng tối peăng  apoăng, pơtối mê ngin ai rôh kơ êng ƀă jâ Nguyễn Thị Tình, Kăn phŏ pơkuâ ngăn ‘na chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê dêi kong pơlê Dak Nông ‘na troăng rơhlâ mơnhông mơdêk kơpong pêt nhâ ai mah kơxô̆ pơkâ inâi.

-Tơdroăng mơnhông mơdêk kơpong ai mah kơxô̆ pơkâ inâi a Dak Nông troh nôkố hiăng châ tơ-brê môi tiah lâi ?

Jâ Nguyễn Thị Tình: Mah kơxô̆ kơpong pêt a Dak Nông troh nôkố mê khu xiâm ngăn hdrê loăng plâi ƀă pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong hiăng ăm 38 mah kơpong pêt tá mah tíu pro kơxuô tâ tung kơthung. Ing apoăng hơnăm troh nôkố peăng Tíu xiâm hiăng hnê mơhno mơnhông mơdêk kơpong pêi chiâk cho xiâm ki tí tăng ‘nâi plĕng xuân môi tiah tối tơbleăng pêi tơdah xo hồ sơ klêi mê lăm séa ngăn, tối vâ ’nâi ‘na tơdroăng pâ thế ăm khu xiâm ngăn hdrê loăng plâi ƀă pơkeăng xôh kơdê ôa hdrong vâ châ Tíu xiâm ăm mah kơxô̆ kơpong pêt.

Ing apoăng hơnăm ta troh nôkố hiăng tơbleăng ai 6 hồ sơ, nôkố xuân dế tơkôm Tíu xiâm Rak ngăn troh mơnhên ngăn, klêi mê ăm mah kơxô̆ ƀă pơtroh ăm kong têa ki rôe. Drêng ai hnê tối vâ tiâ ‘na tơdroăng mê Tíu xiâm kô tơbleăng ăm kong pơlê. Nôkố kong pơlê Dak Nông nếo ai mâu tíu tê mơdró  ki mơjiâng pro chêh inâi ăm mah kơxô̆ kơpong pêt, ki hên cho plâi sầu riêng, má péa  cho krui kơxái ƀă plâi nong.

Ki pơxúa ƀă tơ-brê dêi tơdroăng mơdêk kơpong pêt ai mah xô̆ pơkâ inâi tung kong pơlê môi tiah lâi?

Jâ Nguyễn Thị Tình: Ki khât, mâu kong têa rôe tơmeăm ai pơkâ thế ki xiâm dêi ăm mah kơxô̆ kơpong pêt cho vâ pơxúa ăm tơdroăng tê ăm kong têa ê, vâ pro rế tâk ki pơxúa tung tê tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng tung kong pơlê. Ƀă tung kong pơlê nôkố malối tơmeăm loăng plâi kâ môi tiah loăng plâi sầu riêng, plâi bơr, mê ai hên,  cho tơmeăm ki tê hên. Ƀă loăng plâi kâ ki hdrối xua kal thế tê plâi nếo klêi krí. Ki khât gá ƀă mâu kơpong pêt châ ăm mah kơxô̆ mê ngế xiâm pơkuâ kơpong pêt hiăng ‘nâi nhên tơdroăng ki kal pêi pro vâ tê mâu plâi kâ ăm kong têa ki lâi.

Tiô pơkâ dêi mâu kong têa ki mê, mê vâi kô ai tơdroăng pơkâ vâ ăm mah kơxô̆. Nôkố, pơkâ dêi mâu mah kơxô̆ dế pâ thế vâ ăm cho vâ tê tơmeăm ăm kong têa ê drêng troh rơnó. Tiah mê, mâu loăng plâi pêt ki châ ăm mah kơxô̆ kô châ tê hên, kơnâ tâ. Laga, kuăn pơlê châ pơxúa tâ há. Xua vâ pêi tro tiô pơkâ ăm mah kơxô̆ kơpong pêt mê kal thế kuăn pơlê pơ’lêh troăng rơhlâ pêi ngiât lĕm xuân thế pêi pro tro tiô pơkâ kih thuât ƀă loăng plâi pêt lĕm tâ tơdroăng hmâ pêi sap nah. Kâi séa ngăn ki vâ ‘nâi hôm lĕm tơ-brê há, malối ƀă mah kơxô̆ kơpong pêt vâi tơmâng vâ ‘nâi hên tâ troh ki séa ngăn ‘na nhâ kuăn kiâ ki kâ ‘nhiê, mê pin thế ai pơkâ séa ngăn chêh măn tung hlá mơ-eá tung kơmăi po ngăn đi đo.

-Cho kong pơlê ai tơdroăng cheăng kâ ƀă pêi chiâk cho ki rơdêi, hên tơmeăm khoăng, tung la ngiâ troăng rơhlâ ki mê dêi kong pơlê tung tơdroăng mơnhông mơdêk kơpong pêt nhâ ai mah kơxô̆ pơkâ inâi môi tiah lâi?

Jâ Nguyễn Thị Tình: Troăng rơhlâ dêi kơvâ cheăng tung la ngiâ ƀă todroăng mơnhông mơdêk mah kơxô̆ kơpong pêt, tơkéa vâ tối mah kơxô̆ pơkâ inâi ăm loăng plâi ki pêt mê má môi, vâ hbrâ ăm tơdroăng mê kơvâ cheăng hiăng hnê ăm mâu ƀơrô hbrâ mơjiâng pơkâ ƀă tí tăng ‘nâi plĕng mơjiâng mâu kơpong pêt, mơjâng kơpong châ ăm mah kơpong ki pêt. Vâ pro xiâm, vâ tơ’lêi drêng ai mâu khu mơdró vâi hiăng tơpui tơno châ mâu hợp đŏng tê ngi mâu kong têa, ngăn a tơdroăng pơkâ thế dêi mâu kong têa ki rôe mê pin kô kơjo kum vâ ăm mah kơxô̆ kơpong pêt. 

Ing nôkố pin thế ai troăng rơhlâ hnê, mơjiâng pơkâ vâ hnê tối, hnê ăm kuăn pơlê, malối cho mâu kơpong pêi cheăng tơkŭm pêt mâu loăng plâi kâ hdrối. Ing mê, vâ kuăn pơlê hnê túa rak ngăn, ai tiô púi vâ pơkâ ‘na pêi pêt krúa tơniăn 2 tơdroăng pơkâ dêi tíu pêt. Tiô pơkâ 774 ‘na pơkâ mơjiâng ƀă séa ngăn mah kơpong pêt. Ƀă tơdroăng pơkâ a tíu ngăn ‘na pêt 775 ‘na mơjiâng ƀă séa ngăn mah kơxô̆ kơpong pêi cheăng kơxuô tâ tung kơthung ing tơdroăng pêi tro tiô pơkâ, ‘nâi nhên mah kơpong pêt, klêi mê ngăn tiô tơdroăng ki ai khât vâ hbrâ hdrối môi tiah mê.

Drêng mâu khu mơdró, kŏng ti vâi tí tăng tê ăm kong têa ê mâu kong têa pú, vâi pơkâ ‘na tơdroăng ƀă mâu tíu pêi pro xuân môi tiah tơdroăng tơrŭm tung pêi cheăng dêi tơná vâ mơjiâng kơpong pêt loăng plâi vâ pơxúa ăm tơdroăng tê ăm kong drêng mê kô rĕng tâ.

-A hên kong pơlê dế tơbleăng pêi tơ-brê mê cho tơkŭm tơrŭm tơdjêp tiô pokâ, tơdroăng mê châ kong pơlê tơmâng khât môi tiah lâi?

Jâ Nguyễn Thị Tình: Cho khât vâ mơjiâng kơpong pêt mê rơtế amê thế mơjiâng tơrŭm cheăng, vâ pro kơpong pêt ƀă kơpong rak tơniăn tơ-brê vâ pơtối rak vế, tăng xiâm rêi, ki pơxúa dêi kơpong pêt mê pin kô ‘nâi ki pêt mê cho dế pêt alâi, ngế ki lâi ki dế pêi ƀă  tiô pơkâ ki lâi, hôm tơniăn krúa kế kâ há lơ ôh. Mê vâ ai kơpong pêt tŭm mah kơxô̆ kơpong ki khât gá mâu rơpŏng pêi pêt mê thế tơrŭm ƀă dêi rơpó vâ môi tuăn ‘na pơkâ pêi pêt xuân môi tiah pơkâ séa ngăn kuăn kiâ vâ chêh ‘mot tung hlá mơ-éa pêi pêt.

Xua mê, tung kong pơlê ki mê ing Khu kăn pơkuâ hnê ngăn Đảng kong pơlê troh Vi ƀan kong pơlê hiăng ai hên hnê mơhno tơdroăng mê, tung tơdroăng ‘mâi mơnhông kơvâ pêi chiâk mê xuân pơkâ nhên kô tơrŭm cheăng vâ pro kơpong pêt tơniăn, krá to ai pơxúa tung xúa kơmăi uâ pơliê pro ‘măn xuân môi tiah tê ăm kong têa ê xo ah hmôi.

-Mơnê jâ Nguyễn Thị Tình, Kăn phŏ pơkuâ ngăn ‘na chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê dêi kong pơlê Dak Nông

Gương - Katarina Nga tơplôu ƀă tơbleăng