VOV4.Xơ Đăng - Rak vế, pêi pro tiô kơ tơdroăng ki mơhnhôk thế hơ’lêh hdrê loăng pêt, tah lôi khôi túa ki mơdâ pêt to môi hdrê báu, lơ kơphế, mê tung mâu khế hơnăm hdrối mê hía nah, mâu pơlê cheăm dêi hdroâng kuăn ngo a kong pơlê Lâm Đồng hiăng khên hơ’lêh túa pêi pêt hên hdrê loăng ki nếo, tê châ kơnâ liăn. Hên rơpŏng hngêi hiăng kơdo mơ-eăm hluăn ing kơtiê xahpá, ‘mâi mơnhông tơdroăng rêh kâ ối nếo. Krê a hơnăm 2021, maluâ pơreăng kân COVID-19 pro tơdjâk chiâng xahpá troh hên ngế kuăn pơlê, laga, tơdroăng pêi cheăng kâ dêi mâu rơpŏng ki pêt loăng yâu păn hdrong a kong pơlê Lâm Đồng xuân ối rak ki tơniăn ăm cheăng kâ dêi kuăn pơlê, tê châ kơnâ liăn. Hngêi rơpŏng ki lâi xuân rôe tŭm mâu kế tơmeăm ki kal, hâk ro rơnó hơngui, koh tơdah Têt phiu niu rơtế ƀă pơlê pơla.

Sap nôkố nâ Ka Loan, ối a tôh kơphô̆ Kon Tách Đăng, pơlê kân Đinh Văn, tơring Lâm Hà (Lâm Đồng) pơ’lêh tơnêi môi sao kơphế ki hiăng krâ oh tá ai plâi hên pêt loăng yâu nếo vâ păn hdrong, tơdroăng cheăng kâ rơpŏng hngêi hiăng pơ’lêh tơ-ƀrê. Nâ Ka Loan ăm ‘nâi, tơnêi pêt loăng yâu mê nâ păn 1 kơhôp hdrê hdrong, tâng riân rêm khế rơpŏng hngêi châ xo dêi tơkâ vâ châ chât rơtuh liăn. Krê 2 khế mơ’nui hơnăm 2021, yă prế hdrong to kơnâ 200 rơpâu liăn/kg, rơpŏng hngêi châ xo dêi liăn hên.

Hdrối nah, tơdroăng cheăng kâ rơpŏng hngêi trâm pá puât, drêng mơhno tơbleăng túa pêt loăng yâu păn hdrong tung cheăng kâ, mê tơdroăng rêh ối cheăng kâ hiăng pro pơxúa ăm rơpŏng hngêi châ xo dêi liăn rêm khế, kum rơpŏng hngêi hluăn ing pá puât, tơdroăng ki chĕn liăn. Xua mê,  Têt kô xuân châ rơpŏng hngêi rôe tŭm tơmeăm, tơkŭm ƀă dêi rơpó xah ro ƀă tâ tơtô tâ.  Nâ Ka Loan, tối:

“Rơpŏng hngêi á kơtiê, ôh tá ai hên tơnêi môi tiah mâu ki ê. A  bú ai to lâi sào klâng ƀă 1 sào kơphế. Pêt kơphế rêm hơnăm bú châ xo ing 3-4 tă, ôh tá châ xo hên. Xua mê, a pơ’lêh 1 sao kơphế pêt loăng yâu. Sap ing hâi pêt loăng yâu păn hdrong rơpŏng hngêi a ai liăn vâ hrê tung rêh ối rêm hâi”.

Tơdroăng cheăng kâ dêi hên rơpŏng hdroâng kuăn ngo dêi kong pơlê Lâm Đồng mơ -eăm mơnhông tơniăn tung rêh ối kơnôm ing pêt loăng yâu păn hdrong xo prế

Môi tiah rơpŏng hngêi ngoh “K’Du, ối a thôn 4, cheăm Tam Bố, tơring Di Linh (Lâm Đồng) xuân mơnhông tơ-ƀrê kơnôm pêt loăng yâu păn hdrong. Tiô ngoh, rôh apoăng hâi hmâ mê pêt loăng dâu păn hdrong ối tơvâ pá puât khât, liăn tơkâ châ lo hâi teăm hên. Klêi mê kơnôm ai veăng kum ing tŭm tơdroăng peăng mâu kơ koan, khu râ kơvâ cheăng ƀă Khu ngăn kuăn pơlê pêi chiâk dêi tơring, đi đo po mâu lâm hnê kih thuât, kơxô̆ liăn châ xo ing pêt loăng yâu păn hdrong nếo tâk hên.

Pakĭng tơmâng xúa kih thuât rak ngăn, tơniăn ‘na hdrê hdrong tơ-ƀrê, tơdroăng rah xo hdrê loăng yâu lai ăm ai hlá hên ƀă hlá gá lĕm cho tơdroăng ki má môi, veăng pro pơxúa kal khât tung mơdêk tơ-ƀrê pêi pêt loăng yâu păn hdrong dêi rơpŏng hngêi. Ƀă yă rôe prế hdrong dêi mâu ki lăm rôe kơnâ ing 170 - 190 rơpâu liăn/kg môi tiah nôkố, rơpŏng hngêi châ xo dêi vâ chê 20 rơtuh liăn/khế.

“Châ Khu ngăn kuăn pơlê pêi chiâk dêi cheăm kum liăn rôe tơmeăm, mâu kăn tơring hnê kuăn pơlê pơxiâm pêt loăng yâu păn hdrong, tơdroăng cheăng kâ rơpŏng hngêi chiá tơniăn. A hmôu pơ păn môi rôh nếo kơhôp hdrong, păn tiô tơdroăng hnê mơhno, tê rôh ki kố ah păn rôh ki ê nếo. Sap ing pêt loăng yâu păn hdrong, tơdroăng rêh ối dêi rơpŏng hngêi tơniăn tâ. Pêt loăng yâu păn hdrong cho vâ mơnhông cheăng kâ, ƀă tơdroăng păn dâng 10-15 hâi klêi mê tê prế hdrong môi hdroh, tâng hmôu pơ tơkôm pêt kơphế ôh tá bê kơxô̆ liăn vâ hrê”.

Ôh tá xê to a Lâm Hà, Di Linh, túa pêt loăng yâu păn hdrong   xuân hiăng mơnhông tơ-ƀrê troh lâp lu kơpong hdroâng kuăn ngo dêi kong pơlê Lâm Đồng. Tiô jâ Bùi Thị Thanh Huyền, Kăn phŏ hnê ngăn kuăn pơlê pêi chiâk cheăm Lộc Tân, tơring Bảo Lâm, pêt loăng yâu păn hdrong cho túa pêi cheăng vâ hluăn ing kơtiê, kum hên kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo tung  tơring châ pơ’lêh tơdroăng rêh ối, tung kơxô̆ ki mê ai hên rơpŏng hiăng kơdo mơ-eăm chiâng rơpŏng tơ-brê khât tung cheăng kâ:

“Hên kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo akố cho pêt loăng yâu păn hdrong. Pêt loăng yâu păn hdrong gá rĕng bú tung iâ hâi, bú sap 17-18 hâi hiăng châ xo tê dêi, hiăng ai liăn, xua mê vâi krâ nhŏng o hâk phiu. Ai hên rơpŏng păn 2 kơhôp hdong mê châ xo 1 tă prế hdrong, pơla kố 1 tă tê châ 21 rơtuh liăn, tung pơla mê kơxô̆ liăn ‘no rôe 1 kơhôp hdrong prế ai 600 rơpâu liăn, 2 kơhôp ai 1 rơtuh 2, mê kơxô̆ liăn ‘no rôe bú iâ. Krê to hdrê loăng yâu pêt tơ’lêi, kuăn pơlê rak ngăn môi hơnăm rơvât phon 2 hdroh tê ah châ kêi dêi hlá gá đi đo. Vâ tối tơchoâm vâi krâ nhŏng o kuăn ngo nôkố rế mơnhông tơ-ƀrê, pêi cheăng kâ rế ai pơxúa tơ-ƀrê”.

Hlo ki pơxúa tơ-ƀrê ing pêt loăng yâu xo prế, Vi ƀan kong pơlê Lâm Đồng hiăng kĭ Tơdroăng Tơkêa bro mơnhông kơvâ pêt loăng yâu păn hdrong xo prế tung mâu hơnăm la ngiâ. Ing mê, mơ-eăm troh hơnăm 2023, po rơdâ tơnêi pêt loăng yâu păn hdrong tung kong pơlê châ 10 rơpâu ha, kô châ xo hlá yâu 210 rơpâu tâ̆n, bê ăm hdrong vâ kâ pro prế tơ-ƀrê tung tơdroăng pêi cheăng, mơdêk ăm prế hdrong châ 14 rơpâu 500 tâ̆n ƀă châ xo prế hdroh 1 rơpâu 900 tâ̆n.

Tơdrêng amê, Lâm Đồng kô tơmâng tơdroăng mơjiâng khu tơrŭm cheăng pêt pêi pêt, tê tơmeăm pêi lo, kum kuăn pơlê hmiân tuăn, tơniăn pêi cheăng kâ, chôa lâng mơdêk ki pơxúa dêi prế hdrong dêi tơring. Drêng tơdroăng tơkêa bro mê châ tơbleăng pêt lâp lu mơni kô kum tơ’lêi hlâu ăm kuăn pơlê ối a mâu kơpong hdroâng kuăn ngo tung kong pơlê vâ mơnhông cheăng kâ hluăn ing kơtiê, pơ’lêh dêi tơdroăng rêh ối vâ rế ai tơdroăng rêh ối phâi tơtô.

Quang Sáng chêh

Gương tơplôu ƀă tơbleăng