VOV4.Xơ Đăng - To lâi hơnăm achê kố, kơphế xú hŏm lĕm Việt Nam pơxiâm châ mâu kong têa ki xúa kơphế tung lâp plâi tơnêi têa tơtrŏng, tá khu ki kơ-óu, uâ a mâu kong têa ki “xơpá”. Tơdroăng kố xuân po ăm tơdroăng tơngah mot tơrŭm khât tung kơchơ kơphế xú hŏm lĕm lâp plâi tơnêi dêi kơphế Việt Nam tối tơdjuôm ƀă Dak Lak tối krê. Kố xuân cho troăng prôk sap ing kơphế xăng chiâng ngeăm dêi mâu ngế ki hâk vâ ôu tí tăng ăm kơphế Việt Nam la ki xú hŏm lĕm kong têa ê.

Rơtế ƀă inâi cho tíu pêi cheăng 4 hơnăm hlối ai tơmeăm ối tung top 3 rôh tơ’noăng kơphế xú hŏm lĕm Việt Nam, mâu tơmeăm ki pro ing kơphế dêi Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó Minudo Farm-Care Dak Lak ối châ hên ngế roê, kơ-óu, uâ tung tơnêi têa, a kong têa ê rah xo mâu túa kơphế xú kơhiâm lĕm châ hên ngế hâk vâ má môi.

Vâ ai môi tơdroăng ki phá tơviah kố, pôa Lê Đình Tư, Kăn pơkuâ Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó môi tung khu Minudo Farm-Care tối, kố cho tơdroăng pêi pro dêi môi tơdroăng ‘no ivá rơkê kơtăng tung tâi tâng mâu tơdroăng pro, ki pơxiâm cho sap ing mâu tíu ki pêt kơphế ki tơviah. Amê ai tơdroăng ki tơkŭm dêi mâu tơdroăng xiâm môi tiah: hdrê kơphế tơtro ƀă hyôh kong prâi, ‘na tơnêi tơníu, tơdroăng ki rak ngăn tiô troăng hưh cơ troh tơdroăng krí ai rah xo ƀă ai uâ pơliê kơtăng. Amê pâ thế mâu kuăn mơngế ki hâk vâ khât cho ivá hâk vâ ƀă kơphế.

“Drêng pêi tiô tro pơkâ Rainforest Alliance (kong mêi nhiệt đới) athế hlối séa ngăn nhên ăm trếo kơhiâm châ mot. Dâi lĕm xuân môi tiah ivá khên tơnôu dêi kuăn mơngế há. Gá athế ai tŭm trếo mê nếo kơhiâm lĕm. Hyôh kong prâi achê tôu hngiâm, tâi tâng pơrá tiô 1 pơkâ tro nhên”.

Xuân pơkâ troăng pêt kơphế xú hŏm lĕm sap ing apoăng mê Khu pêi cheăng tơrŭm cheăm Ea Tân, tơring Krông Năng hiăng mơ-eăm tăng troăng prôk nếo. Châ 3 hơnăm rơtế ƀă kuăn pơlê pêi chiâk deăng pêi klêi mâu tơdroăng pơkâ ƀă túa ki uâ pơliê kơphế ki xú kơhiâm lĕm, nôkố Khu pêi cheăng tơrŭm cheăng Ea Tân ai tơdroăng ki mơ-eăm hơ’lêh ‘na ki dâi lĕm, châ kâ pri kơnâ a mâu rôh tơ’noăng kơphế xú hŏm lĕm tơkŭm po tung tơnêi têa.

Pôa Nguyễn Trí Thắng, Kăn pơkuâ khu pêi cheăng tơrŭm cheăm Ea Tân ăm ‘nâi, kuăn pơlê cho ngế ki apoăng pơkâ ki dâi lĕm ăm tâi tâng kế tơmeăm ki kơnía, xua mê khu pêi cheăng tơrŭm hiăng tơtrŏng hbrâ rơnáu mâu tơdroăng ki rơkê plĕng, tơdroăng rơkê ăm mâu rơpŏng tơrŭm, tơmiât troh pro chiâng kơphế xú hŏm lĕm, dâi tơniăn:

“Tơkâ luâ 4 rơnó rơtế prôk dêi kuăn pơlê ƀă khu pêi cheăng tơrŭm a troăng kơphế xú hŏm lĕm rế hía rế tơrŭm krá tâ, vâi hlo hnoăng cheăng dêi vâi ƀă kơphế ƀă vâi hlo ki pơxúa dêi kơphế xú hŏm lĕm pro pơxúa ăm vâi sap ing mê pakĭng mâu rơpŏng hiăng rơtế ƀă pin mê mâu ngế ki tâ tá xuân rơhêng vâ veăng pêi”.

Tiô Khu tơrŭm cheăng pêt kơphế Ƀuôn Ma Thuột, kơphế xú hŏm lĕm bu vâ 1 – 2% tâi tâng kloăng kơphế tung lâp plâi tơnêi, ki hên cho Arabica, la ki kơnía châ dâng 25%. Nôkố hiăng ai mâu kong têa ôu kơphế xú hŏm lĕm Robusta tung tơdroăng ki ôu mê Việt Nam kô tơkâ luâ xơpá ai rôh vâ mơnhông tơmeăm kố. Troăng prôk ăm kơphế Việt Nam chiâng kơphế xú hŏm lĕm xuân ối trâm hên xơpá, drêng tơdroăng tối kơphế xú kơhiâm lĕm ối nếo khât ƀă ngế ki pro kơphế tung tơnêi têa, la ƀă mâu tơdroăng ki hiăng pêi châ, mâu ngế mơ-eăm ƀă kơphế xú hŏm lĕm xuân ối mơ-eăm khât ƀă loi tơngah tung la ngiâ.

Leh diâp pri kơphế hơnăm 2022

Tiê̆n sih Trịnh Đức Minh, Kăn hnê ngăn Khu pêt kơphế Ƀuôn Ma Thuột ai tơpui tơno ‘na tơdroăng tơngah dêi kơphế Việt Nam.

-Ê, ô Tiê̆n sih Trịnh Đức Minh, pâ pôa ăm ‘nâi tơdroăng pêi pêt  kơphế ki dâi lĕm má môi Việt Nam a pơla kố?

PôaTrịnh Đức Minh: Drêng tối troh kơvâ pêt kơphế ki dâi lĕm dêi Việt Nam mê ki hdrối thế hlo tiah kố, pin pơxiâm mot tung kơchơ tê mơdró kơphế ki dâi lĕm hrá tâ ƀă lâp plâi tơnêi, pơxiâm a hơnăm 2018 troh nôkố tê. Tâng vâ ngăn tâi tâng khu pêt kơphế ki dâi lĕm ing kuăn pơlê pêi pêt a kơpong pêt tá troh mơngế rôe xúa mơ’nui ƀă mâu tíu pêi cheăng pêi tiô troăng xúa kơmăi kơmok, hbrâ tơmeăm, tơdroăng tê mơdró vâ tối kuăn pơlê mê ta troh nôkố a Việt Nam thế tối ôh tá xê kŭn. Xuân thế châ chât rơpâu ngế, tiô a tơmiât, kuăn pơlê ki mê hiăng hên ƀă hiăng rơdêi tơrêm hâi.

-Ƀă kuăn pơlê tiah mê kơphế ki lĕm dâi Việt Nam pêi lo dế a kơlo ki lâi ô pôa?

Pôa Trịnh Đức Minh: Hlê plĕng ‘na kơphế ki dâi lĕm pin pê lo, krê tơmeăm kơphế ki dâi lĕm châ a kơlo 80 điêm tơngi klêng, hơnăm châ hên má môi cho hơnăm 2022 châ 150 tâ̆n, riân mâu tíu pêi pro ai rak túa ki tơ’noăng. Ối ai dâng 50% ôh tá rak túa vâ lăm tơ’noăng mê kơxô̆ ki pêi lo dêi tíu pêi cheăng mê xuân châ dâng 150 tấn nếo. Tơkéa vâ tối, tâi tâng kơphế ki dâi lĕm má môi châ 80 điêm tơngi klêng dêi Việt Nam troh hơnăm 2022 ai dâng 300 tâ̆n tê.

Ai hên kơxô̆ ki vâ tối parŏng kơphế ki dâi lĕm tơkéa vâ tối mê cho môi pâ ƀă tơdroăng tê mơdróViệt Nam ai pơxúa, gá châ 70-80 điêm mê tâk troh chât rơpâu tấn ƀă gá tơtro ƀă  kơchơ tê mơdró ăm rôe xúa dêi Việt Nam ƀă lâp plâi tơnêi xua ki pơxúa gá krâ kơvâ. Tiô a tơmiât mê cho hnoăng veăng ‘no ai pơxúa ‘nâng drêng pêi pêt kơphế ki dâi lĕm.

-Chât rơpâu ngế kuăn pơlê veăng pêt kơphế ki dâi lĕm, la plâi gá bú dâng 300 tâ̆n. Tiah mê ki pơxúa gá châ hôm tơxâng ƀă hnoăng ƀă kơxô̆ liăn ki pin ‘no pêi rak ngăn há pôa?

Pôa Trịnh Đức Minh: ‘Na ki pơxúa, tơkŭm tâi tâng to lâi hơnăm kố nah tối krê kơphế kloăng gá yă tê ngăn tiô kơ rôh drêng veăng tơ’noăng, tâng pơchông ƀă kơphế ki hmâ tê mơhé yă kơphế ki dâi lĕm gá kơnâ luâ tâ 2 -5 hdrôh. Ki mê cho ki pơxúa dêi mơngế kuăn pơlê ki pêi chiâk tê kơphế kloăng gá tê.  Thế hlo ki pơxúa kơphế dâi lĕm troh troh a kŏng mơngế ki rôe xúa tâk hên tơlâi hdroh. Tiô riân tơdjuôm dêi lâp plâi tơnêi mê gá tâk luâ 10 hdroh. Pơtih, 1 kg kloăng kơphế ki dâi lĕm bú 300 rơpâu liăn tê, la drêng troh a mâu hngêi mơdró ah vâi rôe tê ƀă kơlo ôu kơphế ki dâi lĕm châ 60-80 rơpâu liăn, 1 kg mê ah vâi pro châ chât kơ’lo têa kơphế ôu.

A pâ thế tơtrŏng a tíu kố, xua hên drêng ki ‘nâ tối kơphế dâi lĕm tê kloăngkơphế gá, ôh tá hlo gá mơhno ki kơnâ ki pơxúa a pá rŏng, mê cho ki vâ tối gá ôh tá hên.

-Tiah mê troh nôkố ki kơtăn ‘na ki lĕm tơ-brê dêi kơphế ki dâi lĕm dêi Việt Nam tâng vâ pơchông ƀă lâp plâi tơnêi môi tiah lâi, ô pôa?

PôaTrịnh Đức Minh: ‘Na ki kơtăn ki tơƀrê vâ tối tiah kố, ƀă kơphế chế -Arabica gá lĕm tâ iâ há, tơkéa vâ tối mâu khu tơmeăm ki châ điêm hên mê pin hâi tơ’mô ƀă lâp plâi tơnêi, ki hên gá pin nếo 84 điêm tê, tung pơla lâp plâi tơnêi hiăng châ 90 điêm, thăm nếo ối hên tâ mê nếo. Laga, krê to kơphế Robusta mê vâ tối cho tíu ki tơ-brê dêi kơphế ki lĕm dêi Việt Nam tâng vâ pơchông ƀă lâp plâi tơnêi, điêm ki hên iâ há mâu khu ki lĕm dêi Việt Nam tung mâu hơnăm hdrối bú châ dâng 84 điêm tê.

Drêng mâu túa ki mê pơtroh ngi khu ngăn kơphế ki lĕm lâpplâi tơnêi vâi tối yă kơphê ối hên tâ kơphế ki lĕm ăm ta troh a 86 điêm. Klêi mê ai mâu khu tơmeăm tê a kơchơ a Boston (kong têa Mih) ƀă a Italia kố nah, kơphế Robusta dêi pin xuân châ a kơlo 84 điêm tơngi klêng. Tơkéa vâ tối, kơphế Robusta pin châ a kơlo ki tơdâng tơ’mô lơ hên tâ lâp plâi tơnêi. Pin kô khên hriăn tăng a  kơphế ki dâi lĕm  Robusta lâp plâi tơnêi, mê cho ki tơ’lêi hlâu vâ châ tơbriât tê dêi Việt Nam.

-Troh nôkố 5 hơnăm châ môi tiah mê cho hâk mơnê ‘nâng yôh. Klêi pêi pro mê ối krâ môi tiah lâi mê hôm hiăng chiâng vâ tơmiât kô tơngah kơphế ki dâi lĕm ƀă ‘no hnoăng veăng pêi dêi tơdroăng mê ƀă kơphế Việt Nam tối tơdjuôm?

PôaTrịnh Đức Minh:Ai môi tơdroăng tối tơdjuôm tơnêi ki pêt kơphế ki dâi lĕm ối kân rơdâ, malối ƀă kơphế Robusta. Má môi, tối nhên ‘na kơchơ tê  kơphế ki dâi lĕm lâp plâi tơnêi mê ăm hlo rế hên ki xúa vâi pơ’lêh ôu ing kơphế hmâ xúa cho Robusta ki dâi lĕm, kơphế ki lĕm xú hŏm a tê a mâu kơchơ hmâ xúa. Xua mê, tung pơla tơdroăng cheăng kâ lâp plâi tơnêi dế trâm xơpá mê yă kơphế Robusta gá ai yă krâ kơvâ, hên ối kâi châ rôe tâ.

Xua ing gá mê râ cho hiăng tŏng kum ăm kơchơ tê mơdró kơphế tối tơdjuôm kơ’nâi to lâi hơnăm ai pơreăng COVID dế trâm pá. Mơngế ki rôe kơphế ki dâi lĕm dêi inâi kơphế hmâ rôe cho mâu ngếki hmâ rôe hên klêi kơ’nâi ai pơreăng COVID mê vâ pơtối xúa hên tâ ƀă vâi xuân ối rôe kơbố ki u ối. Hơnăm 2022, klêi hneăng tơ’noăng kơphếki xú lĕm Việt Nam mê tơdroăng tê mâu khu kơphế ki dâi lĕm chiâng tơ’lêi, ƀă yă tê tơniăn, tơdroăng ‘mâi mơnhông tê mơdró kơphế tung tơnêi têa xuân môi tiah lâp plâi tơnêi, ga rĕng.

Tiô ngin ‘nâi, mâu ngoh nâ ki pêi kơphế dâi lĕm, mâu tíu tê mơdró, mâu khu kơ-óu mê vâi dế po hên kuăn ôu kơphế ki dâi lĕm a mâu kong têa ki kân môi tiah Pơlê kong kân Hồ Chí Minh, Đà Nẵng ƀă Hà Nội.

-Pêi kơphế ki dâi lĕm mê thế châ hnê mơhno túa pêi, ing kuăn pơlê ta troh mơngế ki kơ-oú ƀă mơnúa ôu, Tiê̆n sih hôm chiâng tối ‘na tơdroăng hnê tối ‘na kơphế ki dâi lĕm ƀă hôm ai ki klâi phá tâ tơdroăng hnê pêi kơphế dêi kơvâ hnê mơhno pêi chiâk sap ing nah troh nôkố?

PôaTrịnh Đức Minh: Tối ‘na tơdroăng hnê ga rơdâ, akố pin bú tối troh hnê  tê, pro ti lâi vâ pêi pêt châ ai kloăng kơphế ki dâi lĕm, krê to hnê mơhno ăm mơngế ki pêi chiâk. Mê cho tơdroăng pá má môi ƀă tơdroăng ki hâi teăm tối nếo. Hdrối khu pêi pêt kơphế dâi lĕm má môi po rơdâ mâu lâm hnê mê mâu ngoh o thế pêi pro troăng ahdrối hiăng tăng krếo thái ki hnê ing kong têa ê troh vâ hnê châ 2 lâm tung mê hnê ăm 25 ngế tê.

Ing hơnăm 2020 troh nôkố drêng tơkŭm po châ 6 to lâm hnê, môi lâm mê ai 15-20 ngế hriâm tê. Tơdrêng môi tơdroăng la mơngế ki hriâm pơrá phá, tơkeá vâ tối a hên tíu pơrá phá dêi rơpó, mâu tíu ối phá. Drêng po môi to lâm hnê pro uâ pơliê kơphế ki dâi lĕm cho pá khât hên tơdroăng xua thế rah xo môi tíu ki ai tíu pêi cheăng dâi lĕm, amê cho tíu ki vâ ăm mâu ngế ki hriâm châ hriâm hlối ngăn vâ rĕng hlê, ai hngêi ki ai hlâm hding dâp, ai plông têng, ai kế vâ têng ai kơmăi ki pro têng khăng,kơmăi pro kơchoh, klêi mê thế ai hngêi ‘măn rak, ai kơmăi ki vâ tung kơxuô, kơ’măi ki klâ xoăng tiô túa, túa ki má môi ƀă má péa.

Tối tơdjuôm thế ai tŭm tơmeăm khoăng kal vâ tiah mê, mê mâu ki hriâm troh pêi cheăng amê vâi hriâm rơbot hlối hriâm pêi hlo ƀă mâ, mê vâi nếo ‘nâi  chôu pâ tŭm tơdroăng pro ti lâi kô châ ai kơphế ki dâi lĕm. Pakĭng todroăng hnê têng kơ óu, uâ pơliê pro; tơmeăm khoăng tíu pêi cheăng thế ai há, ôh tá xê to klêi mê ok a plông têa môi tiah nôkố hmâ pêi.

Hmâ hlo mâu ki hriâm tung mâu lâm hnê têng kơ-óu kơphế ki xú lĕm mê ngin xuân pâ thế mâu thái cô ki hnê thế hnê túa ki vâ ‘nâi kơnó kloăng kơphế ki dâi  lĕm, ti lâi kơphế châ tối cho dâi lĕm ‘na ‘na tơnêi tơníu, ‘na plâi, tơkéa vâ tối ngăn a mơngiơk gá vâ tối, thế ‘nâi tíu ki lâi ki hâi tro, ‘nâi ngăn ki lâi hngăm ki lâi ôh, ki lâi ối kơchoh ki lâi hiăng xĭng lĕm vâ mơngế ki pêi mê hriăn pêi xêh.

Klêi mê hlê hên tâ mê nếo, xuân xo mâu túa kơphế ki dâi lĕm mê kơ-óu, pro hơ’lêh, klêi mê ăm vâi mơnúa té ngăn, ôu ngăn vâ ‘nâi ti lâi ôu môi kơ’lo kơphế gá xú lĕm vâ ăm vâi ‘nâi vâ tối kơphế ki pro mê gá ti lâi. Hlối tơdjuôm ƀă kuăn pơlê ki pêi pêt ‘nâi tơchĕng tơmiât tơdroăngki kal má môi. Ki khât gá mâu lâm hnê mơnúa ôu ngăn mê xuân thế ton 5-6 , hnê kơ-óu tâi 5-6 hâi há, lơ hnê vâ tối tâ ti lâi klêi mơnúa ôu ngăn, mâu tơdroăng hnê vâ ‘nâi mê xuân tâi 1-2 hâi, la ngin hnê tơdrêng ƀă tơdroăng ki ê.

-Tiah mê mơngế ki vâ tiô pêi pêt kơphế ki dâi lĕm, pakĭng ‘no liăn pêi pêt pro kơdrum deăng mê thế veăng hriâm to lâi to lâm ing apoăng troh mơ’nui vâ chiâng po môi to kuăn ki tê kơphế ki dâi lĕm?

Pôa Trịnh Đức Minh: Mâu vâi ngoh nâ thế hriâm 4 lâm. Lâm uâ pơliê pro vâ pro kloăng kơphế ăm lĕm, klêi mê kơ-óu vâ ăm kloăng kơphế ki dâi lĕm mê chiâng kơphế kơ-óu la xuân ối rak ki xú lĕm dêi kơphế, pơtối ai tung kloăng kơphế mê. Klêi kơ-óu mê thế pro tro, pro tiô pơkâ hơ’lâk ƀă hên túa hơ’lâk vâ ăm mơngế ôu. Klêi mê, hriâm môi lâm hnê mơnúa ôungăn, tá tơdroăng ki ok râm lếo têa a phin xuân thế hriâm, pro hơ’lâk a phin thế ăm têa kơphế lo tiah lâi, thế ‘nâi mơnúa ki xú lĕm dêi kơphế pro a phin.

-Hôm mơnê kơ pôa Trịnh Đức Minh!

Công Bắc chêh

Gương tơplôu ƀă tơbleăng