VOV4.Xơ Đăng - Dế nôkố cho dé tro rơnó krí plâi nong ki hên a mâu kong pơlê kơpong Tây Nguyên, la tơdroăng tê mơ’no plâi nong dế trâm hên xơpá. A mâu kơpong ki pêt hên plâi nong môi tiah Ea Súp, kong pơlê Dak Lak, tơring Dak Mil, kong pơlê Dak Nông, [ă mâu tíu ki achê môi tiah kong pơlê Khánh Hòa, yă tê plâi nong bú to lâi rơpâu liăn tê 1 kĭ, cho rơpâ ó khât. Tơdroăng plâi ai yă ôh tá kơnâ  hiăng ai hên a mâu tơmeăm pêi ing chiâk deăng, ki xiâm, cho xúa kuăn pơlê pêt mơjiâng xêh lối hên.

Lối 12 hơnăm pêt plâi nong, la hâi la lâi rơpo\ng nâ Huỳnh Thị Thương ối a cheăm Ea Lê, tơring Ea Sup, kong pơlê Dak Lak trâm pá puât môi tiah hơnăm kố. Nâ ăm ‘nâi, lối 4 ha plâi nong dế tung rơnó krí tiô tối hdrối dâng 20 tấn plâi ki nâ nếo tê ngrế  dêi péa pái tă.

‘’Hơnăm kố ai plâi hên la ôh tá ai yă, yă vâi rôe rơpâ ‘nâng. Vâ krí tâi plâi tung kơdrum  mê yă pă xôp 5 rơpâu loăn 1 ki\ cho lup khât păng ‘nâng kơxo# liăn ki rôe pơkeăng. 4 ha mê thế rôe châ dâng 200 rơtuh liăn mê nếo châ, la yă chu rơpâ tiah kố nếo a boă dêi a tíu ki lup lối 30 rơtuh liăn’’.

Yă plâi nong chu rơpâ xuân pro pôa Lê Thôi, ối a thôn 8, cheăm Ea Lê tô tuăn xâu dêi ôh tá bê tu\m kơxo# liăn hrê, mơni kô pơ’lêh pêt hdrê loăng plâi ki ê ah nếo tung kơdrum.

Pôa Lê Thôi dế pơ’lêh kơdrum loăng plâi nong [ă hdrê loăng plâi ki ê

’'Yă tê nôkố ối 2.500 liăn môi ki\, ton to lâi hơnăm hdrối nah ối châ 18 rơpâu liăn – 19 rơpâu liăn. To lâi hơnăm kố a tê dêi plâi a kơdrum châ 200 rơtuh kuăn, hơnăm kố ing apoăng ai plâi tê dêi hâi châ 1,5 rơtuh liăn, xua ôh tá ai ngế vâ rôe. Tâng ok pơkeăng nếo thế tâi 20 rơtuh liăn la ôh tá ai tíu ki vâ rôe mê thế lôi tê. Tiô a tơmiêt, tâng tâng hmếo pơ tiah kố a kô pơ’lêh pêt hdrê loăng plâi ki ê’’.

Môi tiah ngoh Trần Hữu Lợi ối  a thôn 6, cheăm C|ư Mlan, tơring Ea Sup ai lối 30 ha loăng plâi nong xuân dế troh rơnó krí dế trâm pá xua lup. Ngoh ăm ‘nâi: mâu hơnăm hdrối, drêng hâi troh rơnó krí plâi, mâu ki lăm rôe  lăm troh tơhrâ rôe ăm liăn hdrối rôe plâi tâi kơdrum. Hơnăm kố ngoh thế lăm tăng túa vâ tơru\m  [ă mâu pú ki tê mơdró tơngah vâ châ kơdroh ki lup vâ hí châ xo dêi rơkâ iâ cho kơxo# liăn ‘no apoăng.

‘’ Ya plâi nong môi tiah nôkố, klêi tah kơxo# liăn ‘no rôe ki kố ki mê, liăn mơhá hnoăng mơngế pêi cheăng krí plâi mê ngế ki pêt plâi châ xo dêi ôh tá châ xo rơkâ’’.

A kơpong pêt plâi nong xiâm dêi kong pơlê Dak Nông cho cheăm Dăk R’la [ă Dak Gằn tơring Dak Mil. Plâi nong dế tun rơnó krí, tum kơpok, tơruih hên hi\n a xiâm, la kuăn pơlê xuân tơm la yă rơpâ ‘nâng. Tiô  kuăn pơlê, yă plâi nong Đài Loan tê a kơdrum bú 2.000-3.000 liăn/k^. Pôa Nguyễn Văn Hùng, ối a thôn Tân Lập, cheăm Dăk Gằn  ăm ‘nâi  2 hơnăm hdrối kơdrum plâi nong kân rơdâ vâ chê 2 ha, rêm honăm châ xo dêi 3 rơnó, châ 150 tâ#n, tê [ă yă ing 48.000- 50.000 liăn/k^, oh tá riên kơxo# liăn ‘no rôe ki kố ki mê rơpo\ng hngêi ối châ xo dêi ing 500 - 600 rơtuh liăn môi hơnăm. La hơnăm kố, plâi nong tơruih hên hi\n, la oh tá hêng tơm, xua yă bú pái pu\n rơpâu liă/1k^.

Hên ngế pêi kơdrum tô tuăn plâii nong ôh tá ai ngế rôe

Pôa Lê Văn Hoàng, Kăn pho\ hnê ngăn vi [an tơring Dak Mil, ăm ‘nâi tơring kố cho tíu ki ai tơnêi pêt plâi kâ hên má môi dêi kong pơlê Dak Nông. Dâng 5 hơnăm a chê kố, plâi nong châ ngăn cho môi tung mâu hdrê loăng plâi ki xiâm [ă kơxo# liăn châ xo ki xiâm dêi hên rơpo\ng kuăn pơlê. Lâp tung rơring ai lối  ai lối 1 rơpâu ha plâi nong tu\m túa, châ xo rêm hơnăm dâng 75 rơpâu ta#n. Tơdroăng tê plâi nông nếo klêi krí ôh tă tơniăn, xua mê tơring krếo thế kong pơlê krếo mâu khu mơdró ‘noa liăn mơjiâng pro hngêi\ kơmăi uâ pơliê pro plâi nong, lơ mơjiâng pro hnôu ki hngíu kân vâ ‘măn plâi nong vâ tơniăn ‘na yă plâi mê kum kuăn pơlê ki pêt plâi.

Tiô pôa Trần Doãn Sáng, Kăn pho\ {ơ rô ngăn pêi chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê tơring Ea Súp, kong pơlê Dak Lak, lâp tung tơring ai vâ chê 560 ha loăng plâi nong tu\m túa, cha xo  dâng vâ chê 14 rơpâu ta#n. Kố cho túa loăng plâi ki hiăng mơhno tối tơ-tro pêt a kơppong tơnêi ki lăng  dêi Ea Sup. Laga xua mơdêk pêt lối hên luâ râ tíu vâ rôe plâi nong oh tá hên. Tơring kal thế pơkâ nếo troăng rơhlâ to\ng kum kuăn pơlê  tơru\m pêt tiô troăng vâ mơnhông mơdêk krá tơniăn.

‘’Nôkố, tơring dế mơdêk hnê tối mơhnhôk mâu rơpo\ng pêt plâi nong vâ mơjiâng mâu tơdroăng tơru\m cheăng pêi pêt tơniăn. Teăng mâ cho Khu pêi cheăng tơru\m vâ tơru\m [ă mâu khu mơdró tung tơnêi têa [ă kong têa ê rôe mâu tơmeăm ăm kuăn pơlê. Tơring pâ thế Khu xiâm ngăn pêi chiâk pơtối ai mâu tơdroăng to\ng kum tơru\m tiô, mơjiâng mâu tơdroăng pêi pêt vâ tơniăn kơjo kum tơring. Pâ thế kong pơlê pơtối krếo tăng khu ‘noa liănn cheăng malối mâu khu mơdró uâ pơlê pro mâu tơmeăm pê lo vâ ai troăng tê ăm kong têa ê, ton tơniăn’’.

Tơdroăng plâi nong ôh tá ai yă  luâ râ xuânn hlo há a kong pơlê Khánh Hòa, kong pơlê ki achê [ă Dak Lakk. Plâi nong Úc a tơring Cam Lâm hdrối nah yă 50-70 rơpâu liăn 1/k^, nôkố bú ối 5-6 rơpâu liăn/k^. Tơring Cam lâm châ pơxá cho tơring ki ai hên plâi nong má môi dêi kong pơlê Khánh Hòa, ai lối 6.000 ha. Drêng plâi nong trâm pá mê hên kuăn pơlê oh tá mơjo tê dêi tơnêi, tê dêi kơdrum vâ pơ’lêh pêi tơdroăng cheăng ki ê. Pôa Ngô Văn Bảo, Kăn hnê ngăn Vi [an tơring Cam Lâm, kong pơlê Khánh Hòa ăm ‘nâi.

‘’Tơdroăng plâi ôh tá ai yă xuân hiăng hlo hên hơnăm kố. Xuân ai hên túa môi tiah pro tơnoăn ai rơkâ kuăn pơlê thế kơxoh kơxo# liăn ‘no pêi, pro ti lâi vâ plâi kơtóu hên.Po rơdâ hên troăng tê, uâ pơliê pro. Laga, vâ chiâng pro ti mê ối pá khât, khu mơdró thế ai pơxúa mê vâi nếo vâ pêi. Tơru\m [ă tơdroăng tê plâi nong vâ tơ’mot tơmối troh ôm hyô xuân cho tíu vâ tê.

Quốc Học tơku\m chêh

Gương tơplôu [ă tơbleăng