VOV4.Xơ Đăng - Mơngế Rơđế ai mâu kế kâ ki tơviah ó khât, pro mơnguân hên ngế tâng châ toh chôu troh a tơnêi tíu ƀazan dêi kong pơlê Dak Lak. Ing mâu kơchâi ki huăn xêh tung kong, a ngo, a tơbăng klâng chiâk, tung kơdrum achê hngêi, mơngế Rơđế xuân hmâ pế pơchên hên túa kơchâi ki kơhiâm phá xêh. Pakĭng mâu kơchâi kâ ki kơnâ liăn, môi tiah í pôh, hơ’nêh mâm ki drá a drá peăng lơ môi tiah mâu trŏng xăng, hlá pôm loăng, kơchâi mŏn mê plâi hung xuân cho túa kơchâi ki hmâ ai tung kơdrum hngêi ƀă hmâ kâ tiô khôi hmâ dêi mơngế Rơđế. Plâi hung pêi ƀă trôi chôu ôh tá păng lôi tung pơlê pơla dêi mơngế Rơđế, ing vâi krâ troh a vâi hdrêng pơrá hâk git vâ kâ mâu kơchâi ki kố.

Mơngế Rơđế hmâ pêi plâi hung drêh ƀă trŏng xăng, plâi hung pêi ƀă plâi nong, lơ plâi mak kham, lơ plâi hmŏn ƀă hên mâu plâi ki ê hiá, la ki tơviah má môi mê cho pêi ƀă hmui chôu. Tơdroăng ki pêi tơvât hên plâi, hên kơchâi ga cho vâ mơhno tối ‘na tơmeăm ki mơhno tôí cho kong kế, pro tơ’mot hên ngế tơmối lâp tơnêi têa rơhêng vâ kâ. Kế tơmeăm ki pêi plâi hung drêh ƀă trôi chôu athế tăng krí plâi hung ki ối ‘miê lơ hiăng vâ tum iâ la ối kơtô, tá hâi tum peâk. Pakĭng mâu tơmeăm ki vâ râm, môi tiah po, ƀot ngot, hlá plâi krui, mê hăng cho kế tơmeăm ki ôh tá păng lôi tung tơdroăng vâ pêi mâu plâi ki kố.

Drêng pêi plâi hung drêh ƀă trôi chôu, tơdroăng ki lăm tăng rup trôi chôu mê cho roh ki ro ƀă pá má môi. Trôi chôu hmâ pro pâu a tơkâng loăng, môi tiah loăng kơphế, loăng hôt, plâi mit, loăng karê prăng ƀă mâu loăng ki ê. Mơngế ki rơkê kô ôh tá xo pâu trôi chôu achê hngêi ối, xua mâu trôi chôu ki mê kô kâ mâu kế tơmeăm ki ôh tá krúa pro ‘mêi ăm ivá kuăn mơngế, xua mê, vâi athế lo lăm tăng pâu trôi chôu a tíu ki hơngế. Drêng lăm tăng trôi chôu mê, vâi hmâ xo tá pâu trôi chôu tâ tung kơxâk lơ tâ tung kơthung djâ vêh a hngêi vâ trôi chôu ôh tá châ lo pá gong.

Plâi hung ƀă trôi chôu ƀă mâu kế tơmeăm ki tâ tung póu

Klêi vâi krí plâi hung djâ vêh a hngêi vâ ko tĕng hdrê hdrêng môi tiah vâi hmâ pro goih, tâm tung po, klêi mê lôi a dĭng ăm têa i xĭng. Pêi hăng, po, bot ngot, tâ plâi hung ối  drêh ƀă trôi chôu pêi tơvât, vâi kêi hlá plâi krui chiê hdrê hdrêng, klêi mê, vâi tơvât mâu plâi kơchâi mê dêi pó. Kơchâi ki kố maluâ ga ôh tá ai pro ki klâi lối hên, la ga tâ kơhiâm há, chôu há, xua chôu dêi trôi chôu ƀă hlá krui xuân pro mơngế lo têa hế, pro mơngế rơhêng vâ kâ. Tiô jâ Thoại, 60 hơnăm, ối a ƀuôn Kla, cheăm Dray Săp, tơring Krông Ana, kong pơlê Dak Lak, plâi hung drêh pêi ƀă trôi chôu ga hiăng ai sap ing chal vâi krâ roh ton nah, troh nôkố hên ngế xuân ối rơhêng vâ kâ kơchâi ki kố. Drêng pơtê pơto, vâi ngoh nâ o hmâ tơkŭm achê dêi pó bâ pêi plâi hung drêh ƀă trôi chôu. Ki chôu ƀă hăng mê pro hên ngế rơhêng tơkŭm vâ kâ, rế tơpui tơno, rế hơniâp ro. Jâ Thoại tối ăm ‘nâi:

“Lăm tăng trôi chôu, klêi mê tâm tung têa po hnối pêi tơvât ƀă plâi hung drêh, klêi mê pin kâ. Sap ing vâi krâ troh vâi hdrêng ngế ki lâi xuân hâk vâ kâ plâi hung ki pêi ƀă trôi chôu kố. Kế ki kố ôh tá xê hrê liăn rôe trôi chôu, mê cho tơdroăng ki kơhnâ lăm tăng tung chiâk deăng, plâi hung tung kơdrum hngêi ki lâi xuân ai, bu rôe to po, ƀot ngot tê. Rơnó tô kâ plâi hung pêi kố ga tâ rơ-oh tung krôk khât. La ki păng ‘nâng plâ hơnăm, drêng troh rơnó tô lơ tỏh rơnó mêi, drêng troh chôu ngế ki lâi xuân pêi plâi hung drêh ƀă trôi chôu. Ngế ki lâi xuân ro, hơniâp, tơpui tó drêng kâ plâi hung ki pêi ƀă trôi chôu kố”.

Ngoh Abdullah nizar Ibrahim dế pêi plâi hung drêh ƀă trôi chôu

Ngoh Đặng Trung Quý, ối a bêng Tự An, pơlê kong kơdrâm Ƀuon Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi, drêng tâng tối kâ plâi hung pêi kố ga tơviah, dó xêh ôh tá chiâng kâ trôi chôu. La drêng kâ mơnúa ngăn môi iâ, thăm ối rơhêng vâ kâ nếo, rế hăng rế nguân vâ kâ, thăm rế pro hên ngế ki ê xuân mơnúa vâ kâ há. Ki hơ-iâ dêi ƀot ngot, ki hăng dêi hăng, ki chôu dêi trôi chôu, ki chôu dêi hlá plâi krui, ga thăm pro ăm mơngế ki kâ mê thăm rơhêng vâ kâ ó tâ kơ mê nếo.

 “Á hiăng hmâ kâ kế ki kố. Xua hiăng ton ôh tá kâ mê á xuân rơhêng vâ mơnúa ‘nâng. Nốkố, châ kâ á tâ kơhiâm ‘nâng. Plâi hung pêi ƀă trôi chôu cho kơhiâm khât. Ai ki chôu dêi trôi chôu ƀă ki hơ-iâ dêi plâi hung mê kâ ga hơ-iâ. Á rơhêng vâ kâ kế ki kố ‘nâng xua ga kơhiâm luâ tâ mâu goih ki tê a mâu hngêi mơdró”.

Plâi hung drêng hiăng klêi pêi ƀă trôi chôu

Plêi hung pêi ƀă trôi chôu cho kế kâ ki vâ pro tơleăng pôu drôu, ga xuân cho pro ăm châ chăn pin phuâng lĕm. Kố ti xê to kế kâ ki kơhiâm dêi mơngế Rơđế, mê ối chiâng tơmeăm khoăng ki kơhiâm ó khât dêi mơngế Rơđế, pro hên ngế tơmối tung lâp luô tơnêi têa rơhêng troh a kơpong kong ngo Dak Lak. Ngoh Abdullah nizar Ibrahim, môi ngế pế pơchên kơchâi kâ dêi kong têa Ấn Độ ki dế cheăng a pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak ai tối, ngoh hiăng hmâ kâ kơchâi kâ dêi mơngế Rơđế, tung mê ai plâi hung ki pêi ƀă trôi chôu. Kố cho kế kâ ki kơhiâm ó khât ƀă mơhno tối ki tơviah dêi mơngế Rơđế. Ngoh Abdullah nizar Ibrahim tối ăm ‘nâi:

“Ki păng ‘nâng á dế tí tăng vâ hlê plĕng tuá kế kâ dêi mơngế Rơđế vâ kâ, tung mê ai tá plâi hung ki pêi ƀă trôi chôu. Á rơhêng vâ kâ plâi hung pêi, kâ ga kơhiâm khât. Á tâ kâ kơchâi ki kố kơhiâm ó khât. To lâi kơchâi ki ê vâi hmâ pôh ƀă pơchên. Kơhiâm ó khât. Ngế ki lâi hiăng troh a kong pơlê Dak Lak mê athế mơnúa kâ ngăn xua vâi ai túa ki pêi pro, pơchên ƀă rơkê ó khât. Á tơmiât, ngế ki lâi hiăng troh a kong pơlê Dak Lak vâi kô athế kâ mơnúa mâu kơchâi ki tơviah dêi mơngế Rơđế”.

Maluâ túa ki pro mê ôh tá xê pá puât ki lâi hên ôh, ôh tá tâi liăn rôe xua mâu tơmeăm ki mê hiăng ai hlâu tung chiâk deăng, tung kong, tung kơdrum hngêi, la plâi hung ki pêi tung póu ƀă trôi chôu hiăng hlo ai tung mâu tíu mơdró kế kâ a kong pơlê Dak Lak ƀă tung tơdroăng rêh kâ ối rêm hâi dêi mơngế Rơđế. Drêng rơtế dêi pó kâ plâi hung drêh ki pêi ƀă trôi chôu xuân cho roh ki vâi krâ-nhŏng o tôh chôu vâ tơkŭm dêi pó, tơpui tơno, tó hơniâp ƀă dêi pó, thăm tơrŭm, mơnhông tơdroăng rêh ối tung pơlê pơla.

H’Zawut chêh

Nhat Lisa tơplôu ƀă tơbleăng