VOV4.Sêdang - Maluâ hiăng châ 75 hơnăm la rêm hâi, pôa A Lim ối  a pơlê Kon Trang Long Loi, pơlê kân Đăk Hà, tơring Đăk Hà, kong pơlê Kon Tum xuân ối rak vế tơdroăng tĕn mơjiâng pong-chêa-kơtŏn kơtum, ngăn mê cho tơdroăng ki hâk git hiăng mot tung mơheám chhá pôa. Tơdroăng ki tĕn mơjiâng dêi pôa mê, ti xê to tê châ lo liăn ngân vâ păn roăng, rak ngăn to dêi kuăn cháu, mê ki xiâm ki pôa tơmiât cho vâ pơtối châ chôu ‘măn, rak vế cheăng tĕn mơjiâng tơmeăm khoăng tiô khôi hmâ dêi mơngế Bơhnéa.

Ngin hiăng lăm trâm pôa A Lim a hngêi krê tơná pôa, drêng pôa dế ối pêi kơhnâ krâu vâ klêi môi to pong tiô khôi hmâ. Hlo ngin troh, pôa A Lim tó, mơhno a ngiâ ăm ngin pôa cho ngế ki têm rơpiât koh hmât kơ ngin, klêi mê, tơkŭm tĕn dêi pong ki dế tĕn mê âi. Klêi ngin êng, pôa A Lim rế tĕn rế tiâ tối, pôa rơkê tĕn pong, chêa sap ing pôa ối ‘nĕng nah, drêng mê, xiâm 12 hơnăm.

Tiô rơkong pôa hơ’muăn tối, tung môi hdroh tiô ngăn dêi pâ tĕn pong, chêa ƀă phêa, kơlá, pôa hlo hâk vâ chiâng mơngê ki tĕn mơjiâng mâu pong, chêa. Sap ing hâi ki mê nah, pôa đi đo lăm ngăn ƀă mơhriâm ƀối tơdroăng ki pâ tơná hiăng hnê tĕn, ôh tá ton ing mê, pôa hiăng ‘nâi ƀă hiăng chiâng tĕn chêa, pong ki vâ xúa rêm hâi tung pêi cheăng kâ, rêh ối.

Klêi tối tiah mê, pôa A Lim mot tung hơpiâp on mơhno dêi mâu kơtup, dĭng, kơchong, pong, chêa, kơtŏn, kơtum ki xua tơná pôa hiăng tĕn. Pôa hâk mơdrốu  tối, tâi tâng mâu tơmeăm khoăng ki xúa tung rơpŏng kố, cho vâ kum ăm tơdroăng rêh ối, pêi cheăng rêm hâi ăm vâi krâ-nhŏng o ki ối tâ tá, tâi tâng mâu tơmeăm ki kuăn pơlê xúa mê, xuân cho ing pôa tĕn mơjiâng hên ‘nâng.

Pôa A Lim tối tơ’nôm: “Hdrối nah, drêng tơdroăng rêh ối xahpá, mâu tơmeăm khoăng ki vâ xúa rêm hâi pơrá cho tơná pin pêi pro, tung mê, ôh tá chiâng lôi mâu tơmeăm khoăng ki tĕn mơjiâng. Drêng mê, kuăn pơlê pin plâ rơnó, plâ hơnăm tơvâ tơvân hên tơdroăng cheăng chiâk deăng mê kal păng ‘nâng mâu tơmeăm ki vâ xúa rêm hâi, cho mâu tơmeăm ki tĕn mơjiâng ing rái, phêa, pơ-óu, kơlá. Xua ti mê, ngin khoh hmâ xúa dêi mâu tơmeăm ki tĕn mơjiâng mê, ƀă hiăng chiâng khôi hmâ, túa rêh ối, pêi cheăng dêi mơngế Bơhnéa sap ing nah troh nôkố”.

Mâu tơmeăm ki xúa tung hngêi pơrá xua tơná pôa A Lim tĕn mơjiâng

Troh nôkố, mâu tơmeăm ki tĕn mơjiâng dêi pôa A Lim hiăng ai inâi, châ hên ngế a mâu pơlê pá tá đi đo lăm troh ngăn vâ rôe. Pôa ai tối, tâng vâ riân ngăn rêm hâi môi to pong mê tĕn ton châ 2 troh 3 hâi. Vâ kô châ mơjiâng tơmeăm ki dâi lĕm ƀă krá kâk, athế tơkâ luâ hên tơdroăng cheăng, môi tiah hbrâ lăm ko phêa, kơlo, kơlá, pơ-óu, hrê rái; ki rơhêng vâ tối, tơdroăng pâ, klêa, mojế mâu rái, tơlêa ti lâi ăm ga tơtro, xuân rơmuăn, jế lĕm, xuân tơ’lêi hlâu tung tơdroăng tĕn mơjiâng tơmeăm.

Pôa tối tơ’nôm: “Mâu nhŏng o tâng vâ rôe vâi hmâ tối hdrối, vâi hmâ rôe tâi tâng ai sap ing 12 troh 15 to. Xuân ai drêng ‘nâ, vâi tăng rôe hên, á athế mơhnhok kơ mâu kuăn chá veăng kum. Kơnôm châ tê dêi mâu pong, chêa, kơtŏn, kơtum mê khoh híu ai tơdroăng rêh kâ ối tung pơla hơnăm á hiăng krâ tiah kố, ôh tá ai ivá pêi chiâk pêi deăng xếo”.

Ngoh A Băt, 39 hơnăm, cho cháu dêi pôa A Lim xuân cho ngế ki tĕn mơjiâng tơmeăm ki rơkê má môi tung mâu vâi ‘nĕng ki dế tiô hriâm akố, ga ai hơ’muuăn tối: “Á xuân ối chôu vế drêng á ối tơxĭn, á rơtế ƀă mâu pú hmâ ki ai hơnăm tơ’mô  ki ối tung pơlê kố, kơnôm châ dêi pôa hnê mơhno tơdroăng tĕn tơmeăm. Drêng mê nah, ngế ki lâi xuân ro xua châ hriâm. La drêng xông kân hdrah, mâu vâi pú ki ê vâi lôi, vâi ôh tá vâ hriâm xếo, bú ối môi ngế á tê ki hriâm. Maluâ cheăng tĕn tơmeăm khoăng tê lo liăn ôh tá ‘nhó hên, bu bê vâ híu rêh kâ ối hâi kố hâi tá, la á xuân ối pơtối rak vế hnoăng cheăng ki kố drêng toh chôu vâ tí tăng tơ’nôm liăn ngân, xuân vâ rak vế túa cheăng tiô khôi hmâ dêi jâ pôa pin hiăng hnê djâ, ‘măn ăm. Dế nôkố, drêng ai nhŏng o tí tăng rôe hên, á xuân mơdoh iâ chôu phut veăng kum ăm pôa vâ kô rĕng tĕn klêi mâu pong, chêa, kơtŏn, kơtum pơcháu ăm nhŏng o ki tăng rôe”.

Tiô pôa A Lim tối, nôkố bu ối iâ tê mơngế ki ‘nâi, rơkê tĕn. Vâ pêi châ kêi mâu tơmeăm ki mê kal athế mơdoh hâi khế, ivá cheăng, xua ti mê, khu rơxông nôkố xuân ôh tá hâk mơnâ ƀă tơdroăng cheăng tĕn mơjiâng pong, chêa, xua tê châ liăn ôh tá hên. Mâu vâi rơxông nếo nôkố, klêi hriâm vâi ôh tá vâ pơtối rak vế, xua mê, rế hiá rế piu hiât lôi tơdroăng ki rơkê tĕn mơjiâng tơmeăm khoăng.

Pôa A Lim khéa hơ’nêng tối: “Mâu vâi hiăng krâ ‘nâi tĕn mơjiâng ki ối tung pơlê môi tiah á kố xuân hiăng prôk lêk lôi hiăng hên. Khu rơxông vâi ôh tá hâk mơnâ, ôh tá vâ tĕn mơjiâng tơmeăm. Á khéa mơni ôh pá ton xếo, cheăng tĕn mơjiâng tơmeăm khoăng kô hiá”.

Vâ pơtối châ rak vế khôi túa tĕn mơjiâng tơmeăm roh nah dêi vâi krâ, pôa A Lim xuân ối hmâ hnê mơhno ăm vâi krâ-nhŏng o ki pơxúa dêi cheăng khôi vâi krâ nah, tung mê, ai cheăng tĕn pong, chêa, tơdroăng mê xuân hiăng hmâ topui tối, hnê djâ rêm măng tĭng. Mâu hâi mơ’nui măng tĭng, tung pơla toh chôu, pôa A Lim hmâ khĕn mâu vâi rơxông nếo tung pơlê tơkŭm a hngêi pôa, pôa ai hnê tối mâu túa cheăng ki tĕn kơnôm tơngah kô châ pơtối mơdêk tơdroăng cheăng tiô khôi hmâ vâi krâ roh nah.

Pôa A Lim tối tiah kố: “Drêng pơlê cheăm ai tơkŭm po lâm hnê ‘na tĕn tơmeăm, pơrá krếo á hnê tung lâm ki mê. Maluâ liăn ngân ki mơhá ôh tá ai hên to kéa lâi la á hâk vâ xua cheăng hnê ‘na tuá tĕn mơjiâng ăm khu rơxông nếo cho vâ pơtối rak vế tiô tơdroăng cheăng dêi vâi krâ pin roh nah”.

Pơ’lâng pôa A Lim prếo vêh, ngin ‘nâi nhên tơdroăng ki hâk git, vâ khât tung tơdroăng cheăng tĕn tơmeăm ƀă pói rơhêng vâ châ pơtối hnê ăm kuăn ‘nĕng, cháu chái túa ki tĕn mơjiâng kế tơmeăm,. Pói tơngah tiah kố, tơdroăng ki kơhnâ mê, tơdroăng ki rơkê mê, tá hiâm tá mơno dêi pôa A Lim, kơ’nâi ah kô ai hên lâm hnê tĕn pong - chêa, kơtŏn, kơtum, kơreăng-dĭng, kơtup-kơchong ƀă hên mâu tơmeăm khoăng ki ê dêi hdroâng Bơhneá vâ pơtối rak vế ƀă kô ôh tá hía ‘na cheăng tĕn, tơmeăm khoăng ki kơniá git dêi hdroâng kuăn ngo akố.

Hlá tơbeăng Kon Tum

Nhat Lisa tơplôu ƀă tơbleăng