Rơnó Hơngui vêh, mâu kơdrum kơxu dế huăn hlá nếo, ngiêt chí ‘mliâk [a\ pêng păm tơdroăng rêh ối. Hbrâ rơnáu rơnó kúa chhá kơxu nếo. Pôa Siu Thêm, ối a pơlê Mok Đen, cheăm Ia Dom  mơgrúa dêi mâu mơngeăn kơxu, kơl^ng dêi mâu chăng, hơkê kúa ki heăn. Pôa Siu Thêm tối ăm ‘nâi, klêi kơ’nâi lối 20 hơnăm rơtế [a\ {inh đoân 15 pêt loăng kơxu, tơdroăng rêh ối, cheăng kâ dêi vâi krâ hiăng hơ’leh hên ó.

Ngiâ méa thôn pơlê châ tơtêk, troăng pơlê kơtâu kân le\m rơdâ, troăng prôk tơ’lêi hlâu. Mâu hơnăm achê pơla kố, maluâ yă chhá kơxu ôh tá to kơnâ laga {inh đoân xuân rak ngăn tơtro ăm tơdroăng rêh ối ko\ng nhân [a\ kơlo liăn khế tơniăn lối 5 rơtuh liăn/môi ngế/môi khế:

‘’ ‘Na pơkuâ tơdroăng mê tơtro. Mâu hâi phiu ro kăn pơkuâ vâi ai veăng rơtế pơlê, rôe chu, ôu kâ phiu ro; ôu drôu xiâm [a\ vâi krâ xua mê hlo achê dêi pó. Đông gak tíu tơkăng kong xuân tiah mê, klêi mê Ko\ng ti 72, hên khu pêi chiâk deăng pơrá veăng rơtế kuăn pơlê tung pơlê phiu ro ‘nâng. Vâi krâ ngin mơnê hên tơdroăng tơmâng dêi khu râ kăn [a\ kuăn pơlê, djâ troh hên tơdroăng ki phiu ro ăm kuăn pơlê’’.

Rơtế [a\ mâu loăng plâi ton hâi cho kơxu, kơphế, nôkố a kơpong tơnêi tíu tơkăng kong Ia Dom chiâng pêt mâu loăng plâi kâ [a\ pêt hên môi tiah plâi mit Siam, plâi na lơ plâi treăng, krui kơtôu hbo. Ối tung dế kơdrum loăng plâi kâ ngiât le\m, pôa Trang Quốc Hùng, Kăn pơkuâ khu tơru\m cheăng pêi chiâk deăng Ia Dom tối ăm ‘nâi, pơxúa dêi cheăm cho ai tơnêi kân rơdâ [a\ dế châ mơ’no liăn hriăn ple\ng vâ pêi pêt tơmeăm châ tơ-[rê.

{a\ tơdroăng mơjiâng khu tơru\m cheăng, kuăn pơlê pêi chiâk deăng, ki má lối cho vâi krâ mơngế hdroâng kuăn ngo, dế vâ hriâm kih thuât pêi pêt nếo, châ pêt hdrê nếo, dâi le\m rơtế mâu tơkêa tíu tê tơniăn. Mâu pơkâ pêi tiô troăng hưh cơ, VietGAP tơngah kô pá vâ xúa [a\ vâi krâ hdroâng kuăn ngo, laga [a\ túa râng ko\ng hnê pêi, môi ngế pêi môi chât ngế hriâm pêi tiô, pôa Trang Quốc Hùng loi tơngah, khu tơru\m cheăng Ia Dom kô mơjiâng châ inâi krê:

‘’Tâng pêt plâi mit Siam mê môi hơnăm pêi lo ki vâ iâ 120 rơtuh liăn môi ha, châ luâ tâ 3 xôh tâng pơchông [a\ kơphế. {a\ plâi nâ tâng pêt rak ngăn i le\m drêng hiăng plâi, môi ha ki vâ iâ mê pêi lo châ 300 rơtuh liăn. Xuân cho tơnêi, kong prâi ti mê tâng troăng tơmiât pêi dêi kuăn pơlê ai hlê ple\ng, hơ’leh mê ki châ tơ-[rê ăm kơpong kố cho kân’’.

Pôa Ngô Hữu Thiện, Kăn hnê ngăn Vi [an cheăm Ia Dom, tơring Đức Cơ tối ăm ‘nâi, hơnăm 2015 cheăm châ mơnhên tơtro tiô pơkâ thôn pơlê nếo. 5 hơnăm hiăng hluâ, cheăm đi đo mơnhên vâ thôn pơlê nếo krá tơniăn, tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê châ tơtêk, cheăm đi đo mơnhên vâ thôn pơlê nếo, tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê châ tơtêk, thế mơ-eăm tâi ivá tơná, ôh tá tơkôm, kơnôm to mơ’no liăn cheăng dêi Tơnêi têa.

Mơhúa cho Ia Dom ai tơdroăng rơtế dêi hên khu tê mơdró kân ki má lối cho mâu ko\ng ti ối tung {inh đoân 15, cho tíu hơko mơjiâng cheăng pêi tơniăn. Tơdrêng amê, [a\ mâu troăng hơlâ ki tơtro tung hơ’leh hdrê pêt, thăm xúa khoa hok kih thuât, cheăng kâ dêi cheăm hiăng tơkâ hluâ hneăng pá puât drêng kơphế, kơxu, tiu pơrá chu kơdroh yă.

Pêi lo liăn dêi kuăn pơlê châ pơtối rak [a\ tơdroăng rơpo\ng kơtiê kơdroh re\ng, krá tơniăn. Pôa Ngô Hữu Thiện tối ăm ‘nâi, nôkố kơxo# rơpo\ng kơtiê dêi cheăm ối pá kơdâm 6% [a\ kố cho xiâm kối ki kal vâ Ia Dom pơtối mơ-eăm xêh:

‘’Pin hiăng châ plah mê ôh tá tơkôm kơxo# liăn mơ’no dêi Tơnêi têa mê thế mơnhông tơmeăm ki ai tơ’lêi dêi a pơlê. Ing tơnêi tơníu, loăng plâi nôkố ai tơku\m pêt tơvât, mơdêk pêi lo châ hên, dâi le\m, xúa khoa hok kih thuât klêi mê kơd^ng vâ mơdêk tơdroăng rêh ối’’.

{a\ mâu tơdroăng mơ-eăm [a\ ki châ tơ-[rê tung mơjiâng thôn pơlê nếo, cheăm tíu tơkăng kong Ia Dom hiăng phiu ro châ hên khu kăn pơkuâ Đảng, Tơnêi têa troh lăm pôu, mơhnhôk [a\ kheăn kơdeăn vâ po rơdâ troăng pêi. Achê pơla kố, mơ’nui hơnăm 2019, pôa Trương Hòa Bình, Kăn cheăng tung Khu xiâm kal kí, Ngế pro xiâm pho\ hnê ngăn Chin phuh hiăng troh lăm pôu [a\ pêi cheăng a cheăm tíu tơkăng kong Ia Dom.

Ngế pro xiâm pho\ hnê ngăn tơnêi têa rơkâu [a\ kheăn kơdeăn mâu tơdroăng châ tơ-[rê dêi Ia Dom drêng kố cho cheăm apoăng a tíu tơkăng kong Tây Nguyên châ plah thôn pơlê nếo:

‘’Cheăm Ia Dom ngin cho apoăng a tíu tơkăng kong châ plah tiô pơkâ thôn pơlê nếo. Châ tơ-[rê kố kô chiâng vâ tối kố cho tơdroăng ki mơ-eăm kân dêi Đảng [o#, khu râ kăn pơkuâ klêi mê vâi krâ a cheăm Ia Dom xuân hiăng rơtế dêi pó, tơdjuôm ivá vâ mơjiâng, mơnhông mơdêk, pin hiăng châ tơtro tiô pơkâ thôn pơlê nếo. Klêi kơ’nâi tơleăng le\m mê tơdroăng rêh ối dêi vâi krâ ối trâm hên pá puât laga tung mâu hơnăm achê kố hiăng ai hên hơ’leh nếo, thôn pơlê nếo châ mơjiâng. Tơdroăng rêh ối dêi vâi krâ hiăng châ tơ-[rê hên, kro mơdro\ng, mê cho tơdroăng ki phiu ro má môi’’.

Môi rơnó Hơngui nếo dế vêh a lâp lu rêm kơpong Tơnêi têa. {a\ cheăm Ia Dom, rơnó Hơngui thăm rế phiu ro xua mâu kơdrum loăng ngiât, tơkêa kô pơtối châ tơdroăng rêh ối phâi tơtô ăm vâi krâ mâu hdroâng kuăn ngo a kơpong tíu tơkăng kong.

            Công Bắc chêh

            A Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng