VOV4.Sêdang - Tung hên tíu xối tơbâ Pơtáu Hùng a Tây Nguyên, mê ‘’Tíu xối tơbâ Pơtáu Hùng’’ a pơlê kong kơdrâm Đà Lạt, kong pơlê Lâm Đồng hiăng ai sap ing ton nah. Mâu tơmeăm ki mơjiâng mê ôh tá ai kế ki klâi hên, xua mâu kuăn pơlê kơtiê ki mơjiâng pro ing hơnăm 1930 nah dêi chal 20. Lối 80 hơnăm hiăng luâ, tíu kố hiăng chiâng tíu ki mơhno tối ‘na hiâm mơno dêi kuăn pơlê tơnêi têa Việt Nam koh tơbâ troh Jâ pôa hdroâng hdrê xiâm dêi tơnêi têa  pin.

Tíu xối tơbâ Pôa xiâm hdroâng hdrê a troăng 76 Nguyễn Thị Nghĩa, bêng 2, Đà Lạt, kong pơlê Lâm Đồng ing mâu ngế Xuăn lo ing lâp lu tơnêi têa troh akố pơxiâm po pông tơnêi pêi cheăng kâ mơjiâng tơdroăng rêh ối. Pôa Cường, 92 hơnăm ăm ‘nâi: tung pơla kong hngíu, Tíu tơbâ Pôa xiâm hdroâng hdrê cho tíu ki tơkŭm kuăn pơlê, cho tíu ki loi tĭng, pro tơtô hiâm mơno kuăn pơlê ki ối hơngế dêi pơlê. Rêm ngế môi pơlê, ai ngế kơtiê, kuăn pơlê tơrŭm môi tuăn hơ-ui kum dêi rơpó,  pâ dêi rơpó, ngăn dêi rơpó môi tiah nhŏng o xiâm”.

Tíu xối tơbâ ngăn oh tá tá krip châ ‘măn lĕm nhoăm, ai hên tơdroăng ki git tung tá

Apoăng tíu “Tơbâ Pơtáu Hùng’’ bú cho hngêi pro ƀă loăng, ƀă tâl; kơ’nâi péa hơnăm hơnăm 1975, tíu tơbâ kố châ ’mâi rơnêu pro lĕm tiô túa hngêi tơbâ ton roh nah. Bo cheăng vâ mot a tíu tơbâ pro kú  ƀă hlối chêh chư “Tíu tơbâ Pôa xiâm hdroâng hdrê’’. Tíu tơbâ mê ai 3 kơbong, ai péa kân xiâm 4 pâ, 2 to bo ki kŭn tơvó péa pâ. Tíu tơbâ mê kuâ lêm ƀă prik, a tơdế ai reăng sen hding  kơƀeăng vâ xối tĭng a ‘ngêi.; ngăn ing troăng vâ tơ’lêi hlo lơ gât Việt Nam, hlá cờ Pôa xiâm hdroâng hdrê châ pro ăm gá lo ƀă rơkong hnê pơchân dêi Pôa Hồ Chí Minh, Kăn xiâm hnê ngăn tơnêi têa ki apoăng chêh pơchân ăm rơxông kơ’nâi thế rak vế tơnêi têa: Khu Pơtáu Hùng hiăng ai hnoăng mơjâng ƀă rak vế tơnêi têa, Pôa ƀă vâi cháu thế rơtế tơrŭm dêi rơpó rak vế tơnêi têa’’. 4 to trăng a ngiâ mê cho 4 chư chêh ƀă nâl Xuăn: “Xiâm tơnêi têa dêi Pơtáu Hùng tuăn lĕm khên tơnôu ‘nâi pâ nhoăm kring vế tơnêi têa”,  “Têa ai kơnhŏng loăng ai xiâm, kuăn mơngế ai hdroâng hdrê, tơnêi têa ai Pơtáu Hùng mơjiâng’’, “Xiâm rêi hdrông hdrê Lạc Việt ai tuăn ngôa rơkê, kuăn cháu Lạc Hồng ‘nâi kring vế dêi tơnêi têa”, “Tuăn mơno ‘nâi pâ kơ mơngế, tuăn ngôa rơkê, rêh ối lĕm tro, tơnêi têa ối ai kuăn pơlê”.

Tung tíu tơbâ Pơtáu Hùng, kơƀăng xối tơbâ pro a bo ki xiâm pro ‘măn a tíu ki krip ai chư chêh “Việt Nam Pôa xiâm hdroâng hdrê” a kơpêng um meăn kơchuâ lơ gât Việt Nam tung hơkâ hlái Đông Sơn ki krâ ‘măn a mơ’nât.

Tíu xối tơbâ kŭn, ngăn ôh tá krip, la ai pơxúa hlối tĭng, hlối cho tíu ki xối kơ Khu pơtáu Hùng, hlối cho tíu xối kơ mâu jâ pôa rôh nah, mâu ngế ki xiâm rơkê ton nah, mâu ngế hlâ ai hnoăng tơnêi têa, mâu ngế ki hiăng hlâ xua ai hnoăng kring vế tơnêi têa, mâu ngế hlâ tơplâ khên tơnôu pro tơleăng lĕm hdroâng mơngế, mâu ngế ki hiăng ai pơxúa kân, xua vâ rak vế hdroâng mơngế. 

Ing mâu hâi Đà Lạt kuăn pơlê ối preăng prêh, hâi xối tơbâ Pơtáu xiâm tơnêi têa a hâi 10/3 âm lĭt rêm hơnăm đi đo châ kuăn pơlê tơkŭm po kân krip. Ing kơxêi hâi hdrối mâu vâi nôu, mâu xăng hiăng lŭm pro kơƀăn tơxông, pleăng reăng, plâi vâ pro xối tĭng. Klêi pro xối tĭng kân krip, mâu hiăng krâ, mâu vâi hdrêng, mâu phô̆m xông kân, mâu droh rơtăm kơdrâi kơnốu rơtế chôu nhang rơkâu pâ ăm tơdroăng rêh ối châ phâi tơtô, tơnêi têa tơniăn lê̆m, hngêi ki lâi xuân ai hmê kâ phâi rêh ối hơniâp ro.

Tơdroăng pâ dêi rơpó pơla mâu nhŏng o tung pơlê achê hơngế, tơdroăng pâ pơlê xiâm, tơnêi têa ôh tá la lâi pơtê thăm rế pâ tâ nếo. Kuăn pơlê tung Tôh 11, bêng 1 hiăng rah xo mâu ngế ki teăng mâ lăm troh a tơnêi xiâm - Phú Thọ tông tơnông tơnêi ƀă têa ing tíu tơbâ Pơtáu Hùng a Phong Châu mot akố ‘măn a kơƀăng tĭng xối tơbâ, môi tiah vâ mơhno xiâm ki púi tơngah.

Pôa Hoàng Thông (72 hơnăm), hiăng ai lối tơdế rơxông tơná rơtế ƀă hngêi tơbâ, kơƀăng xối tơbâ jâ pôa hâi ki lâi xuân hlo ai ngôi nhang. Drêng 8 hơnăm (hơnăm 1957) pôa Thông tiô dêi nôu pâ lo ing Huế troh pêi cheăng kâ akố. Hngêi ối pakĭng tíu xối tơbâ, tơdroăng ki sap ối kŭn nah dêi pôa, cho tơdroăng xâh hêi ƀă vâi hdrêng a plông tíu xối tơbâ tung mâu hâi ai khía pê ho hói. Drêng hiăng kân, a 30 hơnăm, pakĭng tơdroăng cheăng rơtế ƀă dêi kơdrâi tê mơdró ƀă păn chĕm mơ‘rêh dêi 4 ngế kuăn, pôa Thông mơdoh chôu pêi cheăng kum pôa Phước (ngế ki rak ngăn tíu xối tơbâ dé mê nah) kơpuih văng, chôu nhang, tơkŭm mâu pêi mâu tơdroăng po leh, xối pleăng. Pôa Phước hiăng hlâ, pôa Thông nếo pơtối pâ pleăng tơná xo pêi tơdroăng ngăn kơpuih văng mơgrúa tíu xối tơbâ.

 Luâ 40 hơnăm, tíu xối tơbâ Pôa xiâm hdroâng hdrê môi tiah hngêi ki má péa dêi pôa. Ôh tá xê to hâi 30/3 âm lĭt rêm hơnăm, mê tơdroăng cheăng kơpuih văng mơgrúa, ‘măn bro i lĕm, chôu nháng a kơƀăng xối Pôa xiâm hdroâng hdrê châ pôa pơtối xo pêi ƀă tuăn mơno hâk tơngăm, hlối púi vâ. Pêi cheăng tá tuăn mơno ƀă tíu xối tơbâ, pôa Thông ôh tá xo tơmeăm klâi, mơhé vâ môi liăn.

Pôa Thông đi đo tơchĕng tơmiât, mâu Pơtáu Hùng hiăng ai hnoăng rak vế tơnêi têa, mâu ngế ki hiăng hlâ xua tơplâ lo mơheăm chhá vâ kring vế tơnêi têa, kơ-xêng pló hdroâng mơngế, mê tơdroăng pôa cheăng rak ngăn, chôu nháng a tíu xối tơbâ vâ mơhno hiâm mơno pâ nhoăm kơ mâu rơxông hdrối nah.

Xối tơbâ hơnăm ki lâi kuăn pơlê xuân tơkŭm po pro kân krip, nhoăm pâ. Khu ngăn tơdroăng pro xối tơbâ ai 6 ngế xua pôa Thông ngế ki xiâm pro xối pleăng. Vâ tơdroăng pro xối tơbâ pêi pro tro tiô tơdroăng hmâ xối pleăng tiô khôi hmâ sap nah, pôa Thông hiăng hriâm ing mâu jâ pôa ki prôk hdrối, ing mâu ếo xâp, tơdroăng rơnuâ, troh tơdroăng chêh vâ pơchuât, tuá ki têk pleăng, têk drôu, têk pleăng tơmeăm, koh pâ....

Rêm hơnăm tíu xối tơbâ tơkŭm po 3 hâi leh kân: Xối tơbâ lơ 10/3, leh tơbâ koh pleăng rơkâu pâ tơniăn lĕm lơ 16/7 âm lĭt tiô mâ khế) ƀă leh tâi hơnăm ton lơ 20 khế 12, kuăn pơlê ngăn tiô kơ tuăn mơno pâ nhoăm vâ veăng tơlo liăn tơmeăm, hngêi ki lâi mơngế ki lâi xuân troh kơdrâm kơdrĕng.

Vâi krâ nhŏng o a 3 tôh kơphô̆ drô péa pâ troăng Nguyễn Thị Nghĩa, Bùi Thị Xuân, pơlê kong kơdrâm Đà Lạt xuân pêi pro tá hiâm mơno ƀă tơdroăng xối tơbâ jâ pôa. Ngế ki lâi xuân môi tuăn púi vâ tơdroăng ki lĕm, chôu pâ hnoăng dêi mâu Pơtáu Hùng, rơtế tơrŭm ivá mơno tơmâng khât troh tơdroăng xối pleăng.

Gương tơplôu ƀă tơbleăng