Mâu tơbleăng ƀă tham luâ̆n a Hneăng hôp tối nhên: Ƀă mâu tơdroăng ki tơ’lêi ‘na tíu, tơnêi tơníu, kong prâi, kế tơmeăm khoăng kong prâi hên hĭn, Tây Nguyên hiăng mơnhông chiâng kơpong pêt mơjiâng tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng tơmeăm mơdró kân dêi lâp tơnêi têa. Kố cho tơdroăng ki apoăng vâ pêi chiâk deăng Tây Nguyên pơtối mot tơrŭm cheăng, mơnhông mơdêk.

Kơphế chiâng loăng plâi ton hâi ki xiâm dêi Tây Nguyên ƀă vâ chê 668.000 hectar, châ lối 90% ƀăng deăng kơphế lâp tơnêi têa. Tây Nguyên xuân cho kơpong pêt kơxu kân má péa klêi kơ’nâi Đông Nam Bộ ƀă lối 250.000 hectar, châ 26% ƀăng deăng lâp tơnêi têa. Tiu 90.000 hectar, plâi hôt 83.000 hectar, krui kơxái 6.700 hectar. Rơtế amê, kơpong Tây Nguyên ai lối 4 rơtuh to kơpôu ro chu, 30 rơtuh to í peâp; kếo xo lối 700 rơpâu met khô̆i loăng kong ki pêt/hơnăm ƀă hía hé. Mơhé pêt mơjiâng kơ’nâi laga Tây Nguyên hiăng rĕng xông tơtêk djâ troăng ahdrối lâp tơnêi têa ‘na ƀăng plâi sầu riêng ƀă vâ chê 75.000 hectar, tâk đi đo sap ing hơnăm 2010 troh nôkố.

Ƀăng deăng pêt tŭm túa pơkeăng ki kơnía, môi tiah: sâm Ngọc Linh, sâm pôm têa tôu, kơxêt pâng ling khêi, đinh lăng, hà thủ ô, đương quy, hoa hoè ƀă hía hía xuân dế mơnhông rĕng vâ mơjiâng mâu kơpong pơkeăng tơkŭm.

Xông tơpui a Hneăng hôp, pôa Dương Mah Tiệp, Kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan kong pơlê Gia Lai hiăng tối ‘na tơmeăm ki ai hlâu, ki tơ’lêi hlâu dêi kong pơlê Gia Lai ‘na mơnhông pêi chiâk deăng môi tiah: Ƀăng deăng tơnêi pêt mơjiâng tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng dêi kong pơlê Gia Lai lối 845.000 hectar, tung mê ki hên cho tơnêi khêi bazan. Mâu tơmeăm ki tơ’lêi hlâu dế chôa ‘lâng châ kong pơlê Gia Lai mơnhông châ tơƀrê, po lôu ‘’péa’’ vâ kong pơlê koh tơdah mâu khu mơ’no liăn cheăng ki ai ivá tung 3 kơvâ ki rơdêi cho: Pêi chiâk deăng rơkê, krúa lĕm ƀă xúa kŏng ngê̆ rơxông nếo; tơdroăng tê mơdró ƀă ôm hyô ngăn loăng pơlái kong kế; kơmăi kơmok krúa lĕm kong prâi, lĕm ƀă kong prâi ƀă pêi chiâk deăng.

“Pro tơ’lêi vâ kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo dêi kong pơlê Gia Lai veăng tung tơdroăng ki kơnâ ahdrối kô kum pơhlêh troăng tơmiât troăng pêi dêi kuăn pơlê, mơjiâng cheăng pêi krá tơniăn tâng môi tiah mơnhông pêi chiâk deăng xúa kŏng ngê̆ rơxông nếo, pêi chiâk deăng krúa lĕm kong prâi, mơnhông đi đo djâ châ tơƀrê mê tơdjâk kân má môi cho cheăng kâ dêi mâu rơpŏng kô châ pro krá tơniăn’’.

Hneăng hôp hiăng tối mâu troăng vâ pêi pro châ tơƀrê mâu tơmeăm ki ai hlâu, ki tơ’lêi hlâu ‘na mơnhông pêi chiâk deăng dêi kơpong Tây Nguyên. Tung mê, tơkŭm tah lôi mâu tơdroăng ki kreăng, tíu ki kân vâ mơdêk mơhnhôk mơ’no liăn cheăng a kơvâ pêi chiâk deăng, po troăng mơnhông pêi chiâk deăng ăm mâu kong pơlê kơpong Tây Nguyên tung pơla tơdroăng rêh ối nếo, hneăng nếo. Pôa Lê Trọng Yên, Kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan kong pơlê Dak Nông tối, hiăng troh drêng tơdroăng pêi chiâk deăng Tây Nguyên kal xut tah tơdroăng pêt mơjiâng tơmeăm tơprâ tơprŭng, pêi kŭn, mê kal mơjiâng troăng tơdjêp tung pêt mơjiâng tơmeăm.

“Xo khu tơrŭm cheăng cho tíu xiâm tơdjêp ƀă kuăn pơlê pêi chiâk deăng ƀă khu tê mơdró, thế pơhlêh troăng tơmiât nếo ‘na pêt mơjiâng tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng vâ chiâng cheăng kâ pêi chiâk deăng mơjiâng tơdroăng ki kơnâ. Ing mê, tơxâng châ kơchơ mơdró tung tơnêi têa ƀă tê ngi kong têa ê xua Tây Nguyên ai hên tơmeăm ki xiâm kơnâ dêi tơnêi têa’’.

Teăng mâ mâu khu tơrŭm cheăng, khu tê mơdró hiăng rơtế tơpui tơno ‘na mâu tơmeăm ki ai hlâu, pơloăng mơnúa ƀă troăng mơnhông krá tơniăn ăm kơvâ pêi chiâk deăng a kơpong Tây Nguyên. Khu tê mơdró xuân pơkâ pói vâ châ pro tơ’lêi hlâu, châ tŏng gum mâu troăng hơlâ tŏng gum ing khu râ kăn pơkuâ kong pơlê vâ mâu khu tê mơdró pêi pro mơ’no liăn mâu tơdroăng tơkêa bro tung kơvâ pêi chiâk deăng, ki má lối cho pêi chiâk deăng xúa kŏng ngê̆ rơxông nếo. Pôa Nguyễn Văn Bình, Kăn hnê ngăn Khu pơkuâ mơngế pêt kơchâi drêh, plâi pôm Việt Nam tối:

‘’Khu tơrŭm cheăng ai pá pơkâ mê cho mơjiâng troăng tơrŭm cheăng pơla khu tơrŭm cheăng ƀă mâu kong pơlê, tơpui tơno môi tuăn tơdroăng xiâm tơrŭm pơla kong pơlê ƀă mâu khu tơrŭm, kĭ mâu tơdroăng môi tuăn tơrŭm cheăng. Má péa nếo kal rĕng ‘nâi tơdroăng kal ăm tơdroăng tơdjêp mơ’no liăn cheăng ƀă tê mơdró. Má pái, cho mơjiâng ƀâng tơpui tơno ƀă rak đi đo tơpui tơno vâ tơleăng mâu pơkâ xuân môi tiah tơleăng mâu tơdroăng ki nếo ai’’.

Xông tơpui a hneăng hôp, pôa Lê Minh Hoan, Ngế xiâm pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê tơkêa kô rơtế ƀă mâu kong pơlê Tây Nguyên ƀă mâu khu tê mơdró pêi pro mơhnhôk mơ’no liăn cheăng, tơbleăng ăm tơdroăng ƀă tŏng kum troăng hơlâ ki kal vâ mơdêk mơnhông kơvâ pêi chiâk deăng ƀă thôn pơlê krá tơniăn.