Plâi sầu riêng ƀă sầu riêng. Mâu hâi mơ’nui khế 8 a ƀuôn Jung 2 xuân môi tiah mâu pơlê ki ê a cheăm Ea Yông, tơring Krông Pač, rêm tơdroăng cheăng pơrá hiăng mơhno tối ki trâu rơdâ, ki kơnâ dêi plâi sầu riêng, drêng leh tơbleăng roh má 2 dêi kơvâ cheăng pêt  plâi sầu riêng kố hiăng châ pơtối mot tung rơnó ki krí xo ki hên hĕng ƀă ki ro rih má môi. Cho pơlê dêi hdroâng mơngế Rơđế apoăng a kong pơlê Dak Lak ki pêt plâi sầu riêng ki ai kloăng kŭn, châ pêt mơjiâng hên tung kơdrum deăng, veăng mơjiâng xiâm rêi dêi túa cheăng vâ Dak Lak chiâng kong pơlê ki ai túa ki vâ pêi pêt mơjiâng hên kơvâ pêt loăng sầu riêng ki kân má môi tung lâp tơnêi têa, nôkố, vâi krâ-nhŏng o ƀuôn Jung xuân hiăng chiâng ngế ki xiâm dêi tơdroăng leh tơbleăng mê. Lo têa kơxôu, têa kơxâm ƀă hnoăng cheăng klâ xing xoăng plâi sầu riêng, ngoh Y Rô Ma Niê ai tối, maluâ dế tơvâ hên, la ngoh đi đo mơdoh chôu phut vâ veăng ăm hâi leh tơbleăng mê.

“Dế hbrâ ăm hâi ki vâ troh leh tơbleăng mê. To lâi hâi nếo á lo a gong, prôk a drô troăng hên, vâ hbrâ pêi pro mâu hnoăng cheăng ki leh tơbleăng lâi sầu riêng”.

Lối 20 hơnăm veăng mơnhông pêt plâi sầu riêng, vâi krâ - nhŏng a ƀuon Jung 2 dế kố ôh tá xê to mâu ngế ki xiâm dêi mâu hngêi trăng ki kah kân, krá lĕm, mâu kơdrum deăng plâi sầu riêng ki kơnâ troh a rơtal liăn mê ối cho mâu ngế ki mơdró kâ tê rôe plâi sầu riêng ki kân má môi. Mâu rơpŏng ki veăng pêt plâi sầu riêng ing apoăng mâu hơnăm 2000, nôkố pơrá hiăng chiâng mâu ngế ki châ liăn troh a rơtal. Khu rơxông ki chía ối nếo tâ, maluâ hiăng ai hngêi trăng ki mĕn pro krá kâk, ai rơxế hon đa, rơxế pơchoh klâng chiâk la ki hên vâ xuân ối tối dêi tơná ối tung mâu rơpŏng ki kơtiê. Môi tiah ngoh Y Kôt Ayun, 37 hơnăm, tối dêi tơná bu ai 1 ƀăng chiâk ki kŭn, troh a rơnó krí plâi, xua mê, xuân tơ-uân chôu phut, hâi khế pơchơ chơ mâu tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng vâ tơngah kơ pêi l tơ’nôm kơxô̆ liăn ngân:

“Plâi sầu riêng dêi á hơnăm kố hiăng troh a rơnó krí, la bu xiâm châ to lâi tă tê. Chiâk deăng á ai la bu kŭn tê, la á xuân kơdo mơ-eăm pêi. Á lăm chơ plâi sầu riêng a 12 chôu kơmăng, 1 chôu kơxo mê nếo prếo vêh a hngêi. Ai drêng ‘nâ troh a kơxo má hâi kơ’nâi ah nếo prếo vêh”.

Cho môi pơlê ki ối tung tíu xiâm pêt plâi sầu riêng Krông Pač, ƀuôn Jung 2 nôkố ôh ta xê to mơdêk to tung pêi cheăng kâ dêi rơpŏng hngêi. Mê vâi krâ-nhŏng o a ƀuôn Jung 2 dế cho tíu ki xiâm dêi Khu pêi cheăng tơrŭm ngăn ‘na chiâk deăng Ea Yông, hmâ pêi lo hên kế  tơmeăm ki krúa lĕm ƀă xuân ai tá plâi sâu riêng ki krúa. Pôa Mai Đình Thọ, kăn xiâm pơkuâ hnê ngăn Đảng tơring Krông Pač hneăng hdrối, kăn pơkuâ Khu pêi cheăng tơrŭm tối ăm ‘nâi: Khu pêi cheăng tơrŭm ‘na chiâk deăng krúa Ea Yông cho môi tíu ki tơkŭm tơrŭm môi tuăn, ai ƀok Tin lành ki pro pơkuâ khu pơkuâ ngăn chiâk deăng, ai mâu kuăn khôp Phôp pêi cheăng tung khu. Mâu nhŏng o mơngế Rơđế, mơngế M’Nông, mơngế Tày, mơngế Nùng, rơtế dêi pó tơpui tơno ‘na tơdroăng mơdró kâ, rơtế veăng gum dêi pó, rơtế mơjiâng Khu pêi cheăng tơrŭm hiăng chiâng tíu ki châ loi tơngah má môi a tơring. Tung kơdrum plâi sâu riêng ki kơtóu achê tíu ki tơbâ Deăng Ca Da, cho troăng hơlâ ki prôk tung kơdrum deăng tơpo reăng tơ-eăng lĕm, pôa Thọ hâk tơngăm, kố cho tíu ki vâi krâ-nhŏng o kơdĭng vâ tơdah tơmối tung roh koh hâk mơnê Hâi Mơjiâng tơnêi têa ƀă mâu hâi leh tơbleăng sầu riêng.

“Mâu vâi pú hlo tiah mê ga cho păng ‘nâng, la ƀă mâu kuăn pơlê pêi chiâk deăng, hiăng pơxiâm pêi pro tâi bê châ plâ khế. Pó vâi pú hiăng hlo kố, to reăng ki lĕm tơ-eăng. Mot tung kố kô hlo to reăng drô kĭng troăng prôk, troăng xuân hiăng tôh ƀê tong krá kâk, lĕm mơnâ mâ ngăn tâi tâng”.

Ngin lo ing ƀuôn Jung 2 drêng kong hiăng xêi, hlo Hngêi tơkŭm hôp dêi ƀuôn Jung kơdrâm kơdrĕng vâi krâ-nhŏng o tơkŭm hôp, hên vâi krâ ai xông tơpui, êng ki kố ki mê, rơkong tơpui tó, ro rih chuât xơtó lâp lu tung plông, tâ tá hngêi hôp tơdjuôm mê. Vâi krâ-nhŏng o ki hôp mê tối ăm ‘nâi, kố cho roh hôp xua Khu hnê mơhno ƀă Chi ƀô̆ pơlê ki tơkŭm. Pôa Bùi Đình Thành, Kăn pơkuâ ngăn ƀuôn Jung 2 tối ăm ‘nâi, ki kal dêi tơdroăng kố cho mơhnhôk thế vâi krâ-nhŏng o mơ-eăm pro troăng prôk. Ƀă ivá cheăng ki pêi lo hên kế tơmeăm dêi pơlê, mâu tơdroăng kố hiăng thâ rĕng châ kuăn pơlê vâ môi tuăn; tơdroăng ki mơhnhôk rơxế ô tô dêi mâu rơpŏng hnêi tŏng gum dêi pó tung hâi leh tơbleăng plâi sầu riêng xuân châ tơ’lêi hlâu:

“Tơdroăng pêi pro a hâi leh tơbleăng cho lĕm tro păng ‘nâng. Maluâ kơlo ki tŏng gum mơjiâng pro troăng chía hên, rêm rơpŏng ai 1 rơtuh liăn, la tâi tâng kuăn pơlê vâ môi tuăn tâi tâng. Ki xiâm dêi hiâm mơno vâi krâ-nhŏng o cho vâ môi tuăn, veăng gum ‘na hnoăng dêi mơngế ki hiăng prôk lêk lôi. Kố cho tơdroăng ki tro, vâi krâ-nhŏng o xuân phiu ro. ‘Na leh tơbleăng mê vâi krâ-nhŏng o xuân ai tơdroăng hơdruê xuăng, tơdroăng tôu chêng tôu koăng. Hngêi ki lâi ai rơxế ki chơ tơmeăm mê xuân veăng mơđah lo a drô troăng a hâi leh tơbleăng”.

Têt Tơniăn krê rơtế hơniâp ro ƀă Leh tơbleăng sầu riêng ƀă hâi tơkŭm túa lĕm tro mâu hdroâng kuăn ngo a ƀuôn Jung, a cheăm Ea Yông ƀă tâi tâng lâp pơlê xiâm ki pêt plâi sầu riêng Krông Pač, kong pơlê Dak Lak. Tơdroăng ki rơngê ting ting, hơdruê xuăng môi tiah ối tâ tá mâu khu rơxế ki vâ chơ mơ’no tê tơmeăm khoăng; hlá cơ kơneăng ‘lê ‘leâp tiô tơrêm chêng rơxế kơtâu. Tơniăn krê, tơ’lêi hlâu, phâi tơtô, hơniâp ro; pêi pro tiô tuăn hiâm kuăn pơlê, tơrŭm, mơnhông ƀă hên  mâu tơdroăng ki ê pơrá châ mơhno tối tơdroăng ki mơđah tơbleăng, pro hơniâp ro dêi hiâm tuăn kuăn pơlê.

-Ê, ôh tá ai tơdroăng phiu ro ki lâi luâ tâ drêng hlo mâu hnoăng pêi cheăng châ tơƀrê ing tơdroăng mơ-eăm pêi cheăng tơbrêi tơbrêh, ki hơniâp ro dêi rơnó krí plâi a Tây Nguyên cho tơdroăng phiu ro dêi leh tơbleăng mê hôm chó há...

-Cho ‘nâng, a mâu pơlê kơpong Tây Nguyên, mâu hâi ki kố, ai hên tơdroăng mơhno túa lĕm tro, tê mơdró mâu tơmeăm dêi kong pơlê pêi lo hiăng tê ăm kuăn pơlê ƀă tơmối ki troh ôm hyô.

-A Gia Lai, ki vâ tối cho mơđah tơbleăng tơdroăng "Hồ Chí Minh - Rơnó Hlá ruih Tơniăn krê" a Tíu mơđah tơbleăng um tơmeăm kong pơlê Gia Lai po a kơxo hâi lơ 29/8. Ai dâng 160 túa um, hlá mơ-éa ton nah, klâ pro pái hneăng tơbleăng: "Rơnó Hlá ruih roh nah", "Ivá tơdroăng loi tơngah”," ƀă "Pơtối hvêa chêng prôk troh a tíu ki hơniâp ro" mơđah mơhno ki pơxúa tơdroăng roh ton nah dêi Kăch măng Khế Tơheăm ƀă ki pơxúa dêi tơdroăng Tơniăn krê. Mơđah po sap hâi lơ 29/8 troh hâi lơ 15/9 a kơxô̆ 21 troăng Trần Hưng Đạo, pơlê kong kơdrâm Plei Ku.

-Tơdrêng amê, tơring Chư Pah hiăng po Kơchơ tơdjêp tơbleăng tê tơmeăm a plông Hngêi mơhno túa lĕm tro dêi pơlê Kép 2, cheăm Ia Mơ Nông, sap hâi lơ 30/8 troh hâi lơ 31/8. Po kơchơ mê ai 25 khu tê dêi tơmeăm, mơđah tê mâu tơmeăm ki cheăm, tơring kong pơlê pêi lo hên, tung mê ai tơmeăm OCOP. Mâu tơdroăng mơhno túa lĕm tro cho mơđah tŏn chêng, teăn hmôu, jiâ cho hơniâp ro, tro túa tơlá, vêa vong  dêi Tây Nguyên. Ngoh Rô Hôk, ngế kuăn pơlê cheăm Ia Dêr, tơring Ia Grai, kong pơlê Gia Lai ăm ‘nâi tơdroăng pơkâ pêi dêi rơpŏng hngêi tơná tung rôh leh mê:

“Tung rôh leh tơbâ hâi  Mơjiâng tơnêi têa kố, nôu pâ ƀă mâu ngoh nâ ing tơring Ia Pa ƀă cheăm Ia Dêr, tơring Ia Grai kô troh a hngêi kuăn pơlê hmâ tơkŭm xah hêi. Rôh kố, a kô djâ vâi lăm ngăn Biển Hồ, ƀă kơxêi măng, ngin kô lăm xah hêi a Quảng trường  Đại Đoàn Kết vâ ngăn vâi hơdruê xuăng, ƀă ngăn mâu khu mơđah tŏn chêng koăng, cho vâ pơ-eăng ki kơnía túa lĕm tro dêi kuăn ngo Jarai. Klêi mê, ngin kô lăm ngăn xí Phú Cường vâ ‘nâi tâ rơngiâp lĕm dêi hyôh kong prâi hlối ngăn ki lĕm dêi kong kế. Pơtối mê, tâi tâng rơpŏng hngêi kô djâ dêi rơpó kâ mâu kơchâi, kế kâ ki kơhiâm krê dêi kuăn ngo tơná pin. Tung mâu hâi pơtê leh xuân cho rôh vâ rêm ngế châ trâm dêi rơpó, ing mâu rôh rơtế prôk ƀă dêi rơpó, tơdroăng hơniâp ro dêi rơpŏng hngêi thăm rế tơrŭm krá tâ”.

-A pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak, sap hâi lơ 31/8 troh hâi lơ 1/9 po tơ’noăng mơhno túa lĕm tro tŏn chêng tôu koăng kong pơlê Dak Lak rôh má 3 pơxá “Idrâp chuât xơtó troh lâp kong ngo ’’ tơ’mot hrĭng ngế ki rơkê ƀă mâu mơđah dêi 13 tíu lo ing mâu cheăm, tơring, pơlê kong krâm ƀă pơlê kong kơdrâm. Tơdrêng amê, a mâu tơring, pơlê kong krâm tung kong pơlê xuân tơkŭm po mâu hâi tơ’noăng, leh mơdĭng tơdroăng mơđah hơdruê xuăng tung kuăn pơlê koh tơbâ Kăch măng khế 8 ƀă hâi mơjiâng tơnêi têa lơ 2/9. Tung leh mơdĭng sầu riêng Krông Pač rôh má 2 po sap hâi lơ 30/8 troh hâi lơ 2/9 ai mâu tơdroăng pêi pro, tung mê ai Hâi mơhno túa lĕm tro – kế kâ mâu hdroâng kuăn ngo tơring Krông Pắc (po rơdâ) ƀă mâu tơdroăng cheăng ki mê cho:  Mơhno túa lĕm tro–hơdruê xuăng, tơ’noăng ‘’Pế pơchên mâu kơchâi kâ- kế ôu kơhiâm ing plâi sầu riêng’’ ƀă pế pơchên, tơbleăng kế kâ ki dế châ kuăn pơlê hbrâ mơ-eăm. Nâ H’Yuế Knul, ối a ƀuôn Pan, cheăm Ea Yông, tơring Krông Pač ăm ‘nâi:

‘’Tơmeăm tơbleăng a hâi leh mơdĭng to mâu tơmeăm ki lém ki ngin pêi lo dêi, kơtâ í rơpóng hngêi păn, mâu tơmeăm kâ ki ngin păn, ngin pêt dêi. Mâu tơmeăm ki mê vâ tơbleăng ki pơxúa dêi kế kâ ƀă túa lê̆m tro ton nah, pơtối rak ki lĕm tro ing jâ pôa nah ƀă dâ tơbleăng mơhno ăm kuăn pơlê ƀă tơmối hlo tung hâi leh mơdĭng kố’’.

Hâk tơngăm ‘na tơdroăng ki lĕm tro ton nah dêi kăch măng ƀă plâ ƀlêi trâng Măng Deăng, Măng Buk, Kơpong ôm hyô ngăn nhâ loăng kuăn kiâ dêi Tơnêi têa Măng Deăng, Kon Tum rế hên tơmối troh lăm ôm hyô tung mâu hâi pơtê leh. Pôa A Vơng, krâ pơlê, 70 hơnăm, rơ rêk tung hiâm mơno ăm ‘nâi, Hâi mơjiâng tơnêi têa lơ 2/9 rêm hơnăm cho rôh vâ mơngế Rơteăng a tơring Kon Plông tơkŭm po mơdĭng tiô khôi hmâ ton nah, hlối vâ hnê pơchân ăm kuăn cháu ‘nâi mơnê kơ Đảng, mơnê Pôa Hồ hiăng djâ ăm pin ai tơdroăng rêh ối phâi tơtô, hơniâp ro  ăm mơngế Rơteăng.

‘’Dế ối rêh nah, Pôa Hồ hiăng tơmâng khât troh tâi tâng mâu hdroâng kuăn ngo a Tây Nguyên, tung mê ai mâu hdroâng kuăn ngo Mơ Nâm, Rơteăng, Jarai, Jêh ƀă mâu hdroâng kuăn ngo Việt Nam. Pôa đi đo pơchân mâu kuăn ngo thế rŭm môi hiâm mơno ‘nâi hơ ui pâ dêi rơpó, môi tuăn tiô Đảng, kring vế dêi pơlê, tơnêi têa, mơjiâng tơdroăng rêh ối rế ton rế phâi tơtô, hơniâp ro. Ối chôu pâ hnoăng ki kân dêi Pôa Hồ, mơngế Mơ Nâm ngin kô pơtối tơrĭm môi tuăn, mơ-eăm hriâm, pêi cheăng vâ ai tơdroăng rêh ối rế  phâi tơtô, hơniâp ro, ngăn thôn pơlê rế mơnhông tơƀrê ƀă lĕm tâ’’.

Tung mâu hâi ki kố a lâp lu mâu pơlê dêi kong pơlê Dak Nông tơpok hlo to hlá cờ klêi hơlŏng trĭng vâ tơbâ 79 hơnăm hâi Kăch măng khế 8 ƀă hâi Mơjiâng tơnêi têa lơ 2/9. Tung mâu rôh tơplâ xâ, kuăn pơlê a mâu pơlê dêi kong pơlê Dak Nông môi mơno tiô Đảng, tiô kăch măng. Pôa Điểu Xem, krâ pơlê, mố đô̆i hneăng hdrối nah, ngế  ki kuăn pơlê tung bon Dak Blao loi nhoăm, pơlê kân Kiến Đức. Tơring Dak R’lâp, kong pơlê Dak Nông ăm ‘nâi, rơxông pâ pôa hiăng ai hên ngế khên tơnôu veăng tơplâ vâ châ tơniăn, kring vế tơnêi têa. Hâi Mơjiâng tơnêi têa lơ 2/9, pôa thăm hâk tơngăm xua tơdroăng hmâ pêi pro ton nah dêi kăch măng xuân ối pơtối rak vế.

“Ngin hâk tơngăm ‘na tơdroăng ki lĕm ton nah dêi Kăch măng dêi pơlê xiâm, tơnêi têa. Á xuân phiu ro cho tơdroăng hmâ pêi pro ki lĕm ton nah dêi kăch măng hiăng châ pơtối rak vế. Rơxông ngin xuân ối hnê ăm mâu rơxông kơ’nâi chôu pâ mơhnê hnoăng hiăng ‘no dêi mâu rơxông ki prôk hdrối ƀă hâk ro cho rơxông nếo a pơlê xuân hlê plĕng nhên tơdroăng mê. Pơlê xiâm, tơnêi têa, pơlê  tơniăn lĕm cho tơdroăng ki hâk ro khât. Ƀă tơdroăng hmâ pêi pro ing ton nah dêi kăch măng, kuăn pơlê đi đo rak vế pêi pro tro tiô troăng hơlâ dêi Đảng, luât Tơnêi têa’’.

A cheăm Dà Sar, tơring Lạc Dương, kong pơlê Lâm Đồng, pôa Liêng Jrang Ha Thuyên, Kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan kuăn pơlê cheăm Dà Sar ăm ‘nâi, tơdrêng ƀă tơdroăng tơkŭm dêi mâu rôh hôp tơpui ‘na tơdroăng tơpui tơdroăng tơplâ dêi kăch măng, ‘na tơdroăng hriâm ƀă pêi pro tiô tuăn mơno, troăng hơlâ, túa pêi cheăng ki lĕm Hồ Chí Minh, cheăm xuân hiăng veăng pêi mâu tơdroăng ‘na túa lĕm tro, hơdruê  xuăng, pơtâp ivá xua cheăm tơring mơhnhôk: 

‘’Đảng ƀô̆ cheăm Dà Sar tơbleăng pêi tơdroăng cheăng kâ koh tơbâ cho tơdroăng cheăng ti lâi vâ kêi kơdroh kơklêa xăm kơtiê, tơniăn rêh ối pơlê pơla, tơdroăng hbrâ tro mot tung hơnăm hriâm nếo, têt trung thu ăm mâu vâi hdrêng... Pakĭng mê, cheăm Dà Sar xuân pêi pro mâu tơdroăng mơhnhôk cheăng xua tơring tơkum po ƀă mâu tơdroăng mơhno túa lĕm tro, pơtâp ivá mê cho kơtú ƀa long, peăng ƀa long ƀă hên tơdroăng ki ê’’.