Pơlê Rìn ối a cheăm Trường Sơn, tơring Quảng Ninh, kong pơlê Quảng Bình cho pơlê kơpong kong ngo tơkăng kong tơnêi têa pú hmâ Lếo ƀă xŏn vâ chê 40 km. Vâi krâ kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo Bru (Vân Kiều) a kố ki hên cho pêt mojiâng tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng – pêt mơjiâng ƀă gâk ngăn kong, pêi chiâk deăng ƀă xo tơmeăm ing kong.

Pôa Trần Văn Phúc cho ngế ki kuăn pơlê loi tơngah a pơlê Khe Cát, cheăm Trường Sơn, tơring Quảng Ninh, kong pơlê Quảng Bình. Hiăng hluâ 80 hơnăm, pôa cho hơnăm ki iâ ngế châ troh, pôa Phúc xuân rêh ối, ôu kâ tơmeăm tro khoa hok vâ djâ troăng ahdrối ăm rơxông ối nếo.

Ƀă hnoăng cheăng cho ngế ki kuăn pơlê loi tơngah tung pơlê pơla, pôa hiăng hlê plĕng trâu hơngế ‘na ki kal dêi hnoăng pơkuâ tơnêi tơníu, gâk kring tơkăng kong tơnêi têa ƀă mâu troăng hơlâ, troăng pơkâ pêi dêi Đảng, Tơnêi têa.

‘’Tối ‘na pơlê á, pơlê Khe Cát kố ‘na khu râ kăn pơkuâ vâi pơrá lĕm, ôh tá ôu drô, xah ƀai. Vâi kơhnâ pêi cheăng sap ing ton nah. Á mê thế djâ troăng ahdrối. Má môi hngêi trăng thế krúa lĕm, kâ tô - ôu chên vâ vâi krâ kuăn pơlê tung pơlê hriâm tiô ƀối. Má 2, pêi cheăng pêt mơjiâng tơmeăm xuân thế pêi ăm kuăn ‘nĕng hriâm tâp. Mơhé hiăng 84 hơnăm laga á xuân ối pêi cheăng’’.

Pơlê Ón, môi tung 2 pơlê a cheăm kơpong kong ngo Trọng Hóa, tơring Minh Hóa, kong pơlê Quảng Bình, ki hên cho vâi krâ hdroâng kuăn ngo Rục rêh ối. Kơtăn kố lối 60 hơnăm, mơngế Rục ối a Quảng Bình rêh ối to tung kong hơngế tung Kơdrum tơnêi têa Phong Nha Kẻ Bàng. Vâi rêh ối a kiâp hmốu ƀă tơdroăng rêh ối ki hên kơnôm to tơnăng kuăn kiâ kong vâ pro kơchâi kâ, kâ kơchâi kong ƀă tôm tơmeăm tung kong vâ kâ.

Drêng ai tơdroăng mê, hơnăm 2008, mô đô̆i gâk tơkăng kong kong pơlê Quảng Bình hiăng mơhnhôk mâu khu râ, mơhnhôk kuăn pơlê Rục muih pơchoh pông tơnêi ai 10ha klâng têa. Đông mô đô̆i gâk tơkăng kong Cà Xèng hiăng thăm tơrŭm ƀă mâu kơvâ cheăng, khu râ kăn pơkuâ pơtâng tối, mơhnhôk, djâ tơdroăng pêi cheăng, tơdroăng tơkêa bro mơnhông mơdêk cheăng kâ ƀă tơdroăng cheăng lâng – gâk kring a pơlê môi tiah: Pơ’lêh pêt hdrê loăng plâi, mơnăn păn; kum kuăn pơlê mơnhông pêt kong, chiâ klôh păn ká, pro kơdroăng păn mơnăn.

To lâi hơnăm achê kố, a pơlê kơtiê má môi kong pơlê Quảng Bình kố, ai hên rơpŏng hiăng mơ-eăm pro kro mơdrŏng, chêh xêh đơn pâ lo rơpŏng kơtiê. Pôa Trần Xuân Vinh ối a pơlê Ón cho môi tung kơxô̆ mơngế kuăn pơlê môi tiah mê. Pôa Vinh tối ăm ‘nâi, tơdroăng rêh ối dêi vâi krâ kuăn pơlê hiăng tơniăn ƀă phiu ro tâ hdrối nah:

‘’Pin thế tơmiât tơ-ê ôh tá xê tơkôm to a tơnêi têa tê. Nah ối pá puât, tơnêi têa xuân ăm hngêi, ăm ro păn. Mê á hluăn ing kơtiê nếo mơ-eăm pêi cheăng kâ, tâng pin kơnôm to tơnêi têa mê ôh tá kâi to ôh’’.

Rơtế a mê, mô đô̆i gâk tơkăng kong tơrŭm ƀă khu râ kăn pơkuâ pơlê pêi pro hên tơmeăm ki pơxúa môi tiah ‘’troăng kuăn pơlê prôk lăm’’, ‘’pêt loăng pro kong, ngiât ngo ngôí’’, ‘’tôh ƀê tong mâu troăng kân drô thôn pơlê’’, hnê mơhno kuăn pơlê păn mơnăn mơnôa, pêt kơchâi drêh ƀă mâu loăng plâi vâ pơ’lêh tơdroăng rêh ối ƀă mơdêk pêi lo liăn ăm vâi krâ kuăn pơlê. Kơnôm mê, mâu cheăm tơkăng kong dêi kong pơlê Quảng Bình rế hía rế pơ’lêh.

Trung tă Phạm Văn Phương, Kăn pơkuâ Đông mô đô̆i gâk tơkăng kong Cà Xèng, Mô đô̆i gâk tơkăng kong kong pơlê Quảng Bình tối ăm ‘nâi, môi tung mâu hnoăng cheăng apoăng dêi khu kŏng an lơ mô đô̆i gâk tơkăng kong cho thế mơjiâng tơrŭm achê ƀă kuăn pơlê ki má lối cho mâu krâ pơlê, kăn pơkuâ pơlê, mơngế ki kuăn pơlê loi tơngah.

‘’Ki kal tâ cho tơdroăng tơmiât vâ hluăn ing kơtiê. Mâu rơpŏng mơ-eăm hlŭn ing kơtiê hiăng tơdjâk lĕm tro mâu rơpŏng ki ê, xua mê cho mâu tơdroăng pêi pơxúa tơdjâk troh mâu ngế rơtâ tá mê hriâm tâp tiô troăng pêi ƀă ai mâu ngế hlê plĕng pơ’lêh’’.

Kô chiâng vâ tối, mâu pơlê tơkăng kong Quảng Bình ai tơdroăng ki tơniăn lĕm ƀă xông tơtêk môi tiah hâi kố, môi iâ cho kơnôm tơdroăng tơdjuôm ivá, kum dêi kăn ƀô̆, mâu mô đô̆i gâk tơkăng kong. Kuăn pơlê a kố ngăn mâu mô đô̆i gâk tơkăng kong môi tiah dêi nhŏng o xiâm tung hngêi, rơtế dêi pó rŭm môi tuăn gâk kring krá tơniăn tơkăng kong tơnêi têa.

Tơdroăng ki tá hiâm mơno, achê hiăng thăm pro loi tơngah hâk vâ dêi kuăn pơlê, ing mê, kum mâu ngoh kêi đeăng hnoăng cheăng châ pơcháu.