VOV4.Sêdang - Ƀă tâi tâng ƀăng tơnêi lối 3.400ha, tơring Dă Huoai châ ngăn cho kơpong ki pêt plâi sầu riêng hên má môi dêi kong pơlê Lâm Đồng. Kơnôm ing mơdêk pêi pro tơdroăng pơkâ ƀă mơnhông pêt hdrê loăng tiô troăng ki xúa kơmăi kơmok chal nếo, mơjiâng inâi ƀă tí tăng ‘nâi xiâm kối, plâi sầu riêng Dă Huoai hiăng ƀă dế rế hía rế mơdêk ki kơnía ƀă ki tơƀrê ‘na pêt, pro ai pơxúa ‘na kơxô̆ liăn pêi lo tơniăn ăm kuăn pơlê a tơring.

Tung pơla hdrối kố nah, kơdrum plâi sầu riêng rơdâ lối 3 ha dêi pôa Trần Quyền, a thôn 1, cheăm Hà Lâm, tơring Dà Huoai, kong pơlê Lâm Đồng đi đo ai hên tơmối troh ngăn, hriâm tâp tơdroăng ki rơkê plĕng tung pêt, rak ngăn. Mơhé châ hên ngế ‘nâi troh cho kơdrum plâi sầu riêng kố pêt tiô troăng ki xúa kơmăi kơmok rơxông nếo, đi đo ai pơxúa tơƀrê tung pêt, ai plâi kơtóu hên châ 60 tâ̆n tung môi rơnó ƀă đi đo tơniăn tung yă tê 38 rơpâu troh 40 rơpâu liăn tung môi kg.

Tơ’nôm amê, kơdrum plâi sầu riêng ối ai tơdroăng ki tơviah cho maluâ hiăng krí xo plâi klêi la tơkâ loăng ôh tá tro khăng kối, tơruih hlá môi tiah kơdrum plâi sầu riêng ki ê. Pôa Trần Quyền, tơtrŏng troh tơdroăng ki xúa phon hưh cơ, rơvât tro a kơlo ki pơkâ vâ ví tơdroăng ki loăng tro kơdroh ki kâi trâng. Tơ’nôm amê, tơdroăng ki veăng hriâm a mâu lâm hriâm pêt, rak ngăn VietGAP xuân kum pôa ƀă mâu ngế veăng tơrŭm cheăng ki ê tơ’lêi hnê tối ‘na kih thuât, rak tơniăn ki ai plâi kơtóu, dâi lĕm dêi plâi sầu riêng.

“Ngin hnê tối ăm dêi rơpó, tơdroăng ki rơkê plĕng cho athế hnê tối ăm dêi rơpó. Pơtih, á xôh pơkeăng ki kố a rơnó ki lâi gá châ tơƀrê mê á tối ăm ngế ki ê tung tôh dêi ngin. Ƀă athế xúa hưh cơ mê loăng nếo krá tơniăn”.

Nôkố a tơring Dà Huoai ai 3 khu pêi cheăng tơrŭm ƀă lối chât to khu pêi cheăng tơrŭm pêt sầu riêng tiô troăng VietGAP. Vâ pro tơ’lêi hlâu ăm rêm rơpŏng kuăn pơlê pêt châ tơƀrê, kơvâ pêi chiâk deăng tơring hiăng mơjiâng mâu tíu pêt, hnê tối ‘na kih thuât pêt, hnê kuăn pơlê pêi pro mâu tơdroăng ki rak ngăn tiô troăng ki xúa kơmăi kơmok chal nếo.

Tung mê, tơdroăng ki rak ngăn sầu riêng ki chiâng rak ngăn xêh 3 tung 1: rơvât phon, xôh pơkeăng, tôh têa ki chiâng tôh xêh hiăng chiâng troăng hơlâ rak ngăn ki xiâm, ôh tá chiâng lôi tung pêt, kum kuăn pơlê kơdroh hâi rak ngăn la tơƀrê loăng pro pơxúa tơniăn. Tiô Nguyễn Văn Phước, a pơlê kân Madaguoi, tơring Dă Huoai, sap ing hâi ki xúa kơmăi ki rak ngăn sầu riêng ki chiâng rak ngăn xêh 3 tung 1 kố mê tơdroăng ki pêt sầu riêng hiăng tơ’lêi hlâu tâ hên:

“Nôkố tơdroăng ki tôh gá hiăng niân, á bu tiê to bec lôi gá amê xo ƀă pơkâ chôu mê lăm ngi ê. Hdrối nah tôh ƀă kŏng mê gá tơpá khât, nôkố tôh ƀă bec kố gá hiăng niân khât”.

Hlo mâu tơdroăng ki ai khât, tơring Dà Huoai hiăng mơjiâng pro châ inâi krê “Sầu riêng Dă Huoai”. Tơdrêng amê, tơring ối mơhnhôk kuăn pơlê pêt ƀă rak ngăn sầu riêng tiô troăng ki xúa kơmăi kơmok rơxông nếo, VietGAP, ai tem ki tí tăng xiâm rêi, mơdêk tơdroăng ki tơxup tơbriât tê tung kơchơ ƀă ki kơnía ‘na cheăng kâ. Nôkố, lâp tơring ai 327 ha sầu riêng ki xúa kơmăi kơmok chal nếo, tung mê ai 327 ha xúa kơmăi kơmok ki tôh têa lo môi tiah kong mê; hiăng ai 3 túa pơkâ xúa tơdâng tơ’mô kơmăi kơmok tôh têa ki lo iâ môi tiah têa kong mê hnối rơvât phon ƀă hbrâ mơdât pơreăng kâ ‘nhiê ki chiâng mơdât xêh bu tiê ƀă smartphone ƀă hên ki ê.

Tung kơxô̆ ki kố, ai 228 rơpŏng ƀă ƀăng tơnêi 325 ha pêt tiô pơkâ VietGAP, plâi châ dâng 5 rơpâu tâ̆n. Ai 3.200 tâ̆n krâ tem tí tăng xiâm rêi điê̆n tưh ƀă châ Vi ƀan hnê ngăn tơring hbru ăm mơ-éa mơnhên xúa inâi “Sầu riêng Dà Huoai”. Tiô pôa Nguyễn Văn Hoanh, kăn ƀô̆ ngăn Tíu xiâm pêi chiâk deăng tơring Dà  Huoai, tơring dế mơ-eăm kum kuăn pơlê mơdêk ƀăng tơnêi ki pêt sầu riêng tiô troăng ki xúa kơmăi kơmok rơxông nếo, veăng kum mơdêk inâi sầu riêng dêi tơring a mâu kơchơ tê mơdró tung tơnêi têa ƀă tê ngi kong têa ê.

“Ƀă hnoăng cheăng dêi tơná mê Tíu xiâm ngăn pêi chiâk deăng xuân pro tơ’lêi hlâu po mâu lâm hnê, pro chiâng mâu túa pơkâ ki kal ‘na pêi chiâk deăng xúa kơmăi kơmok rơxông nếo. Tung mê, ngin tơtrŏng tung 3 tơdroăng cho 3 tung 1: rế xôh pơkeăng, rế rơvât phon, rế tôh têa ƀă pơkeăng rak vế xôh kơdê oâ hdrong. Troh nôkố ai hên rơpŏng kuăn pơlê pêi hiăng rơkê”.

Nôkố, mâu ngế ki roê kâ sầu riêng ki ai krâ inâi “Sầu riêng Dà Huoai” hiăng ai krâ tem ki vâ tí tăng xiâm rêi pêt. Bu ing mâu tơdroăng ki tiê tăng ki tơ’lêi, tơmối ai chiâng vâ quet mah QR vâ tăng xiâm kối kơdrum pêt, tơdroăng ki tro pơkâ dâi lĕm ƀă tíu ki tê plâi sầu riêng tơdrêng hlối. Pôa Nguyễn Văn Sơn, kăn pơkuâ Khu pêi cheăng tơrŭm pêi chiâk deăng Dà Mri, môi tung 3 Khu pêi cheăng tơrŭm xúa inâi “Sầu riêng Dà Huoai” ăm ‘nâi, tung la ngiâ ah, tung pơla sầu riêng hiăng mot tung rơnó krí mê ki hên khu ki roê tê sầu riêng tiô troăng tê roê ngi kong têa Sinuâ ƀă yă yê rơpâ.

Xua mê, tơdroăng ki châ tê tung kơchơ mơdró tơnêi têa ‘na plâi sầu riêng ki dâi lĕm, ai xiâm kối tíu pêt cho kum ăm kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng a tơring mơdêk ki kơnía kế tơmeăm plâi dêi tơná ăm kơchơ tê tung tơnêi têa ƀă pơtối mê cho tê ngi kong têa ê.

Pôa Nguyễn Văn Sơn, tối:

“Klêi hơnăm ki má môi mê ngin pro tíu pơkâ ƀă kơxô̆ tem gá iâ, xua kơchơ  mơdró tá hâi ‘nâi troh hên mê bu krâ châ 600 tem xo. Hơnăm kố, tơdroăng pơkâ dêi ngin hiăng hơ’lêh, mê cho rơhêng vâ ăm tơmeăm dêi tơná lăm tơbleăng ƀă tê kế tơmeăm plâi. Tơdroăng ki kố mê vâi krâ nhŏng o pêt tiô pơkâ, tí tăng xiâm kối tíu pêt ƀă tem krâ vâ tơbleăng troh mâu ngế ki roê kâ tung tơnêi têa, thăm nếo rơhêng vâ tê ngi kong têa ê mê kế tơmeăm plâi xuân châ tí tăng xiâm kối troh a kơdrum”.

Tơdroăng pêt plêi sầu riêng xúa kơmăi ki dâi lĕm tiô pơkâ VietGAP, ai xiâm rêi  ƀă tĕm tem inâi “Sầu riêng Dà Huoai” hiăng kum kuăn pơlê ƀă mâu khu pêi cheăng tơrŭm tung kong pơlê mơdêk ki pơxúa dêi tơmeăm pêi lo, tơ-ƀrê tung pêt ƀă tơniăn ăm kuăn pơlê ki pêt. Tiah mê, kơvâ pêi chiâk deăng kong pơlê kô pơtối mơ-eăm kum, mơjiâng inâi ƀă tơniăn ‘na tĕm tem “Sầu riêng Dà Huoai” môi tiah lâi? Ngin ai tơpui tơno kơ’nâi kố ƀă jâ Nguyễn Thị Thu Thắm, Ngế pơkuâ Tíu xiâm ngăn pêi chiâk deăng tơring Dà Huoai, kong pơlê Lâm Đồng kô mơnhên tơ’nôm:

- Ô jâ, sầu riêng cho plâi ki xiâm ƀă ki pêt hên dêi Dà Huoai hiăng châ tơring tơmâng mơjiâng inâi vâ mơdêk, troh nôkố, tơdroăng mơdêk pêt plâi ki kố hiăng pêi pêt môi tiah lâi?

Jâ Nguyễn Thị Thu Thắm: Ing inâi tĕm tem sầu riêng Dà Huoai hiăng châ Khu xiâm ngăn tuăn ngôa rơkê râ tơring mơjiâng tơdroăng Tơkêa pro tí tăng ‘nâi xiâm plâi sầu riêng Dà Huoai pơla hơnăm 2019-2025, ki xiâm pơkâ cho mơdêk tơbleăng inâi plâi sầu riêng Dà Huoai, troh mơjiâng ƀă ai tiô pơkâ dêi mâu kong têa ki rôe, malối cho kong têa Sinuâ vâ troh tơdroăng tê ăm kong têa ê tro pơkâ sầu riêng tê ăm kong têa kố.

2 hơnăm hdrối, tơring hiăng mơjiâng 16 khu pêi cheăng tơrŭm, tôh pêi cheăng tơrŭm vâ tơrŭm pêi pêt sầu riêng Dà Huoai tro tiô pơkâ, ai tiô tơdroăng xúa tĕm tem  vâ tí tăng ‘nâi.

-Ô jâ, tiah mê tơdroăng cheăng pro ƀă rak ngăn tĕm tem ki xiâm pêt plâi châ pêi pro tiah lâi?

Jâ Nguyễn Thị Thu Thắm: Tơdroăng vâ châ xúa tĕm tem tí tăng ‘nâi xiâm pêt châ rak ngăn nhên khât. Apoăng, thế ai tiô 4 tơdroăng pơkâ: má môi cho tơnêi pêt loăng plâi thế pêt tung tơring; má péa, cho tơnêi pêt sầu riêng kố thế pêt tiô pơkâ VietGAP; má péa cho tơnêi pêt plâi sầu riêng kố thế Vi ƀan tơring xúa tĕm tem sầu riêng Dà Huoai; má pái, mâu rơpŏng kuăn pơlê mê thế cheh inâi xúa tĕm tem tí tăng xiâm pêt ƀă tơhrâ kring vế inâi, kring vế tơ-ƀrê lĕm dêi tơmeăm.

-Tiô ăm ‘nâi, tơring dế pơkâ tơdroăng pêt sầu riêng dêi tơná châ rĕng tê ăm kong têa ê tiô pơkâ tê ăm mâu kong têa tung kơpong, tiah mê tơdroăng kô châ pêi pro tiah lâi?

Jâ Nguyễn Thị Thu Thắm: Ki hdrối cho kơbông krếo ƀă vâ ăm kuăn pơlê hlo ki tơ-ƀrê vâ hbrâ chêh inâi, vâ hlo tơdroăng cheăng xúa inâi plâi sầu riêng Dà  Huoai cho ki tơná, vâi thế cho ngế ki xiâm tung tơdroăng mơdêk pêt plâi sầu riêng tơná dâi lĕm. Vâ plâi sầu riêng krâ tĕm tem tí tăng ‘nâi xiâm pêt drêng mơngế ki rôe xúa ai xúa 1 hdroh mê vâi kô pâ đi đo, klêi mê vâi  tăng râh xo krâ tĕm tem tí tăng ‘nâi xiâm plâi sầu riêng Dạ Huoai vâ xúa. 

Xua mê, tơdroăng hnê mơhnhôk vâ kuăn pơlê chêh inâi, pêi tro tro tiô kih thuât cho rôh ki apoăng ki tơring dế pêi ƀă hiăng châ hlo hên ki  tơ-ƀrê.

Má péa, tơring mơdêk tơdroăng tơbleăng inâi tĕm tem plâi sầu riêng Dà Huoai, tơkŭm tơ’mot mâu khu mơdró vâ kơbông krếo, tơhrâ tê mơdró tơmeăm tê plâi sầu riêng Dà Huoai, xua nôkố ai 90% plâi sầu riêng Dà Huoai cho tê ăm Sinuâ. Tâng pin ôh tá ai khu mơdró tê tơdrêng ing ƀâng tê ‘ngrế a peăng pá kong vâi  la tơhrâ xua inâi plâi sầu riêng Dà Huoai kô pá vâ châ mơdêk inâi a kong têa ê.

Xua mê, vâ mơdêk tơ-ƀrê ƀâng tê ăm kong têa ê mê tơring hiăng pơcháu ăm Ƀơ rô cheăng kâ mơjiâng tơmeăm khoăng pêi pro tơdroăng chêh inâi tĕm tem sầu riêng Dà Huoai a kong têa Sinuâ ƀă tơdroăng pêi pro mê hiăng châ peăng pá tá  tiâ vâ. Tâng ôh tá ai tơdroăng pơ’lêh ƀă tiô tro tơdroăng gá tung khế 12 la ngiâ, Dà Huoai kố châ Khu xiâm ngăn ‘na tuăn ngôa rơkê peăng Sinuâ mơnhên vâ ƀă kring vế tĕm tem inâi sầu riêng Dà Huoai a kong têa Sinuâ.

‘Na peăng kơ koan tơnêi têa, mê cho Ƀơrô ngăn chiâng deăng ai pơkâ nhên cho rêm hơnăm kố xo túa vâ séa ngăn, tối nhên ki tơ-ƀrê lĕm lơ ôh dêi plâi sầu riêng   ki tĕm tem ăm ‘nâi xiâm pêt mơjiâng. Ing mê, pin kô mơjiâng, vâ mơngế ki rôe loi khât ƀă thế lĕm tơ-ƀrê, krúa, tơniăn khât.

Hôm! Mơnê kơ pôa!

Quang Sáng chêh

Katarina Nga - Gương tơplôu ƀă tơbleăng