VOV4.Sêdang - Mâu hơnăm achê pơla kố, kuăn pơlê a tơring Lâm Hà, kong pơlê Lâm Đồng hiăng kơhnâ khât tung hriăn plĕng hơ’lêh hdrê pêt, hdrê păn, xúa ki rơkê dêi khoa hok kih thuât tung pêi cheăng kâ, tơtro ƀă hyôh kong prâi, tơnêi tíu dêi tơná. Mâu hdrê loăng, hdrê mơnăn ki pêt păn, ai pơxúa khât ăm tơná kuăn pơlê. Tung mê, túa păn peâp Grimuad dêi rơpŏng ngoh Nguyễn Ngọc Tri, ối a thôn Liên Hoà, cheăm Phi Tô cho vâ pơtih.

Ngoh Nguyễn Ngọc Tri, thôn Liên Hòa, cheăm Phi Tô, tơring Lâm Hà, kong pơlê Lâm Đồng sap ing nah bú hmâ pêt to kơphế, pêt kơchâi vâ tê. Ngoh Tri khên ‘no liăn pro hngêi nhĕng ki lĕm vâ pêt hăng ngeăm, pía tâng xuăn. Mơhé pêt hăng xuân trâm hên tơdroăng pá, ngoh Tri hriâm ing mâu rơpŏng kuăn pơlê tung thôn, xúa hngêi nhĕng ki hiăng ai hdrối vâ păn pêap bông (Gri-mồt) Grimaud, hdrê pêap ki ai hên hơ’nêh. Khế 2/2021, ngoh pơxiâm păn pêap pro hdrê ki apoăng, ƀă bú kơ’nâi 50 hâi, rơpŏng ngoh Tri hiăng châ xo dêi liăn ing tê pêap ki păn apoăng.

Ngoh Nguyễn Ngọc Tri ăm ‘nâi, pêap Grimaud cho hdrê pêap ki ai xiâm rêi ing kong têa Pơhlăng, hmâ rêh tung hngêi nhĕng, ai tíu ki hding tât xi, ôh tá tro kơchoh mêi ƀă tơdjâk dêi kong prâi troh mâu pêap. Ngoh Tri rôe 6.500 to hdrê pêap ƀă yă 12rơpâu liăn/to, păn kơ’nêi tung hngêi nhĕng. Pêap (Gri-mồt) Grimaud tơ’lêi păn, ngoh Tri ăm pêap kâ, ôu tơdrêng chĕm ƀă kơmăi, ăm kâ ƀă kơmăi ki ai hdoăng ăm kâ ôu, kơdroh hnoăng pêi.

Kơ’nâi 50 hâi, tâng riân môi to pêap Grimaud hngăm châ 3,5- 4kg. Ƀă yă tê sap 37-38 rơpâu liăn/kg, drêng kơnâ kô châ sap 55-60 rơpâu liăn/kg, mơngế ki păn hiăng riân hdrối tâi kơxô̆ liăn ‘no rôe hdrê, mơdrăn, kơxô̆ liăn ki châ xo dêi ôh tá iâ. Pêap Grimaud rĕng kân, hngăm, iâ rơmâ, ai hơ’nêh hên mê hên ngế vâ rôe.

Ngoh Nguyễn Ngọc Tri tối: “Pêap bông kuăn pơlê păn cho hdrê păn ki iâ hâi, rĕng kân, hên vâi vâ rôe, tơ’lêi tê. Yă pêap xuân ai drêng to drêng chu la vâ tối kơxô̆ liăn châ xo ing păn pêap tơniăn khât’’. Tiô ngoh Tri, pêap păn thế tơtrŏng kơhnâ mơgrúa kơdroăng ăm krúa đi đo, xế mơnoh hbo a trêi vâ ga xĭng krúa pêap vâ ối. Mơdrăn chĕm xuân kal rah khu ki pro tê mơdrăn lĕm tơtro, tơniăn ăm pêap kâ.

Malối, ngoh Tri tối kal thế rôe hdrê pêap a mâu khu ki tê pêap vâi ô eăng, thế rôe ing kŏng ti ki kân, pôi tá rôe hdrê pêap ki vâi tí tăng tê ôh tá dâi. Tiô ngoh, hdrê ki lĕm cho xiâm ki vâ ai pêap păn châ tơ-ƀrê. Ngoh Tri xuân ăm ‘nâi tơ’nôm, xua hdrê iâ hâi mê pêap kâi trâng ƀă pơreăng, iâ tro hlâ xua tâ pơreăng.

Kơxô̆ liăn pêi lo ing păn pêap Grimaud, ngoh Nguyễn Ngọc Tri dế tơrŭm ƀă mâu rơpŏng kuăn pơlê ki pêi chiâk tung thôn ai hiăng ai hngêi nhĕng vâ ‘no liăn păn pêap. Ngoh Nguyễn Văn Toàn, kuăn pơlê ki pêi chiâk hơnăm ối nếo thôn Liên Hòa cho môi ngế tung khu tơrŭm cheăng păn. Ngoh Toàn tối, ngoh păn môi rôh 7 rơpâu to hdrê pêap. Klêi păn 50 hâi, hlêi mê tê, klêi tê  ngoh mơgruá lĕm kơdroăng păn, ăm kơdroăng pơtê iâ to lâi hâi, klêi mê kơ’nêi pêap ki pơtối nếo. Riân môi hơnăm, ngoh Toàn kô păn châ 7-8 rôh. Ngoh Toàn tối, tâng riân kuăn pơlê ki pêi chiâk châ xo dêi rơkâ dâng 4- 5 rơpâu liăn 1 kg pêap. Kố cho kơxô̆ liăn ki ôh tá xê iâ, malối cho păn pêap ki ăm tơ-brê, hâi khế păn bu iâ hâi há.

Ngoh Toàn ăm ‘nâi, mâu êak pêap, klêi mơgrúa vâ kơ’nêi păn rôh pơtối kô chiâng xế a klâng. Ngoh Toàn tối kô chiâng xúa dêi kơdrum rơpŏng hngêi lơ tâ tung kơxâk tê ăm kuăn pơlê ki kal vâ pro phon hưh cơ rơvât dêi klâng.

Lâp tung thôn Liên Hòa, cheăm Phi Tô, tơring Lâm Hà, kong pơlê Lâm Đồng, nôkố ai lối 10 rơpŏng kuăn pơlê dế păn pêap Grimaud bông vâ xo hơ’nêh. Kuăn pơlê hnê tối túa păn, ‘na hdrê, tíu tê, tiú rôe mâu mơdrăn chĕm mơnăn. Tâng riân rêm rôh păn, kuăn pơlê châ xo dêi 15 rơpâu to hdrê pêap. Hmâ hlo mâu kuăn pơlê hâi khế kơ’nêi pêap hdrê pôi tá tơdrêng hên môi hdroh, vâ ga dâi lĕm, ah lơ pro pêap rơlối, mơngế ki rôe ôh tá teăm vâ rôe tâi.

Kuăn pơlê hmâ păn tiô kơ mâu rơpŏng ki apoăng; tâi rôh ki kố ai rơpŏng ki tá , klêi mê troh rơpŏng ki tá ah nếo, vâ tơniăn tíu tê. Kố xuân cho troăng rơhlâ vâ pêi ki tơ-ƀrê dêi kuăn pơlê a thôn Liên Hòa, cheăm Phi Tô, tơring Lâm Hà, pơ’lêh ing pêt kơchâi, reăng tung hngêi nhĕng păn pêap xo hơ’nêh nếo pro pơxúa tơniăn ăm kuăn pơlê a môi kơpong ki hơngế.

Klêi tí tăng ‘nâi plĕng, kuăn pơlê a mâu kong pơlê ki ê tung kơpong Tây Nguyên ƀă Bình Phước xuân hiăng păn pêap xo hơ’nêh Grimaud hlo tơ-ƀrê. Ai mâu tíu ki ‘nâ môi tiah a tơring Tân Phú, kong pơlê Bình Phước, kuăn pơlê păn pêap pá kơdâm kơdrum loăng kơxu hlo tơ-ƀrê. Túa păn pêap xo hơ’nêh Grimaud păn a tơnêi châ tối tơtro ƀă hyôh kong prâi dế nôkố, păn drêng châ toh, vâ tăng tơ'mot tơ’nôm kơxô̆ liăn pêi lo ƀă mơnhông krá tơniăn.

Túa păn mê kô chiâng po rơdâ la drêng ‘no liăn păn thế hbrâ hbrâ rơnáu liăn hdrối, tíu păn, kih thuâ̆t păn ƀă malối cho thế tí tăng ‘nâi plĕng tíu ki vâ tê, ví tơdroăng păn hên ôh tá pơkâ hdrối ah chiâng ai tơdroăng ôh tá tơniăn ‘na yă ƀă kô chiâng ai pơreăng.

Hlá tơbleăng Lâm Đồng

Gương tơplôu ƀă tơbleăng