Xua mê, xuân vâ tối ‘na túa ki pơtối rak vế, pơtối mơnhông ki kơnía git, ki kơnâ dêi tơdrá Klŏng Put, veăng gum mơnhông rơdêi vâ mơhno tơbeăng ó ‘na túa lĕm tro ƀă mơnhông ôm hyô ki krih tơviah, lĕm ro má môi dêi Tây Nguyên.

Tung kong kế, ngo ngối dêi Đăk Tô, kong pơlê Quảng Ngãi, khu tơmối kong têa vâi ê hâk vâ ngăn, tơmâng khât drêng châ troh ngăn, tơmâng idrâp ki chuât xơtó dêi Klŏng Put - cho tơmeăm xah hêi ki krih tơviah, lĕm ro dêi mơngế Rơteăng. Mâu kơpeăng kŏng ki vâi kơdrâi, vâi droh kơtu lế lĕm, tro tơdroăng, vâi chôa ‘lâng têa achê ngâ klŏng phêa, ing mê, ga ai hyôh mot tung klŏng, pro tung klŏng mê chiâng ai idrâp chuât ro rih, tiô kơ tơrêm tơdrá chuât ki tơniâ lĕm, xuân ing mê, trối vâ mơdriu tuăn i hmâng, mâ i rơhêng vâ châ ngăn, châ hlo, kŏng xuân ngun vâ têa a klŏng phêa mê há, pro mơngế ki tơmâng trối dêi tơná mot tung chiâk deăng, kong kế, ngo ngối, cho idrâp ki tơpui tơno, tơpui mơhê pơla kuăn mơngế ƀă kong kế, ngo ngối, kroăng têa ki ối tâ tá.

Ƀă mơngế Rơteăng, Klŏng Put ôh tá xê to tơmeăm ki vâ xah têa ăm i ro tê ôh, tung mê,  ga xuân ối vâ rak vế tuăn i hiâm kuăn mơngế loi tĭng, tơtro ƀă tơdroăng túa lĕm tro ki hiăng tơdjêp, tơrŭm, lo chiâng ing tơdroăng ki rơkê plĕng ing hnoăng cheăng ki hiăng hmâ ‘na pêi chiâk, pêi deăng sap ing chal vâi krâ chal hdrối mê hía nah troh a chal nếo nốkố. Tiô tơdroăng ki kuăn pơlê hmâ loi, hmâ tĭng dêi tiah kố, mâu klŏng phêa ki pro prôa vâ xah têa chiâng chuât ai idrâp, ai tơdrá ki ro rih kố, cho mâu tíu ki rêh ói dêi “Nôu Báu”. Nhak sih - Ngê̆ sih Ưu tŭ A Đŭh - Hdrối nah cho kặn pơkuâ hnê ngăn Đoân Ngê̆ thuât Hơdruê xuăng, Prôa tơdrá dêi kong pơlê Kon Tum (hdrối nah) tối ăm ngin ‘nâi: Mâu klŏng phêa ki kố, ga cho vâ pơtroh ăm pin châ tâng, châ ‘nâi ‘na tơdrá rơ-eăng ro ki krih tơviah phá xêh dêi kong kế, ngo ngối.

“Tiô tuăn loi dêi mơngế Rơteăng, mâu klŏng phêa, klŏng pơ-óu ga cho tíu ki rêh ối dêi mơhúa, mê cho “Nôu Báu” dế mot ối tung mê. Tung pơla dâi klŏng phêa mê, ai kế ki klâi ki kơnía má môi vâi xuân tâ ‘măn tung klŏng phêa, klŏng pơ-óu. Mâu klŏng ki mê vâi tâ ‘noăng báu. Vâi xuân xo klŏng ki mê vâ lăm chối báu a chiâk, klêi mê, vâi xo hdrê báu tâ tung klŏng. Tơdroăng ki tâ hdrê báu tung klŏng phêa xua kuăn mơngế vâi git mơjo kơ ‘noăng báu. Pâ péa krí, cho a kóu klŏng phêa, vâi dâi pêa pa mê vâ kơđu hdrê tung tơnêi, báu ối tung trŭm tơnêi, ing mê, báu kô hbú, hmŏng, xông erêh. Tiah mê, ‘noăng hdrê báu prế klŏng phêa prế ai tơrŭm achê dêi pó. Vâi krâ-nhŏng o kuăn pơlê pin mơjo kơnía dêi klŏng phêa. Drêng kuăn pơlê chôa ‘lâng kơđu tơnêi a mâu pơlôu báu chối mê âi, mê pin kô tâng idrâp ki chuât “khung, khung, khung” ing klŏng phêa ki vâi kơdrâi hmâ tơbêt dêi klŏng phêa kơđu chôa ‘lâng a pơlôu hdrê mê. Ga chiâng ai idrâp chuât ki rơ-eăng ro tiah mê, trối ai tơdrá prôa”. Ing mê, vâi pôe rơgi ga chiâng ‘nâng ‘nâi ai, xŏn ai, kân ai, kŭn ai, tơdrá chuât prŏng prông pơrá phá dêi pó, vâi mơjiâng pro chiâng klŏng ki vâ xah hêi ăm i ro, vâi têa ƀă kŏng hơngế ing ngâ klŏng, chiâng ai tơdrá chuât ro, rơ-eăng tơniâ”.

Klŏng Put tung túa lĕm tro dêi mơngế Rơteăng ối ai hên tơdroăng hơniâp ro ki ê. Pin tơtế tơmâng ngê̆ nhân A Ƀlôih, ối a Ƀuôn Hring, cheăm Cư̆ Mgar, kong pơlê Dak Lak ai hơ’muăn tối mâu tơdroăng ki ro tơviah tiah kố:

“Vâi jâ pôa pin chal nah hmâ hơ’muăn tối tiah kố: Hiăng ton roh nah, ai môi rơpŏng dêi mơngế Rơteăng ki mê, troh a rơnó lăm xuâ báu, nôu pâ tối pơchân dêi prế kuăn kơdrâi ngăn hngêi, vâ nôu pâ lo lăm a chiâk, nôu pâ lo lăm a chiâk, rak ngăn dêi kế tơmeăm, ti dât troh khu kuăn kiâ kong lo kâ ‘nhiê báu, prá, alâi, plâi, pôm. Drêng ôh tá ai nôu pâ a hngêi, prế nâ o mê khéa hơ’nêng, hnối kri krôu xêh amê. Kong rế măng, tung hiâm mơno dêi prế nâ o mế thăm rế khíu pâ dêi nôu pâ pa kâi tối. Ngế ki nâ ga, xo môi to klŏng phêa hnối rơgi tah lôi kóu 2 pâ ko phêa, ‘măn klŏng ki mê a kơchôk hngêi. Troh a kơmăng, kong kơdrâ ai khía pê têi, prế nâ o kơdrâ tu tâng kế ki chuât tơviah ing klŏng phêa mê, chiâng ai tơdrá ki ro rih. Prế nâ o chiâng hil, tơviah, prế xo râng klŏng ki mê têa a ngâ klŏng, tâng ai tơdrá chuât ro rơ-eăng ‘nâng. Ing hâi ki mê, prế nâ o lăm ko mâu klŏng phêa ki kân xuân ai, ai klŏng ki kŭn xuân ai, xŏn ai, ‘nâng ‘nâi ai, khu klŏng pơrá phá dêi pó, ƀă idrâp chuât dêi tơrêm pâng klŏng phêa mê xuân chuât ai idrâp, tơdrá prŏng, prông pơrá phá dêi pó. Xua ing idrâp chuât ki tâng “put, put” mê âi, ing hâi ki mê, prế nâ o khoh dó ăm inâi tơmeăm ki ro kố chiâng inâi “Klŏng Put”, “Klŏng” cho klŏng phêa, lơ pơ-óu, “Put” cho idrâp ki chuât dêi Klŏng phêa mê”.

Tiô Nhak sih A Đŭh tối, tơdroăng ki rơhêng vâ tối akố, ahdrối nah, Klŏng Put bu ăm to vâi kơdrâi tê ki chiâng têa, xua ga, ai tơdjâk troh tơdroăng ki achê ƀă hnoăng cheăng “pơlông rơnguâ ăm mơhúa báu” dêi vâi kơdrâi tung túa lĕm tro dêi mơngế Rơteăng. Idrâp dêi Klŏng Put châ ngăn cho gum “pơlông rơnguâ” mơhúa báu, vâ ăm rơnó la ngiâ châ xuâ dêi báu thăm i hên tâ nếo. Vâi kơdrâi hmâ têa Klŏng Put tung mâu roh pơlê pơla ai po mơdĭng ki kal, trối “Tĭng kâ báu nếo”, “Tĭng kleăng kơneăng têa”, ƀă tung tơdroăng xah ôm hêi rêh kâ ối rêm hâi, vâ ăm tơdroăng rêh ối thăm rế hơniâp ro, sôk suâ. Nhak si A Đŭh vêh mơnhên tối tiah kố:

“Mơngế Rơteăng hmâ loi dêi tiah kố, mâu tơmeăm ki kơnía, ki tâ tung klŏng bu ai to vâi kơdrâi, vâi droh ki pơlông rơnguâ, mê tơmeăm ki mê ga kô ối krá tơniăn ton tung klŏng. Tâng lôi ăm vâi kơnốu, vâi rơtăm têa Klŏng Put, mê xeăng báu kơ kơneăng hía lôi. Xua mê, vâi kơnốu ôh tá khoh têa klŏng put. Bu ai to vâi kơdrâi, vâi droh xo ki chiâng phêp têa, xah hêi, mê mơhúa xeăng báu kô tơmâng ƀă rơhêng vâ ối đi đo tung klŏng phêa ki mê. Tơdroăng ki vâi krâ pin roh nah vâi hmâ loi dêi păng ‘nâng tiah mê”.

Mâu idrâp, tơdrá dêi Klŏng Put ôh tá xê to mơjiâng chiâng idrâp, tơdrá ki phá krê xêh tung tơdroăng ki mơhno tối ‘na ki hơniâp ro pơla kuăn mơngế ƀă kong kế, ngo ngối kân krip dêi Tây Nguyên, mê ối cho vâ thăm pro mơhông i hiâm mơno rơhêng vâ thăm mơjiâng ăm tơdroăng ki vâ khu vâi nhak sih hriăn plĕng, mơhông thăm, ƀă chiâng ai hên mâu ƀai, mâu tơdrá ki vâ tôu, têa, xah hêi kơ Klŏng Put kố tiô túa pơrá phá dêi pó. Ngê̆ sih Ưu tŭ Vũ Lân - Kăn pơkuâ ngăn Khu hơdruê xuăng, prôa tơdrá dêi kong pơlê Dak Lak xuân cho ngế ki hiăng hên hơnăm hriăn plĕng ƀă mơjiâng pro hên mâu khu prôa, rơvŏng a Tây Nguyên xuân hâk tơngăm tối tiah kố, Klŏng Put cho môi túa prôa ki phá krih tơviah má môi tung lâp plâi tơnêi.

“Pakĭng mâu prôa, tơdrá ki xiâm, tơkéa vâ tối, mâu prôa ki ai hên tơdrá pá pêng, pá kơdâm, ai tá tơdrá ki pơtro kơtăn dêi pó, mê mâu vâi ki hriăn plĕng ‘na âm nhak, vâi tối mê cho âm nhak ki ai hên rơ-rêk, ai hên khu tơdrá pơtâ tơdrêng. Tung mê, Klŏng Put xuân cho môi tung mâu prôa ki chiâng ai hên rơ-rêk, hên tơdrá tiah mê. Ƀă mâu tơdrá prôa mê drêng têa tơdrêng môi xoh, têa xah hêi tê, la têa tro pơla ki kơtăn, kơlo tơdrá ing mâu klŏng ki hiăng  ‘măn mê, ga ai tơdrá tơtro khâp dêi pó, tơtro ƀă mâu idrâp chuât, tơdrá xơtó mơhno tối khôi túa, vêa vong dêi hdrông mơngế ki mê. Ƀă ing mâu tơdroăng ki mê râ, khoh chiâng ai hên mâu vâi kong têa ê, maluâ pin mơđah têa Klŏng Put a Việt Nam mơđah ăm khu tơmối kong têa ê, lơ pin lăm têa Klŏng Put lăm mơđah a kọng têa ê, vâi pơrá tối, Klŏng Put cho môi tung mâu túa prôa ki kơnía git má môi tung lâp plâi tơnêi, ki krih tơviah mê, cho ngế ngê̆ sih ki mơđah Klŏng Put mê ôh tá ai la lâi hnhó dêi kŏng, chuih, tit, tut, têng, pê, rêi, pơtêi drăng ngâ klŏng, mê cho prôa ki krih tơviah, ro rih ‘nâng”.

Klŏng Put ôh tá xê to môi túa prôa mê ối cho vâ mơhno tối hiâm mơno dêi mơgế Rơteăng. Idrâp, tơdrá ki ro rih mê, mơhno tối tơdroăng ki kal git khât tung rêh kâ ối ki hiăng hmâ tung rêh kâ ối, tung chal pêi chiâk pêi deăng, cho tíu ki tơdjêp, hnê tơdjâ tơdroăng tơrŭm mâu pơlê pơla. Ngê̆ nhân Ưu tŭ Y Sinh - cho ngế kơdrâi đảng viên, ki rơkê dêi hdrông mơngế Rơteăng, ối a cheăm Đăk Tô, kong pơlê Quảng Ngãi hiăng kơhnâ khât tung tơdroăng, hriăn plĕng,  pơtối hnê mơhno tối mâu tơdroăng dâi khu prôa kuăn ngo, rơngê  ting ting, mơjiâng pro mâu prôa ki cho păng ‘nâng dêi kuăn ngo roh vâi krâ nah, malối tung tuăn i hiâm jâ đi đo rơhêng châ hnê mơhno, chôu ‘măn ăm khu rơxông nếo ‘nâi plĕng ‘na Klŏng Put, mơhriâm vâ rơkê ‘na têa Klŏng Put. Sap ing ối tơxĭn nah, jâ hiăng hmâ lăm hlo, lăm ngăn, lăm tơmâng hên mâu tơdroăng ki po mơdĭng tung pơlê pơla, trối: “Tĭng kâ báu nếo”, “Tĭng kâ kơpôu”, “Tĭng kleăng kơneăng têa” ƀă hên mâu tĭng, mơdĭng ki ê, klêi mê, jâ ối châ tơmâng, châ ngăn, châ hlo, châ mơhriâm mâu tơdrá rơngê, ting ting, ayŏ, ding duôt, hơdruê xuăng, hriâm tơmâng mâu tơdrá chêng koăng, khu prôa, tơmeăm xah hêi dêi kuăn ngo, méluâ tơmâng hriâm têa tơdrá Klŏng Put ƀă hên hĕng mâu khu prôa ki ê... ing mê, hiăng mot troh trâu tung plâi nuih, tung i hiâm mơno dêi jâ Y Sinh. Xua mê, Jâ Y Sinh ai tối mơnhên ăm ngin ‘nâi tiah a kơ’nâi kố:

“Drêng ối tơxĭn nah, á hmâ tiô mâu vâi nâ, tiô dêi nôu pâ lo lăm a chiâk, a deăng, mot tung kong, tâk a ngo. A chôu pơtê pêi chiâk deăng, á mot tung hơpăm, tâng mâu vâi nâ djâ dêi pó têa Klŏng Put. Xua vâi nâ ‘nâi xah têa Klŏng ro rih tiah mê, á hriâm ƀối há, mê cho prôa xah ôm hêi dêi kuăn ngo pin, cho tơdroăng ki hâk tơngăm ‘nâng, xuân kơnôm ing idrâp ki chuât lĕm ro, krip krih ing klŏng phêa kố, mê khoh chiâng troh, ti dât mâu chăm chói, rơkái, kơnái kơnot, chêm chok ki lo kâ ‘nhiê báu alâi - plâi prá - pôm to. Sap ing hâi ki mê, á xuân hiăng chía rơkê xêh iâ há, á hâk tơngăm ‘nâng chiâng têa Klŏng Put, chiâng xah hêi dêi khu prôa ki ê dêi hdrông kuăn ngo kơná ngin”.

Ngê̆ nhân Y Sinh chiâng xúa hên mâu prôa dêi kuăn ngo Rơteăng, laga, jâ xuân ối hâk git má môi cho Klŏng Put, xua Klŏng ki mê, ga cho tíu ki rêh ối dêi “Nôu Báu”, pơtroh ăm tơdroăng ki phâi tơtô, hơniâp ro, ƀă rak tơniăn lĕm. Tiô jâ tối, vâ khoh ai idrâp tơdrá chuât tơniâ, ro, pơlông, rơnguâ... mê mơngế ki têa athế ai tuăn kâi chân, mơhriâm ton hâi, athế tu dêi châ pá ngiâ i iâ, vâ ing mê, kơtu dêi péa pâ kŏng têa ăm ai rơxôh hên ing peá kơtu kơpeăng kŏng, ing hyôh ki lo ing kơpeăng kŏng mê hên lơ iâ, chôa lơ mơdêi, ga kô mot tung klŏng, ing mê nếo, ga khoh chiâng bro ai idrâp chuât ki tơtro, ro tơniâ, chôa ‘lâng, lơ rơdêi, prŏng lơ prông, ki chuât ga pro mơngế ki hmâng ai ki chuât phá krê tâng vâ pơchông ngăn ƀă mâu prôa, rơvŏng ki ê.

“Tiô khôi hmâ dêi hdrông Rơteăng ngin, á xuân athế kodo mơ-eăm hnê tối, pơtho ‘măn vâi kuăn ‘nĕng, cháu chái. Tâng kuăn cháu pin ôh tá vâ rơhêng mơhriâm, ôh ti vâ xah ôm hêi khu  prôa dêi kuăn ngo, mê pin athế kơdo mơ-eăm lông, mơhnhôk kơ vâi, vâ vâi khoh ‘nâi hlê – klê plĕng, athế rak vế dêi tơdrá, mơhúa kuăn ngo tơná. Peăng tơná á kố, á hiăng lăm mơđah hên tíu, vâi xuân ối ‘nâi troh á, vâi hiăng kơnôm, tơngah thế á i vêh hnê ăm vâi o, vâi muăn, vâ vâi i mơhiâm. Xua ing mê, pin nếo kâi chiâng vâ rak vế krá tơniăn dêi mâu tơmeăm, dêi prôa ki kơnía git kuăn ngo Rơteăng pin”.

Hiăng hmâ pêi hên mâu tơdroăng cheăng, pro cô hnê chư, klêi mê, pro kăn ƀô̆ Ngăn vâi kơdrâi tơring Đăk Tô, kong pơlê Kon Tum (hdrối nah), laga, Ngê̆ nhân Ưu tŭ Y Sinh đi đo rak vế dêi i hiâm mơno tơná tung pơtối khŏm mơ-eăm djâ tơroăng ƀă pơtối mơdêk khôi túa lĕm tro dêi tơdrá prôa, dêi idrâp chuât tơniâ tro tiô khôi tơlá vâi krâ roh nah, tung mê, ai idrâp chuât dêi Klŏng Put. Ngoh A Ken-Kăn ƀô̆ cheăng tung Ƀơrô Túa lĕm tro – Pơlê pơla cheăm Đăk Tô, kong pơlê Quảng Ngãi tối ăm ngin ‘nâi: Méluâ jâ Y Sinh hiăng pơtê cheăng, la ngê̆ nhân Y Sinh ối pơtối lăm mơđah hên hĕng a mâu pơlê cheăm,  tí tăng hnê mơjiâng “kloăng hdrê” ki nếo vâ mơdâ pêt, pơtối mơnhông i hiâm tuăn hâk git vâ dêi tơdrá prôa kuăn ngo pin.

“Ngin ía ‘nâng tơdroăng ki rơkê khât dêi ngê̆ nhân Y Sinh. Xua ga, nâ cho ngế ki hâk git vâ khât ƀă idrâp chuât, tơdrá prôa dêi kuăn ngo, cho mơngế ki hiăng hmâ têa Klong Put rơkê ó khât sap ing ối tơxĭn nah. Á cho ngế ki đi đo hmâ trâm, tơpui tơno, veăng hnê tối tơdjâ tơdroăng ki vâ rêi, vâ têa, vâ tŏn, vâ tôu, vâ tơgôu, djâ khu ngin lăm mơđah tơbeăng ăm lâp lu, hên tíu tung tơring, tung kong pơlê, thăm nếo, ối lăm mơđah a mâu kong pơlê ki ê. Á hlo ngê̆ nhân  Y Sinh cho ngế ki kơhnâ rơkê khât, hâk git kơ tơdroăng lăm mơđah ukố umê, hâk vâ tơdroăng tôu prôa dêi kuăn ngo tơná pin, hâk mơnê ó ‘nâng xua tơdrá prôa, idrâp xơtó dêi tơmeăm khoăng ki pro ing klŏng phêa mê hiăng mot ối tung hiâm mơno nâ, maluâ túa ki têa Klŏng Put dêi nâ mê cho rơkê, ro, tơniâ ó khât”.    

Ƀă mâu hnoăng cheăng ki rơkê ó păng ‘nâng ‘na kơvâ tơdrá prôa, idrâp chuât dêi kong kế ngo ngối, 10 hơnăm hdrối mê hía nah, jâ Y Sinh hiăng châ Tơnêi têa Pôk pơ-eăng cho inâi Ngê̆ nhân Ưu tŭ. Pơtối po rơdâ, bâ eăng khôi túa lĕm tro dêi hdrông kuăn ngo tơná, la Pơlê Túa lĕm tro-Ôm hyô mâu hdrông kuăn ngo Việt Nam (pơlê kong xiâm Hà Nội), ngê̆ nhân Y Sinh ôh tá xê to mơđah têa mâu prôa dêi kuăn ngo, mê ối tối tơbleăng ‘na túa lĕm tro dêi hdrông Rơteăng troh ă pú hmâ tung tơnêi têa ƀă kong têa ê. Jâ ối tối mơnhên ‘na Klŏng Put, hơ’muăn tối ‘na tơdroăng ki pơlông rơnguâ kơ mơhúa báu ƀă mâu tơdroăng ki kơnia git tiô khôi hmâ vâi krâ-jâ pôa pin roh nah hiăng hnê ’măn ăm pin troh a hâi kố.