Amai Hà Thị Đẹp ti să Êa Yông kdriêk Krông Pač, čar Dak Lak mâo 4 sao boh kruê̆ hruê̆ dôk hrui êmiêt. Amai Đẹp brei thâo, boh kruê̆ hruê̆ ară anei ênoh čhĭ êlưih msĕ si brei, dleh snăk čhĭ. Êa Yông jing anôk mâo lu anôk hrui blei boh kroh ƀiădah amâo mâo anôk hrui blei boh kruê̆ hruê̆. Čiăng dưi čhĭ, gŏ sang kâo nao truh 15km, prăk čhĭ boh kruê̆ hruê̆ amâo djăp čiăng tla kơ arăng pĕ lehanăn dŭ ba čhĭ, kyua anăn lu hruê hŏng anei, gŏ sang kâo lui war snăn, amâo hrui pĕ ôh:
“Ênoh boh kruê̆ hruê̆ blei mtŭk mtŭl mơ̆ng 2.000 – 3.000 prăk/kg, bi siam mơ̆ng 5.000 – 6.000 prăk/kg, khă snăn ară anei čhĭ kăn lŏ mâo ênoh anei. Msĕ snei, luič jih yơh prăk duh, amâo mâo prăk ôh, čiăng mâo boh kruê̆ hruê̆ pô duh dlăng kriê, êa drao gŭn, hbâo pruê… ya thâo mâo mang dêh…”
Ayŏng Lê Văn Tuấn, ti să Ia Kha, kdriêk Ia Grai, čar Gia Lai mâo 1,5 ha boh kruê̆ hruê̆ dôk hrui pĕ. Ayŏng brei thâo, hnơ̆ng mâo boh mơ̆ng war ñu hlăm brô 15 ton, hlăm anăn 5 ton jing boh kruê̆ hruê̆ ba čhĭ kơ ala tač êngao, dưi čhĭ hŏng ênoh 35.000 prăk/kg, bi 10 ton boh kruê̆ hruê̆ adôk knŏng čhĭ mă 3 êbâo prăk/kg Ayŏng Tuấn đăo tĭng, ênoh hrui mâo thŭn anei, amâo mâo prăk mnga ôh.
“Bi liê hbêo pruê kơ boh kruê̆ hruê̆ lu snăk, truh êbeh mkrah wah leh. Êbeh 10 hruê krih êa drao sa blư̆. Hŏng ênoh čhĭ snăn, kâo tĭng srăng lui jih war boh kruê̆ anei, ruah mjeh jăk lehanăn dlăng kriê, ruah boh djăp hnơ̆ng čuăn ba čhĭ kơ ala tač êngao lŏ pla”.
Čar Gia Lai ară anei mâo êbeh 4.600 ha boh kruê̆ hruê̆, jing alŭ wăl mâo lu klei găl čiăng mđĭ kyar hnơ̆ng tŭ yuôm boh kruê̆ hruê̆, hŏng 5 sang maĭ mkra mjing prŏng, dŭm pluh anôk đŭng hruh, 32 anôk krĭng pla. Tă hdră truh thŭn 2025, čar gĭr mâo krĭng pla boh kruê̆ hruê̆ truh 20 êbâo ha. Khă snăn, dŭm thŭn êgao, vvĭng ngă lŏ hma ăt dôk mđing uêñ kơ klei boh kruê̆ hruê̆ luič ênoh. Bi ti čar Dak Lak, ară anei mâo êbeh 2.100 ha boh kruê̆ hruê̆. Kyua amâo dưi ba čhĭ kơ ala tač êngao, boh kruê̆ hruê̆ dưi mkra mjing tinei mtam lehanăn čhĭ hlăm wăl anôk blei mnia hlăm ala čar, ngă kơ mta mnơ̆ng anei trŭn ênoh, amâo mnuih blei. Aduôn Lại Thị Tuyết, khua anôk hrui blei boh kruê̆ hruê̆ ti să Čư̆ Kpô, kdriêk Krông Ƀŭk brei thâo:
“Sa hruê kâo blei hlăm brô 60 – 70 ton boh kruê̆ hruê̆, sa hnư kâo ba čhĭ kơ China, bi adôk kâo lui mkra mjing. Ƀiădah ară anei ba čhĭ ti China dôk tuôm hŏng lu klei dleh dlan, amâo dưi nao ôh; bi ba ti sang maĭ ti Gia Lai kăn dưi kyua tinăn dôk lu đei mơh, kăn dưi đei. Hŏng ênoh 1.000 – 2.000 prăk/kg boh kruê̆ hruê̆, mnuih ngă lŏ hma amâo lŏ mđing duh, čiăng lui amâo lŏ pla. Thŭn ti anăp, kâo dôk bi mĭn amâo thâo lŏ ngă ôh”.
Ti anăp klei anei, hruê kăm êgao, ti Ƀuôn prŏng Pleiku, Knơ̆ng bruă pla mjing, Phŭn bruă Lŏ hma lehanăn Mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang bi hgŭm hŏng čar Gia Lai mkŏ mjing Klei kƀĭn mđĭ kyar bruă pla mjing boh durian, boh kruê̆ hruê̆ h’ĭt kjăp ti dŭm čar kwar Dhŭng, pŏk Hdră mđĭ kyar ana boh kroh truh kơ thŭn 2025 – 2030.
Hluê si Knơ̆ng bruă pla mjing, ară anei, kluôm ala mâo hlăm brô 9,2 êbâo ha boh kruê̆ hruê̆, hnơ̆ng mâo giăm 200 êbâo ton. Hlăm dŭm thŭn êgao, boh tŭ yuôm bruă ba čhĭ boh kruê̆ hruê̆ kơ ala tač êngao đĭ mơ̆ng 19,5 êklăk USD thŭn 2015 truh 70 êklăk USD ară anei. Khă snăn, wưng êgao, ênhă boh kruê̆ hruê̆ đĭ, huĭ srăng hmăi truh kơ hdră pla mjing. Đa đa, mâo ƀĭng ngă lŏ hma lui ana kphê, tiu… ba pla boh kruê̆ hruê̆. Nguyễn Như Cường, Khua Knơ̆ng bruă pla mjing, Phŭn bruă Lŏ hma mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang lač, hŏng Lăn dap kngư, bruă krơ̆ng, mđĭ kyar gru hmô pla pluă ana boh kroh hŏng mnơ̆ng pla phŭn msĕ si kphê, tiu jing yuôm bhăn hlăm hdră mkŏ dăp mnơ̆ng pla h’ĭt kjăp:
“Mđĭ kyar boh durian ti Gia Lai lehanăn Lăn dap kngư brei mâo klei bi knar hlăm dŭm mta mnơ̆ng pla phŭn lehanăn mnơ̆ng pla mkăn. Mâo lu đang boh durian pla pluă hŏng kphê, tiu ba wĭt boh tŭ bruă duh mkra snăn mâo dŭm ƀĭng ngă lŏ hma hŏng klei čang hmăng ba čhĭ kơ ala tač êngao diñu koh hĕ čiăng dưi mkăp mrô krĭng pla mơ̆ng anăn dưi ba chĭ kơ China. Ƀiădah klă sĭt, 100 êklăk čô mnuih ƀuôn sang hŏng klei čiăng lu lehanăn boh durian mkăp hlăm ala čar jing yuôm bhăn lehanăn ăt čiăng lu mơh. Kyua anăn, bruă krơ̆ng kjăp đang boh durian pla pluă hlăm đang kphê, tiu srăng rơ̆ng kjăp klei kơ wăl hdĭp mda, hdră duh mkra lehanăn rơ̆ng klei h’ĭt kjăp”.
Klei kbĭn hlak mblang, ba mdah leh hdră msir kơ bruă mdĭ kyar boh kruê̆ hruê̆ hlăm wưng ti anăp mguôp hŏng wăl anôk hrui blei hlăm ala čar, krĭng lehanăn tar rŏng lăn. Hŏng anôk bruă duh mkra ba čhĭ mnơ̆ng kơ ala tač êngao, Knơ̆ng ksiêm dlăng lehanăn alŭ wăl nah Dhŭng brei hluê ngă hdră bi hgŭm kluôm kñăm mđĭ kyar ana boh kroh h’ĭt kjăp. Ksiêm dlăng kjăp kơ mjeh, đăm lui ƀĭng ngă lŏ hma, mnuih pla luič liê. Hlăm anăn, gĭr răng mgang kjăp anăn knăl, mđĭ kyar dŭm mta mnơ̆ng mâo bi mklă leh hnơ̆ng tŭ jăk lehanăn amao mnuih blei yua khăp čiăng./.