VOV4.Jarai-Tơdu arăt wă arăt drah sa tơlơi ruă arăt drah amăng ]ơđeh asar, juăt [uh hơmâo tơlơi ruă [ơi tơkai, arăt drah tơkai, juăt iâu ]răn gah yu\.

Tơlơi ruă anai, ră anai arăng lăi tơlơi ruă rơnuk anai, hrom hăng tơlơi ruă mơ-a`ă tơbiă ia sik hăng ]ơtăng arăt drah rô mrô mơnuih hơmâo tơlơi ruă lu biă.

Wă arăt drah [u djơ\ bơbe] djơ\ ngă sat mơta lăng [uh arăt mriah tơbiă [ơi kl^ đô] ôh, biă mă `u [ing đah kơmơi hrơi, do\ ngă sat kơ tơlơi suaih pral drơi jăn, lu mơnuih tơl trơ\i tơkai, pha jua yua kơ `u bơbrah kơtang, ruă jor.

Arăt drah [udah arăt arăng juăt iâu, jơlan drah rô nao rai amăng drơi jăn, ba hyu drah rô bă hră amăng drơi jăn, mut hyu amăng djop arăt drah mơ\ng tơkai, tơngan laih anun đuăi glăi pơ hơtai boh phun.

Wă amăng arăt drah [ơi tơkai jing tơlơi ruă ngă bơbrah arăt drah laih anun drah rô pơkơđai glăi pơ yu\ tơkai adih, ngă gun h^ drah rô đ^ pơ hơtai boh, anun `u kơđông h^, mơ\ng anun arăt `u wă prong tui, ngă prong hăng bơbrah ruă kơtang jai.

Tui hăng [ing ơi ia jrao pơjrao tơlơi ruă hơdai boh arăt drah, mrô mơnuih hơmâo tơlơi ruă wă arăt drah  [ơi tơkai le\ [ing đah kơmơi lu 3 wơ\t hloh kơ đah rơkơi.

Phun `u yua juăt ]ut tơkho\ jep dlông kơđul laih anun yua kơ tơkeng ană. Lơ\m pi kian, arăng juăt tuă kuang buang prong, ngă kơniă kơtit h^ arăt drah rô nao rai pơ hơtai boh, laih dơ\ng ano\ ngă bơblih amăng lăm drơi jăn, phun kuang buang, anun yơh ngă gun arăt drah rô pơ tơkai.

Ơi ia jrao Trần Ngọc Hội, Anom pơjrao tơlơi ruă amăng lăm hơtai boh, sang ia jrao prong kual Dap Kơdư brơi thâo:

‘’{ing juăt hơmâo tơlơi ruă wă arăt drah le\ [ing tha rơma, lu thun laih. Tui hăng tơlơi kơsem min [ơi dêh ]ar Mi, năng ai mơ\ng 35-50% mrô tha rơma hơmâo tơlơi ruă anai.

{ơi Việt Nam, mah aka [u hơmâo boh tơhnal kơsem min tong ten ôh, tui hăng tơlơi ju\ yap jăng jai hơmâo năng ai mơ\ng 20-30% mrô mơnuih tha rơma hơmâo tơlơi ruă anai.

Dua le\ [ing ngă bruă do\ dong lu mông, mă bruă ding dong sui. {ing do\ dong [ong huă do\ ha dơnong [udah [ong huă [u hơmâo pơkă mông, juă glai eh khăng na nao’’.

Tui hăng ơi ia jrao kơhnâo kơhnăk, phrâo hơmâo tơlơi ruă wă arăt drah [u rơđah ôh. Samơ\, tơdah kơđiăng tong ten, pô ruă juăt mưn rơgah tơkai na nao, ruă tơkai hăng kơtra#o tơdah do\ dong sui [udah do\ ber, sui ha wơ\t [uh tơkai ôr brah đ^, juăt blư\ tơkai amăng mlam, juăt hơmâo tơlơi ruă hrup jrum tla#o, hơdom rui [ơi plă tơkai amăng mơmo\t mlam.

Yua kơ tơlơi ruă [u rơđah ôh, anun lu mơnuih [u kơđiăng nao, [u gưt nao pơkă lăng. Juăt `u nao blơi mă ia jrao, mơ`um ia jrao lu đơi tơl `u lơ` h^, tơlơi ruă jai kơtang, anun kah nao pơ sang ia jrao, pơjrao tơnap biă mă.

Kah hăng Met Y Sưn Ê`uôl 60 thun do\ pơ să Ea Tiêu, tơring glông }ư\ Kuin, Dak Lak. Hlâo adih `u juăt ruă rơgah tơkai mơ\n, juăt blư\ pơtih. Sit ruă tui anun, `u nao blơi h^ ia jrao, mơ`um.

Dua blan hăng anai, tơlơi ruă `u jai kơtang, tơkai `u brah prong tui, ruă kơtang, tơl [u thâo rơbat hyu dơ\ng tah, sang ano\ ba nao pơ sang ia jrao anom pơjrao Nội tim mạch, sang ia jrao prong kual Dap Kơdư.

Pơ anai, [ing ơi ia jrao lăi tơlơi ruă `u kơtang laih, bơbrah ngă kơđông, dol jơlan arăt drah rô, tơkai hlor hăng bơbrah tơl mriah, [u thâo rơbat ôh. Tơdah [u pơkă lăng hăng pơjrao hmao kru hă, mơnuih ruă amra djai mơtam. Met Y Sưn Ê`uôl lăi:

‘’Kâo ruă tui anun sui laih. Sit tơkai bơbrah le\ kâo nao blơi mă ia jrao glăi mơ`um `u hlao jăng jai. 5,6 hrơi, [ơi ano\ 1 blan.

Tơl ruă dơ\ng nao blơi dơ\ng mơ`um hlao h^. Samơ\ ră anai, kâo mơ`um giăm 1 wơ\t hrơi tơjuh laih ăt [u hlâo ôh’’.

Tui hăng ơi ia jrao Trần Ngọc Hội, tơlơi ruă wă arăt drah tơkai ta dưi [uh hăng thâo krăn mơ\n, `u [uh arăt drah đung đ^ brung [rê, tit tiu aneng anuang gah yu\ kl^ amăng lăm ]i boh ke` hăng gah lăm yu\ pơtih, dret tơkai gah ngo\ plă, tăp năng [ơi pha mơtam.

Anih arăt drah wă kl^ mơtah h^. Tơlơi ruă kơtang hă tơdu [u pơdjơ\ nao mrô lu hăng [iă ôh. Ơi ia jrao Trần Ngọc Hội, anom pơjrao Nội tim mạch, sang ia jrao prong kual Dap Kơdư lăi:

‘’Juăt `u hơmâo lu tơlơi mưn hăng amu` biă huăl hăng tơlơi ruă pơko\n, kah hăng ruă tơ-u\t, atut tơlang tơkuh.

Tơlơi ruă `u hơmâo tom ruă amăng ]ơđeh asar hăng arăt areo. Ruă ]ơđeh asar ruă hat, ruă [ơi pơtih, kah hăng blư\ pơtih, kơtăl [ơi plă tơkai.

Tơlơi ruă anun jai kơtang tui, laih anun ruă kơtang hloh. Biă mă `u tơdah do\ dong, [udah do\ ber sui đơi, sit đih, đăl tơkai dlông [iă le\ plai [iă ruă. Tơkai [u hơđong ôh, hik hăl ruă, sit tơpư\ tơkai le\ plai [iă yơh’’.

Ruă wă arăt drah blung a `u ngă kơ ta [u mơak pran jua ôh, ruă nuă laih anun lăng sat [ơi ano\ ruă, mă bruă tơnap.

Samơ\, tơlơi ruă ngă rai tơlơi kơtang dol drah rô amăng arăt, tơlo# drah ngă gun h^ drah hlai rô amăng arăt, hu\i biă mă `u kơđông drah amăng tơso#, amra ngă [u thâo suă jua laih anun djai mơtam.

Tơlơi ruă anai, tui hluai ]răn `u hăng hnong kơtang [udah tơdu arăng pơjrao phara. Phrâo hơmâo le\, tơlơi ruă djong kơnong bơblih hơdră do\ dong [ong huă.

}răn to\ tui dơ\ng, hơdră pơjrao arăng mă bơnal apăn hruă hăng apăn kjăp. Hruă anun, kiăng kơpit h^ ]ơđeh asar, brơi drah amăng arăt kơdun đ^, rô nao amăng hơtai boh amu` hloh. {ơi ano\ mơ`um ia jrao tui tơlơi pơtrun mơ\ng ơi ia jrao.

Hơdră phrâo hloh, arăng pơ]rang hăng apui laser [udah jua pơtơpư\ kơtang [ơi plă tơkai. Samơ\, tui hăng [ing ơi ia jrao kơhnâo kơhnăk lăi, ră anai aka [u hơmâo pơjrao sit ôh tơlơi ruă anai, wơ\t hăng breh, ăt `u hơmâo glăi đô].

Yua kơ anun, djop mơnuih khom pơhlôm pơgang mă tơlơi ruă anai. Anăm rơbat, do\ dong [udah do\ ber ha dơnong sui ôh; tơdah pơdơi, đăl tơkai hăng hnăl ako\ dlông;

{ong huă hăng mơnong hơmâo sơl, vitamin hăng mơ`um lu ia; khom bơtơpư\ drơi jăn lu, r^m hrơi rơbat tơkai boh [iă 30 mơnit; uh hăng kơpit asar ]ơđeh tơkai, pơtih pha bra hơpăl laih anun tram tơkai amăng ia pơđao;

Anăm ]ut ôh jep tơkho\ dlông kơđul. Sit mưn hơmâo tơlơi ruă le\ khom nao pơkă lăng hăng pơjrao hmao kru, anăm hyu blơi mă ôh ia jrao mơ`um hu\i rơhyưt biă mă. Mơ`um ia jrao khom djơ\ tui tơlơi pơtô mơ\ng ơi ia jrao, sit mơ`um soh glăi amu` biă hơmâo tơlơi sat ba truh djai bru\.

Nay Jek: Pơblang