Những ngày cuối tháng Chạp, khuôn viên nhà ông Triệu Sinh Đường ở xóm Tiến Lâm, huyện Cao Phong, tỉnh Hoà Bình, rộn rã tiếng chiêng, tiếng trống. Ngoài sân, đã lập đàn để treo bộ tranh tam thanh. Những lễ vật truyền thống được chuẩn bị chu đáo, sẵn sàng làm lễ. Ông Triệu Sinh Đường cho biết: Mỗi lễ vật trong nghi lễ quan trọng này là do các thành viên trong gia đình, dòng họ tự tay chuẩn bị trong một năm, thể hiện sự trân trọng và lòng thành kính với những người đã khuất.

Tranh Bàn Vương, vật thiêng của người Dao

Lễ vật cúng tạ mả, nếu tổ tiên có bao nhiêu âm thì chuẩn bị gà tương ứng một lão thái ông hai con gà; gạo, rượu, một đôi chim câu để truyền tin cho lão thái tổ về dự lễ, một đôi vịt, một đôi ngỗng. Đặc biệt, chỉ giết những con gia súc, gia cầm chăn nuôi, kỵ giết thịt thú rừng. 

Lễ chồng chải được tổ chức hai ngày một đêm. Để làm lễ chồng chải bắt buộc phải lập hai đàn, phần mộ đường và đàn treo tranh Phật, Bàn Vương (Bàn vương là thuỷ tổ của người Dao). Tại mộ đường sẽ làm các ngôi mộ giả, có bia mộ bằng chữ nho ghi họ tên và nơi an táng của “Lồ Thải Châuz” – tức lão thái ông. Mỗi phần mộ sẽ có một cái lọng và một đèn lồng, mỗi một màu đèn lồng tương ứng với một lão thái ông. 

Thầy cúng phải mặc áo long bào, bên trong là áo lụa, đầu đội mũ tam thanh. Các nghi thức được thầy cúng thực hiện trong tiếng chuông, tiếng trống chiêng rộn rã. Người thầy cả chiêu hồn ông tổ về mộ đường nhận lễ vật của con cháu. Các thầy cúng bái bộ tranh tam thanh, mời các ông tổ chứng kiến gia chủ làm công việc chồng chải; khai đàn tễ lễ xin thần linh phù hộ gia chủ mùa màng bội thu, gia đình khỏe mạnh.

Các thần linh được mời chứng giám cho hàng xóm láng giềng giúp gia chủ làm lễ sát sinh gia súc. Sau đó, lễ vật được dâng lên mộ đường lão thái ông. Thầy cúng trèo lên đài tâu mời Ngọc hoàng xuống chứng kiến cho lão thái tổ. Tiếp đến, thầy cúng làm lễ bắc cầu âm đến nơi an táng của lão thái tổ, tôn tạo phần mộ, xây tường bao xung quanh, đóng cổng không cho ngoại nhập. Nghi thức này có ý nghĩa mong muốn những người đã khuất an nghỉ và linh thiêng phù hộ độ trì con cháu. Sau khi làm lễ ở mộ đường, thầy cúng mời thần thánh về đàn uống rượu nhận lễ chia tay.

Người Dao quần chẹt ở Hòa Bình giữ truyền thống cúng chồng chải bắt đầu vào những ngày tháng Chạp để tìm lại, sửa sang mồ mả của ông cha. Đây cũng là dịp cảm tạ các vị gia tiên, thần linh đã phù hộ, bảo vệ họ suốt năm qua, cầu mong cho một năm mới mưa thuận gío hoà, gia đình, làng trên xóm dưới ấm no, hạnh phúc.

Chẻo Thu/VOV-Tây Bắc