Người Cờ Lao còn có các tên gọi khác như Tứ Ðư, Ho Ki, Voa Ðề. Người Cờ Lao chia thành các nhóm địa phương gồm Cờ Lao Xanh, Cờ Lao Trắng, Cờ Lao Ðỏ với tổng dân số chưa đến 3.000 người, cư trú chủ yếu ở tỉnh Hà Giang. Người Cờ Lao chuyển cư tới Việt Nam cách đây khoảng 150 - 200 năm. Họ có ngôn ngữ riêng, trước đây, các nhóm địa phương có phương ngữ khác nhau nhưng hiện nay đa số người Cờ Lao Ðỏ, Cờ Lao Xanh không còn nói được tiếng mẹ đẻ của mình nữa. Tuỳ theo quá trình tiếp xúc, cộng cư họ quen sử dụng tiếng Quan hoả, tiếng Nùng hay tiếng Pu Péo, Hmông.

  Ma nứih Cờ Lao dzợ vêy apêê đh'nớc  n'lơơng cơnh Tứ Đư, Ho Ki, Voa Đề. Ma nứih Cờ Lao pác bhrợ bấc c'bhúh la lêêh ting vel đong pa zêng Cờ Lao T'viêng , Cờ Lao Bhoóc, Cờ Lao Bhrôông, cơnh lâng pa zêng acoon ma nứih cắh âi tước 3.000 cha nắc, ặt ma mông bấc cóh tỉnh Hà Giang. Ma nứih Cờ Lao tước Việt Nam ặt ma mông đhị đâu đanh dâng 150-200 cmoo. Apêê đoo vêy p'rá la lay, bêl a hay apêê c'bhúh ma nứih ting vel đong vêy cơnh p'rá la lay cơnh n'đhang xoọc đâu bấc ma nứih Cờ Lao Bhrôông, Cờ Lao T'viêng cắh dzợ choom prá p'rá ma nứih đau. Ting cơnh cr'chăl  ặt ma mông đh'rứah apê

( Ma nứih Cờ Lao tước ặt ma mông đhị apêê vel đong zr'lụ n'đắh Bắc Việt Nam đhị đâu đanh 150-200 c'moo)

(Người Cờ Lao đến cư trú tại các địa phương vùng núi phía Bắc Việt Nam cách đây 150-200 năm)

Pân đil Cờ Lao xập a doó dal tước tr'col. Cóh đha đhưa lâng têy a doóh vêy bươl t'boọ bhai pr'hoọm. Xoọc đâu bêệ a doó cr'loọng  lâng têy a doó dal công dzợ  bơơn đươi dua, ha dợ bêệ a doóh cóh nguôi lâng têy a doóh đệ dưr váih cắh lấh ngai xập

C'bhúh ma nứih Cờ Lao cóh zr'lụ ca coong chăng bấc nắc bhrợ ha rêê, chóh bhrợ cóh gr'họ đhêl. A bhoo nắc tơơm chr'nóh bha lâng. Cóh ha rêê a pêê đoo dzợ chóh a tuông c'niêng a xêếh, ha roo mạch, a tuông Hà Lan, su hào...

C'bhúh ma nứih Cờ Lao cóh đhăm k'tiếc muy ma mông lâng bh'rợ bhrợ ruộng chuôr, ha roo nắc tơơm ch'na bha lâng. Bh'rợ taanh dzắc lâng bhrợ coóch boóc zấp nắc công vêy. Bấc vel váih ma nứih đh'đhêếh t'tươn lâng bhrợ bhr'lậ a chị a vịng.

Phụ nữ Cờ Lao mặc áo dài đến gối. Trên ngực và tay áo đắp thêm vải màu. Hiện nay chiếc áo trong với ống tay dài vẫn còn được sử dụng, còn chiếc áo ngoài với ống tay ngắn trở nên hiếm hơn. 

  Bộ phận người Cờ Lao ở vùng cao núi đá tai mèo chủ yếu làm nương cày, thổ canh hốc đá. Ngô là cây lương thực chính. Trên nương họ còn trồng đậu răng ngựa, lúa mạch, đậu Hà lan, su hào... 

  Bộ phận người Cờ Lao ở vùng núi đất chuyên sống bằng nghề làm ruộng bậc thang, lúa là cây lương thực chính. Nghề thủ công truyền thống là đan lát và làm đồ gỗ (bàn, hòm, yên ngựa, quan tài, các đồ đựng bằng gỗ). Nhiều làng có thợ rèn sửa chữa nông cụ.

( Cóh apêê zr'lụ đhăm k'tiếc liêm buôn, đha nuôr Cơ Lao buôn chóh bhrợ ha roo ruộng chuôr)

(Ở những vùng địa hình thuận lợi, bà con Cờ Lao thường canh tác lúa ruộng bậc thang)

  Ma nứih Cờ Lao buôn ma mông ting bha nụ vel dâng 15-20 đhr'nong đong cóh chr'hoong Hoàng Su Phì, cắh cậ coong chăng chr'hoong Đồng Văn ( Hà Giang). Đong pêê gian bơr zr'múh, chr'pợ cha pợ plăng cắh cậ a poóc. Ma nứih Cờ Lao Bhrôông bhrợ z'đêr đong lâng k'tiếc cơnh ma nứih Pu Péo. Apêê đoo đươi a xêếh đoọng guy đơơng pr'đươi. Apêê đoo đươi z'vịt taanh n'dzây, zong vêy bơr xr'loóh buôn guy. Zấp t'ngay apêê đoo guy đác chô ooy đong; cóh zr'lụ đhăm k'tiếc,đươi c'lang cha đuôl đác  chô tước đong cắh cậ đăn đong.

Zấp c'bhúh ma nứih Cờ Lao buôn vêy tô c'bhúh la lay cơnh, apêê tô Vần, Hồ, Sếnh, Chảo ( Cờ Lao Bhoóc(, Min, Cáo, Sú Lý ( Cờ Lao Bhrôông), Sáng ( Cờ Lao T'viêng). Pr'loọng  đong k'tứi  ting tô ca conh nắc bấc. Ha dang đong cắh vêy pân jứih, apêê đoo pay  xa xao đoọng ặt xoọl. Xa xao công dzợ zư đớc tô âng đay n'đhang vêy choom k'đhơợng zư đớc cr'van âng đong k'điêl. Ma nứih ặt xoọl nắc bhuốih a bhô dang đay lâng bhuốih ca conh ca căn k'điêl./.

Người Cờ Lao thường sống thành từng làng khoảng 15 - 20 nóc nhà ở vùng núi đất huyện Hoàng Su Phì, hoặc núi đá tai mèo ở huyện Ðồng Văn (Hà Giang). Nhà ba gian hai trái, mái lợp cỏ gianh hoặc các ống vầu, nứa bổ đôi xếp úp ngửa. Người Cờ Lao Ðỏ làm nhà trình tường như người láng giềng Pu Péo. Họ dùng ngựa để thồ hàng. Họ quen dùng địu đan bằng giang có hai quai đeo vai. Hàng ngày họ phải địu nước về nhà; ở vùng núi đất, dùng máng lần đưa nước về đến tận nhà hay gần nhà.

Mỗi nhóm Cờ Lao thường có dòng họ khác nhau như các họ Vần, Hồ, Sếnh, Chảo (Cờ Lao Trắng), Min, Cáo, Sú Lý (Cờ Lao Ðỏ), Sáng (Cờ Lao Xanh). Gia đình nhỏ phụ hệ là phổ biến. Nếu nhà không có con trai, người ta thường lấy rể về ở rể. Con rể vẫn giữ họ của mình nhưng có quyền thừa kế tài sản nhà vợ. Người ở rể có bàn thờ tổ tiên mình và bàn thờ bố mẹ vợ./.