Tơợ đenh ahay, đhanuôr acoon cóh cóh zâp chr’hoong k’coong ch’ngai âng tỉnh Quảng Nam lấh mơ nắc lêy đươi dua đác tự hooi váih, cắh vêy chấc bhrợ liêm sạch. Bơr c’moo chô ooy đâu, zâp chr’hoong k’coong ch’ngai nắc ơy lêy cha’mêết, zooi zúp đoọng ha kr’bhâu pr’loọng đhanuôr acoon cóh bhrợ têng xa’nay bh’rợ đác cha’ngaách, a’bóc đác đhị pr’loọng đông. Zâp vel đông k’coong ch’ngai âng 6 chr’hoong k’coong ch’ngai nắc ơy k’rêệm loom lấh, bêl vêy zâp đác đoong cha’ngaách liêm đươi dua. Ahêê đh’rứah chô ooy chr’hoong Bắc Trà My, đhị vêy bấc đhanuôr Ca Dong ắt mamung đoọng chấc lêy năl bhiệc nâu:

A’bóc đác cha’ngaách âng pr’loọng đông p’căn Nguyễn Thị Phụng acoon cóh Ca Dong cóh vel ông Thượng, chr’val Trà Giác, chr’hoong Bắc Trà My t’mêê bơơn t’moót đươi dua cắh ha mơ đenh. Váih đác cha’ngaách đươi dua, zâp râu bh’rợ cóh pr’loọng đông t’coóh Phụng nắc liêm buôn lấh mơ, yêm loom lấh mơ nắc tơợ t’ngay vêy đác cha’ngaách, đợ apêê k’coon k’tứi âng t’coóh doọ dzợ váih crêê pr’lúh cr’ay cóh n’căr, cắh cậ c’lâng êệ đhọ cơnh bêl ahay. P’căn Nguyễn Thị Phụng bhui har moon:

K’noọ 10 c’moo ơy, pr’loọng đông tự glụ đơơng chô đác đươi dua cắh têêm ngăn, xoọc đâu vêy dự án k’rang lêy bhrợ, pr’loọng đông yêm loom, k’rêệm lấh mơ đươi dua đác cha’ngaách têêm ngăn ha pr’loọng đông.

Pr’loọng đông t’coóh Phụng nắc mưy ooy 710 pr’loọng đhanuôr Ca Dong, Xê Đăng, Cor cóh zâp chr’val pazêng Trà Đốc, Trà Giác, Trà Giáp lâng Trà Ka bơơn đươi râu liêm chr’nắp tơợ xa’nay bh’rợ k’rong bhrợ đác cha’ngaách âng Dự án padưr pa’xớc zr’lụ chr’hoong Bắc Trà My, tỉnh Quảng Nam âng Tổ chức Tầm Nhìn Thế Giới zooi zúp ooy 2 c’moo 2016-2017.

710 pr’loọng nắc râu liêm chr’nắp âng bh’rợ vệ sinh đác cha’ngaách g’nưm ooy cộng đồng xoọc xay bhrợ đhị Bắc Trà My. Hân đhơ cơnh đêếc, ooy bhiệc chấc lêy năl, bấc c’moo l’lăm ahay, bh’rợ vệ sinh đác cha’ngaách cung ơy bơơn xay bhrợ đhị vel đông nâu, hân đhơ cơnh đêếc, râu pấh bhrợ âng đhanuôr nắc cắh lấh bấc, bhrợ tước bhiệc bhrợ têng cắh liêm choom. Tơợ râu lalua nâu ooy 2 c’moo 2016-2017, Ban k’đhơợng zư dự án padưr pa’xớc zr’lụ chr’hoong Bắc Trà My nắc ơy tr’xăl c’lâng bh’rợ k’rong bhrợ lâng bhiệc bhrợ zr’nưm zâp bh’rợ tơợ đác cha’ngaách, đác paliêm pa’sạch cóh pr’loọng đông, đông hoọm, đông pr’noong… lâng đoọng tr’xăl c’năl bh’rợ âng đhanuôr, tơợ bêl xay bhrợ xa’nay bh’rợ Ban k’đhơợng zư dự án padưr pa’xớc zr’lụ chr’hoong Bắc Trà My nắc ơy padưr k’rơ bh’rợ xay bhrợ têng lâng bấc c’lâng bh’rợ. T’coóh Lê Văn Cường, Trưởng ban k’đhơợng zư dự án xa’nay bh’rợ padưr pa’xớc zr’lụ chr’hoong Bắc Trà My moon:

Azi nắc ơy đươi dua t’nôm bh’rợ paliêm đác, đoọng đhanuôr bơơn lêy râu nha nhự cóh đác ha dợ tơợ đenh ahay đhanuôr buôn đươi dua pabhlâng bấc, tu cơnh đâu, đhanuôr lêy k’pân lâng đác âng đay xoọc đươi dua nắc nha nhự bhlâng, tơợ đêếc đhanuôr tr’xăl lâng pấh bhrợ liêm k’rơ ooy dự án.

Lâng đhanuôr zâp acoon cóh, bêl apêê ơy lêy cha’mêết đợ mơ râu nha nhự âng đác đoong đươi dua, nắc bơơn zooi zúp âng dự án apêê ơy tr’xăl cr’noọ bh’rợ cung cơnh pr’ắt bh’rợ pazưm bhrợ đoọng bhrợ têng dự án crêê c’lâng pr’lướt lâng crêê cr’noọ bh’rợ dự án moon pa’glúh.

Lấh mơ bhiệc zooi zúp pr’đươi pr’dua, công thợ đoọng bhrợ padưr xa’nay bh’rợ đác tự hooi cóh vel, dự án nắc dzợ zooi zúp zâp pr’loọng đông 6 bao xi măng, 600 cr’liêng gạch lâng công kỹ thuật đoọng zúp đhanuôr bhrợ têng padưr zâp pr’loọng đông mưy a’bóc đác ra’lọc liêm sạch zâp pr’loọng đông zúp apêê bơơn đươi dua đác liêm cha’ngaách mưy cơnh têêm ngăn. Đh’rứah lâng râu k’đươi moon cha’mêết lêy liêm chr’nắp lâng râu tự nguyện chrooi đoọng c’rơ bh’rợ lâng pr’đươi pr’dua cóh vel đông đoọng bh’rợ nâu đấh lướt moót đươi liêm xang đhị vel bhươl lâng zâp pr’loọng đông. T’coóh Hồ Văn Thượng cóh vel 2, chr’val Trà Giác đoọng năl:

Đác tước đông, đươi dua liêm sạch, nắc đươi dua đoọng ha zâp pr’loọng đông liêm choom. đhanuôr nắc chrooi đoọng t’ngay công âng đơơng pr’đươi pr’dua cơnh xi măng, gạch, nam păn tước a’bóc, k’đươi moon đhi noo đay lêy bhrợ pa’xang xa’nay bh’rợ nâu bhui har.

T’coóh Hà Lê Quang-Cộng tác viên xa’nay bh’rợ đác cha’ngaách đhị chr’val Trà Giác moon:

Đhanuôr đh’rứah pazưm têy bhrợ têng, padưr, lêy cha’mêết xa’nay bh’rợ đác cha’ngaách, tơợ bêl a’bóc đác t’moót đươi dua nắc đhr’năng váih pr’lúh cr’ay cơnh k’ay bhrông mắt, k’ay luônh ơy bơơn pa’xiêr, đhanuôr cung ơy năl gít c’năl bh’rợ âng đác đoong nắc lêy doọ băn p’lóh bh’năn cóh tu toọm lâng doọ bhrợ pa’hư crâng bhrợ ha’rêê.

Cắh mưy trực tiếp pấh bhrợ chrooi đoọng t’ngay công, nắc ooy đắh bh’rợ vệ sinh đác cha’ngaách zr’nưm choom g’nưm ooy đhanuôr đhị 4 chr’val k’coong ch’ngai chr’hoong Bắc Trà My ơy bhrợ têng xang lấh 12 đội thợ cóh vel đông đoọng trực tiếp bhrợ têng zâp xa’nay bh’rợ. Đhanuôr nắc dzợ bhrợ padưr zâp tổ tự k’đhơợng lêy zư xa’nay bh’rợ đác cha’ngaách âng vel, nâu đoo bơơn ta lêy cơnh mưy c’lâng bh’rợ t’mêê, liêm glặp lâng đhr’năng lalua cung cơnh râu đươi bhrợ liêm chr’nắp âng đhanuôr Ca Dong cóh zâp vel đông k’coong ch’ngai chr’hoong Bắc Trà My, t’coóh Phạm Xuân Bách, Chủ tịch UBND chr’val Trà Giác đoọng năl:

Lấh mơ đhị zr’lụ vel 1, vel 2, vel 5 ơy đơơng chô bh’nơơn liêm choom đoọng ha vel đông lâng đươi dua liêm crêê vệ sinh ting bh’rợ liêm gít ơy xay bhrợ cơnh đác đươi dua ha đhanuôr, xoọc đâu zâp pr’loọng đông zêng vêy a’bóc đác đoọng đươi dua, a’bóc hoọm đươi dua liêm sạch vệ sinh.

Cung lêy moon cơnh đâu, bêl ahay, zâp xa’nay bh’rợ đác ch’ngaách âng nhà nước k’rong bhrợ ting t’nôm, cắh xay moon ta’moóh đhanuôr, nắc buôn ta lơi, cắh choom bơơn đươi dua, đhanuôr cắh lấh kiêng lâng zâp xa’nay bh’rợ nâu. Tơợ bhiệc bhrợ t’mêê, dự án padưr pa’xớc zr’lụ chr’hoong Bắc Trà My ơy ting bhr’dzang tr’xăl t’mêê pr’ắt bh’rợ âng đhanuôr. T’coóh Lê Văn Cường, k’đhơợng bhrợ xa’nay bh’rợ padưr pa’xớc zr’lụ chr’hoong Bắc Trà My đoọng năl:

Tr’nơợp nắc azi bhrợ padưr gệ thống đác tự hooi đoọng têêm ngăn đác đoong, xang nặc vêy đác ơy nắc đhanuôr đơơng chô đoọng bhrợ a’bóc đác ha pr’loọng đông, tơợ đêếc đhanuôr bhrợ đông hoọm, đông pr’noong, tu cơnh đâu vêy bh’rợ bhrợ têng nâu nắc liêm cha’ngaách bhlâng, lấh mơ, azi nắc dzợ moon pachoom đhanuôr lêy bhrợ paliêm đác đoong nâu ha cơnh đoọng doọ choom nha nhự cớ. tơợ c’bhúh apêê thợ cóh vel đông, apêê choom bhrợ liêm crêê cơnh cr’noọ pr’đươi lâng apêê nắc đợ manứih bhr’lậ, đươi dua ha y chroo, bêl vêy c’bhúh apêê nâu, apêê nắc bhrợ đấh, k’rơ, tước đâu nắc lêy bh’rợ ta bhrợ têng đấh liêm xang lấh mơ cr’noọ âng zi moon pa’glúh.

Xoọc đâu, lướt vốch ooy zâp vel đông k’coong ch’ngai âng chr’hoong Bắc Trà My, c’léh pr’dzoọng manứih đhanuôr yêm têêm ặt đươi dua đác liêm cha’ngaách, lêy pay đác nâu đoọng pếch a’bóc băn a’xiu đoọng vêy râu chấc đắh cha cóh pr’loọng đông, đợ apêê p’niên n’jứih, n’đil manứih Ca Dong, Xê Đăng, Cor… doọ dzợ nha nhự, lụ laạch lâng đh’réh cr’ay… Bh’nơơn liêm chr’nắp đơơng chô ha đhanuôr nắc đoo xa’nay bh’rợ đác cha’ngaách xoọc padưr lứch đhr’năng bh’rợ đươi dua đhị zâp vel đông k’coong ch’ngai./.

HIỆU QUẢ NGUỒN NƯỚC SẠCH

VỚI BÀ CON CA DONG BẮC TRÀ MY

Lâu nay, bà con dân tộc thiểu số ở các huyện miền núi cao của tỉnh Quảng Nam chủ yếu sử dụng nguồn nước tự nhiên, không qua xử lý. Hai năm lại đây, các huyện miền núi đã khảo sát, hỗ trợ cho hàng ngàn hộ đồng bào dân tộc thiểu số làm công trình nước sạch, bể lắng, bể nước ngay tại gia đình. Các bản làng vùng cao của 6 huyện miền núi cao đã yên tâm hơn, khi có đầy đủ nguồn nước sạch để dùng.  

Bể nước sạch của gia đình bà Nguyễn Thị Phụng dân tộc Ca Dong ở nóc ông Thượng, xã Trà Giác, huyện Bắc Trà My vừa được đưa vào sử dụng chưa lâu. Có nước sạch, mọi sinh hoạt trong gia đình bà Phụng đã trở nên thuận tiện hơn rất nhiều, mừng hơn là từ ngày có nước sạch, những đứa con nhỏ của bà không còn mắc các bệnh ngoài da, hay đường ruột như trước đây.

Bà Nguyễn Thị Phụng vui lắm:

“ Gần 10 năm rồi, gia đình tự kéo nước về uống không đảm bảo vệ sinh, chừ có dự án quan tâm, gia đình mừng lắm, yên tâm, sạch sẽ, an toàn cho gia đình”

Gia đình bà Phụng chỉ là một trong 710 hộ đồng bào Ca Dong, Xê Đăng Cor ở các xã gồm: Trà Đốc, Trà Giác, Trà Giáp và Trà Ka được hưởng lợi từ chương trình đầu tư nước sạch của Dự án phát triển khu vực huyện Bắc Trà My, tỉnh Quảng Nam do Tổ chức Tầm Nhìn Thế Giới tài trợ trong hai năm 2016 và 2017.

710 hộ là con số biết nói cho thành công của mô hình vệ sinh nước sạch tổng thể dựa công đồng đang triển khai tại Bắc Trà My. Song, qua thực tế tìm hiểu, những năm trước đây, mô hình vệ sịnh nước sạch cũng đã được triển khai tại địa phương này, nhưng sự tham gia hưởng ứng của người dân rất là thấp, dẫn đến hiệu quả không cao. Từ thực tế đó trong hai năm 2016-2017, Ban quản lý dự án phát triển khu vực huyện Bắc Trà My đã thay đổi phương thức đầu tư bằng việc làm tổng thể các mô hình từ nước sạch, nước xử lý hộ gia đình, nhà tắm, nhà vệ sinh… và để thay đổi nhận thức của bà con, ngay từ khi triển khai chương trình, Ban quản lý dự án phát triển khu vực huyện Bắc Trà My đã đẩy mạnh truyền thông mạnh mẽ bằng nhiều hình thức.

Ông Lê Văn Cường- Trưởng ban quản lý dự án chương trình phát triển vùng huyện Bắc Trà My nói:

“ Chúng tôi đã sử dụng gói xử lý nước, để bà con thấy được chất bẩn trong nước mà lâu nay người dân hay sử dụng rất là nhiều, vì vậy người dân cảm thấy sợ, kinh tởm với nguồn nước mình đang sử dụng rất là bẩn, từ đó bà con thay đổi và tham gia tích cực vào dự án”

  Với đồng bào dân tộc thiểu số, khi họ đã tận mắt chứng kiến mức độ ô nhiễm của nguồn nước đang sử dụng, lại được sự hỗ trợ của dự án nên họ đã hoàn toàn thay đổi thói quen, nhận thức cũng như thái độ hợp tác để thực hiện dự án đúng tiến độ và đúng mục tiêu của dự án đặt ra.

Ngoài việc hỗ trợ vật liệu, công thợ chính để xây dựng công trình nước tự chảy ở đầu thôn, dự án còn hỗ trợ mỗi hộ gia đình 6 bao xi măng, 600 viên gạch  và công kỹ thuật để giúp người dân xây dựng mỗi gia đình một bể lắng lọc nước hộ gia đình giúp người tiếp cận nguồn nước sạch một cách ổn định. Cùng với sự độngm viên khích lệ và giám sát chặt chẻ của đội ngũ cộng tác viên của dự án, người dân tham gia tích cực và tự nguyện đóng góp công và vật liệu địa phương để công trình sớm hoàn thành tại thôn, nóc và từng hộ gia đình.

  Ông Hồ Văn Thượng thôn 2, xã Trà Giác cho hay: 

“ Nước tới nhà rồi, sử dụng sạch sẽ, sử dụng cho mỗi gia đình đều rất tốt. Bà con mình đóng góp ngày công vận chuyển vật liệu như xi măng, gạch, thép sắt tới bể, vận động anh em mình khi hoàn thành công trình liên hoan vui”.

Ông Hà Lê Quang-  Cộng tác viên chương trình nước sạch tại xã Trà Giác nói:

“ Bà con cùng chung tay làm, xây dựng, giám sát công trình nước sạch, từ khi bể nước đưa vào sử dụng thì tình trạng những bệnh trước đây như đau mắt đỏ, đau bụng đã được hạn chế bà con cũng đã nhận thức được vai trò của nguồn nước nên là không chăn thả gia súc trên đầu nguồn và không phá rừng làm rẫy nữa”.

Không chỉ trực tiếp tham gia đóng góp ngày công, mà trong mô hình vệ sinh nước sạch tổng thể dựa vào cộng đồng tại 4 xã vùng cao huyện Bắc Trà My đã hình thành hơn 12 đội thợ địa phương để trực tiếp thi công các công trình. Bà con còn hình thành nên các tổ tự quản để bảo vệ công trình nước sạch của thôn, đây được xem như một cách làm mới, phù hợp với thực tế cũng như sự hưởng ứng tích cực của bà con Ca dong ở các bản làng vùng cao ở huyện Bắc Trà My.

Ông Phạm Xuân Bách- Chủ tịch UBND xã Trà Giác cho biết:

“ Đặc biệt tại khu vực thôn 1, thôn 2, thôn 5 đã mang lại hiệu quả tốt nhất cho địa phương và sinh hoạt rất hợp vệ sinh theo mô hình cụ thể đã triển khai như nước sinh hoạt cho bà con, hiện tại các hộ gia đình đều có bể để sinh hoạt, bể tắm sinh hoạt sạch sẽ hợp vệ sinh”.

Cũng cần phải nói thêm rằng, trước đây, các công trình nước sạch do nhà nước đầu tư trọn gói, không tham khảo ý kiến nhân dân, nên thường bị bỏ hoang, không sử dụng được, người dân không mặn mà với các công trình đó. Từ cách làm mới, Dự án phát triển khu vực huyện Bắc Trà My đã từng bước thay đổi thói quen của bà con.

Ông Lê Văn Cường- Phụ trách Chương chương trình phát triển vùng huyện Bắc Trà My cho biết:

“ Đầu tiên là chúng tôi thiết lập hệ thống nước tự chảy để  đảm bảo nguồn nước, sau đó có nguồn nước rồi thì bà con sẽ dẫn về để xây dựng bể lọc, bể chứa hộ gia đình, từ đó bà con làm nhà tắm, nhà vệ sinh, nhờ vậy có mô hình tổng thể và rất sạch sẽ, ngoài ra chúng tôi còn hướng dẫn bà con phải xử lý nguồn nước đó như thế nào để khỏi tái nhiễm bẩn trở lại. Từ đội thợ địa phương, họ có thể làm phù hợp với nhu cầu, cách nghĩ và họ còn là người để sửa chữa, sử dụng sau này, khi có đội ngủ này, họ sẽ làm rất nhanh, mạnh, nên đến bây giờ tiến độ hoàn thành sớm hơn so với kế hoạch chúng tôi đã đặt ra”.

Giờ đây, đến các bản làng vùng cao của huyện Bắc Trà My, hình ảnh người dân thoải mái sử dụng nước sạch hợp vệ sinh, tận dụng nguồn nước để đào ao thả cá để cải thiện sinh kế gia đình, những cô bé, cậu bé người Ca dong, Xê đăng, Cor…không còn lấm lem bùn đất và ít mắc các bệnh về tiêu hóa…  Hiệu quả mang lại rõ nét nhất chính là các công trình nước sạch đang phát huy hết công năng sử dụng tại các bản làng vùng cao./.