Bh’rợ b’băn p’lóh lơi nắc dzợ u váih cóh đhanuôr Ca Dong đhị apêê chr’val zr’lụ da ding k’coong âng chr’hoong Bắc Trà My, Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam. Tơợ c’moo 2016 tước nâu cơy, Ban k’đhơợng xay dự án pa dưr zr’lụ chr’hoong Bắc Trà My ơy lướt xay moon, p’too pa choom, chrooi đoọng zên zúp zooi đhanuôr Ca Dong xăl bh’rợ b’băn p’lóh lơi. Cóh đêếc, xa nay: k’rong bhrợ ma ooy cắh choom bhrợ bấc ooy, pa choom h’cơnh ng’bhrợ c’rol, tước ooy bh’rợ ng’băn, đoọng m’ma liêm nắc vêy ta bhrợ têng lâng zúp zooi đhanuôr Ca Dong b’băn chô đơơng rau liêm choom ooy kinh tế bấc pa bhlâng…

 Công cơnh bấc pr’loọng đong Ca Dong n’lơơng, pr’căn Nguyễn Thị Hồng ắt cóh cr’noon 3, chr’val Trà Giáp, chr’hoong Bắc Trà My nắc dzợ bh’rợ băn a óc p’lóh cóh ca rum lâng cắh bhrợ c’rol. Đhr’năng manuýh ắt cóh piing, a óc cóh dúp, nắc nha nhự ooy môi trường ngoọ cơnh dưr váih cóh k’zệt c’moo n’nâu cóh pazêng pr’loọng đong chr’val Trà Giác lâng bấc bhươl cr’noon n’lơơng âng manuýh Ca Dong chr’hoong da ding k’coong Bắc Trà My. Pr’căn Nguyễn Thị Hồng, ắt cóh cr’noon 3, chr’val Trà Giáp prá:

Tơợ ahay tước nâu cơy pr’loọng đong zi cắh bhrợ têng c’rol băn a óc liêm nhâm, tu cơnh đêếc nắc băn p’lóh cơnh đêếc. Vêy u êế đhóh bấc đhị, ha dzợ bh’rợ băn cóh c’rol nắc azi cắh vêy zên đoọng bhrợ c’rol.

Đhị rau la lua n’nắc, tơợ x’rịa c’moo 2016 tước nâu cơy, Ban k’đhơợng xay dự án pa dưr zr’lụ Bắc Trà My pazum đh’rứah lâng apêê chr’val Trà Giáp, Trà Giác, Trà Ka, Trà Đốc… bhrợ bấc lớp xay moon p’too pa choom xăl cr’noọ bh’rợ âng đhanuôr Ca Dong ooy bh’rợ b’băn cắh liêm crêê; đoọng muy pr’loọng đong 6,5 ức đồng đoọng bhrợ c’rol, câl m’ma a óc… Cóh tr’nơớp, lấh 200 pr’loọng đong đhanuôr Ca Dong cóh 4 chr’val đhị zr’lụ dự án ơy tr’xăl cr’noọ ting cơnh liêm choom lấh mơ. Pr’căn Hồ Thị Hiệp, cr’noon 3, chr’val Trà Giáp xay moon:

Cóh t’tun n’nâu vêy c’rol băn a óc nắc cắh choom p’lóh đoọng nhâm mâng rau liêm sạch ha p’niên k’tứi cóh ha y chroo.

Pr’căn Đinh Thị Sỹ, Cán bộ Văn hoá chr’val Trà Giáp, chr’hoong Bắc Trà My prá:

Lêy đhanuôr cóh đâu xay bhrợ liêm choom pa bhlâng, tr’đăn lâng ban k’đhơợng xay, guy chuáh, đhâl, apêê đoo xay bhrợ zay pa bhlâng, bhrợ c’rol b’băn bấc lấh mơ lâng bh’rợ băn p’lóh.

Xang lấh 2 c’moo băn a ọc vêy c’rol nhâm mâng, crêê liêm, pr’loọng đong a moó Nguyễn Thị Thuý Nguyệt, đhanuôr Ca Dong cóh chr’val Trà Giáp ơy choom t’bil lơi đharứt, t’bhlâng xay bhrợ nắc pr’loọng đong z’zăng k’van âng chr’val. Ha dang cơnh ahay pr’loọng đong a moó Nguyệt băn p’lóh a óc, vêy mơ ooy nắc n’năl mơ đêếc, a óc ta luôn crêê pr’lúh nắc nâu cơy tơợ bh’rợ pa câl a ọc zập c’moo pr’loong đong a moó vêy bơơn pa chô tước k’zệt ức đồng. A moó Nguyễn Thị Thuý Nguyệt, cr’noon 3, chr’val Trà Giáp prá:

Pr’loỌng đong cu zập c’moo băn 3 rúh, xang bêl pa câl, pác lơi zên băn cóh zập c’moo công bơơn pay pa chô tơợ 15 tước 20 ức đồng, nhâm mâng vêy zên đoọng pa dứah cr’ăy cắh cậ k’rang đoọng ha k’coon học hành.

Tơợ c’moo 2014 tước nâu cơy, zập c’moo, chr’hoong Bắc Trà My lêy pay 90 pr’loọng đong đoọng zúp zooi ooy bh’rợ b’băn. Ting n’nắc, zập pr’loọng đong vêy ta đoọng 6,5 ức đồng đoọng bhrợ c’rol lâng 3 p’nong a óc m’ma đoọng băn t’bấc a óc. Đhị đêếc cậ, Phòng Nông nghiệp chr’hoong Bắc Trà My, Trạm Thú y dzợ tước pa choom ha đhanuôr ooy bh’rợ b’băn, zâl cha groong pr’lúh ha a óc. Đươi vêy cơnh đêếc, xoọc đây vêy 360 p’'loọng đong vêy ta xay moon nắc đoọng bhrợ têng lêy xang 4 c’moo nắc ơy choom t’bil lơi đharứt, bhrợ t’váih cr’van cr’bhộ tơợ bh’rợ băn a óc. Apêê pr’loọng đong ting bhrợ dự án nắc apêê pa bhlâng đoọng chr’hoong Bắc Trà My bhrợ t’bhứah cóh prang chr’hoong đhị zr’lụ đhanuôr Ca Dong. T’coóh Lê Văn Cường, Ban k’đhơợng xay dự án pa dưr zr’lụ chr’hoong Bắc Trà My prá:

Bh’rợ băn a óc âng đhanuôr nắc tr’xăl bấc pa bhlâng, nắc cóh cr’chăl a óc xiêr chr’nắp nắc cóh đâu doọ rau crêê tước, cóh zr’lụ n’lơơng nắc pa câl lơi, cơnh đhị Bắc Trà My đhanuôr ma p’zi a óc đoọng pa câl lâng chr’nắp dal, tơợ đêếc apêê đoo vêy c’rơ b’băn, apêê đoo bhrợ t’bhứah, băn t’bấc lấh mơ, nắc pazêng pr’loọng đong hân đoo công vêy ta zúp zooi ooy bh’rợ băn a óc nắc lứch băn t’bấc, cơnh ahêê ơy lêy.

Cắh muy chô đơơng rau liêm choom ooy kinh tế, bh’rợ băn a óc cóh c’rol đhị zr’lụ đhanuôr Ca Dong ơy chrooi đoọng pa xiêr đhr’năng nha nhự môi trường, pa xiêr đhr’năng trơơi boọ pr’lúh cóh đhanuôr. Kinh nghiệm tơợ chr’hoong Bắc Trà My đoọng lêy, bh’rợ k’rong bhrợ crêê cơnh, lêy pay đợ bh’rợ đoọng pa chô kinh nghiệm lâng bhrợ t’bhứah. Cóh c’moo đâu, chr’hoong Bắc Trà My nắc zúp zooi cớ ha 90 pr’loọng đong băn a óc tăm đoọng cóh ha y bhrợ têng đh’nớc a óc tăm âng đhanuôr Ca Dong./.

HIỆU QUẢ NUÔI HEO

CÓ CHUỒNG TRẠI Ở BẮC TRÀ MY

Tập quán chăn nuôi thả rông vẫn còn tồn tại trong đồng bào Ca Dong ở các xã vùng cao của huyện Bắc Trà My, Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam. Từ năm 2016 đến nay, Ban Quản lý dự án Phát triển vùng huyện Bắc Trà My đã tuyên truyền, vận động, hỗ trợ kinh phí giúp bà con Ca Dong thay đổi tập quán này. Trong đó, phương châm “Đầu tư tập trung không dàn trải, hướng dẫn kỹ thuật từ làm chuồng trại, đến chăn nuôi, cấp giống chất lượng” đã được triển khai và giúp bà con Ca Dong chăn nuôi mang lại hiệu quả kinh tế cao…

 Cũng như nhiều gia đình Ca Dong khác, bà Nguyễn Thị Hồng ở thôn 3, xã Trà Giáp, huyện Bắc Trà My vẫn có thói quen nuôi lợn dưới sàn nhà và không làm chuồng trại. Cảnh người ở trên, lợn ở dưới, vừa mất vệ sinh, vừa ô nhiễm môi trường như thế diễn ra hàng chục năm nay ở hầu hết các gia đình xã Trà Giác và nhiều bản làng khác của người Ca Dong huyện vùng cao Bắc Trà My. Bà Nguyễn Thị Hồng, thôn 3, xã Trà Giáp cho biết: 

Từ trước tới giờ nhà chị không có điều kiện làm chuồng nuôi heo cho đàng hoàng cho nên phải nuôi như vậy thôi. Có ỉa đái lung tung nhưng nuôi chuồng thì không có điều kiện để làm

Trước thực tế đó, từ cuối năm 2016 đến nay, Ban Quản lý dự án Phát triển vùng huyện Bắc Trà My phối hợp với các xã Trà Giáp, Trà Giác, Trà Ka, Trà Đốc... mở nhiều lớp tuyên truyền thay đổi nhận thức của bà con Ca Dong về thói quen chăn nuôi hợp vệ sinh; hỗ trợ mỗi hộ 6,5 triệu đồng để xây chuồng trại, mua lợn giống... Bước đầu, hơn 200 hộ đồng bào Ca Dong ở 4 xã trong vùng dự án đã thay đổi nhận thức theo hướng tích cực hơn. Bà Hồ Thị Hiệp, thôn 3, xã Trà Giáp cho biết:

Sau này có chuồng heo là không thả rông để đảm bảo vệ sinh cho con trẻ sau này và mai sau. Rất có lợi

Bà Đinh Thị Sỹ, Cán bộ Văn hóa xã Trà Giáp, huyện Bắc Trà Mycho hay:  

Thấy bà con ở đây làm rất tốt, gần gũi với ban quản lý, làm công, cỏng cát sạn, rất nhiệt tình, họ làm chuồng trại chăn nuôi chuồng trại phát triển hơn khi thả rông.

Sau hơn 2 năm nuôi lợn theo quy mô chuồng trại kiên cố, hợp vệ sinh, gia đình chị Nguyễn Thị Thúy Nguyệt, dân tộc Ca Dong ở xã Trà Giáp đã thoát khỏi hộ nghèo, vươn lên hộ khá của xã. Nếu trước đây gia đình chị Nguyệt chăn nuôi thả rông, được chăng hay chớ, lợn luôn gặp dịch bệnh thì nay đàn lợn mỗi năm cho thu nhập hàng chục triệu đồng. Chị  Nguyễn Thị Thúy Nguyệt, thôn 3, xã Trà Giáp cho biết:

Gia đình tôi mỗi một năm nuôi được 3 lứa, sau khi xuất chuồng, trừ chi phí mỗi năm thu nhập từ 15 đến 20 triệu, đảm bảo chi phí cho đau ốm hay việc học hành của con em.

Từ năm 2014 đến nay, mỗi năm, huyện Bắc Trà My chọn 90 hộ để hỗ trợ chăn nuôi. Theo đó, mỗi gia đình được nhận 6,5 triệu đồng để xây dựng chuồng trại và 3 con lợn giống để nhân rộng đàn lợn. Bên cạnh đó, Phòng Nông nghiệp huyện Bắc Trà My, Trạm Thú y còn đến hướng dẫn kỹ thuật cho bà con chăn nuôi, phòng trừ dịch bệnh cho đàn lợn. Nhờ đó, hiện đã có 360 hộ được chọn làm điểm sau 4 năm đã thoát nghèo, vươn lên làm giàu từ nuôi lợn. Các hộ tham gia dự án chính là hạt nhân để huyện Bắc Trà My nhân rộng ra toàn huyện ở vùng đồng bào Ca dong. Ông Lê Văn Cường, Ban Quản lý dự án Phát triển vùng huyện Bắc Trà My cho biết:

Nuôi heo thì bà con đã thay đổi rất là lớn, đặc biệt vừa rồi khi mà giá heo xuống thấp thì ở đây không hề ảnh hưởng, những nơi khác bán tháo, nhưng tại Bắc Trà My người dân tự mổ heo bán và vẫn giữ giá cao, từ đó họ có động lực chăn nuôi, họ mở rộng, tái đàn rất là nhiều, hầu như những hộ hỗ trợ chăn nuôi heo thì đều tái đàn như chúng ta đã thấy.

Không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế cao, việc nuôi lợn có chuồng trại ở vùng đồng bào Ca Dong đã góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường, hạn chế tình trạng lây lan dịch bệnh trong cộng đồng. Kinh nghiệm từ huyện Bắc Trà My cho thấy, việc đầu tư cần tập trung, chọn mô hình điểm để rút kinh nghiệm và nhân rộng. Năm nay, huyện Bắc Trà My tiếp tục hỗ trợ cho 90 hộ nuôi lợn đen để tiến đến xây dựng thương hẹo lợn đen của người Ca Dong./.