Đhị đâu, ting cr’liêng gạch, ting ch’đa k’tiêc zêng vêy boọ aham n’hang âng bâc lính ruu 18, 20 c’moo. Apêê đoo âi c’lâm chêêt, đoọng k’tiêc k’ruung dưr ma mông k’rơ.

C’xêê 4 n’nâu, bâc cựu chiến binh prang k’tiêc k’ruung  năc chô câ tươc chiến trường ahay, coh đêêc, vêy bâc cán bộ, chiến sĩ ting năc ma nưih lính K3- Tam đảo ahay. Apêê đoo năc đợ ma nưih x’ría bhlâng chô n’đăh Thành Cổ.

T’ngay n’năc, bâc chiến sĩ Thành cổ xooc đha đhâm 18, 20 c’moo. Apêê đoo năc đợ sinh viên âi ha dưr n’gơơng đơc toong x’ră đoọng dưr lươt ting cơnh t’đang moon âng K’tiêc k’ruung. Prang 81 t’ngay ha dum, Thành cổ Quảng Trị dưr vaih đhị zêl tuh aham ahir, zâp ch’đa k’tiêc ăt zâng căh năl mơ cr’liêng cha răh, p’lêê pháo, căh muy tơơm n’loong, tu k’tang n’đoo dzợ mă ma mông. Zâp t’ngay vêy 1 đại đội bh’luôh z’lâh k’ruung Thạch Hãn lâng zâp t’ngay vêy 1 đại đội căh dzợ bơơn bh’luôh rach chô. C’bhuh l’lăm c’lâm chêêt, c’bhuh t’tun gung dưr tuh zêl! K’rơ bhâu acoon ma nưih ma bhuy chr’năp âng K’tiêc k’ruung âi c’lâm bêch, n’hang aham âng apêê anoo âi hr’luc ooy k’tiêc ma bhuy Thành cổ, hr’luc ooy toọm k’ruung Thạch Hãn đoọng toot lang ha-y công dzợ ăt hay.

Pr’lưch g’luh tuh a râp, “Thành cổ dưr vaih bha nụ ping xal căh vêy bia đh’nơc” lâng công năc đhị k’ưc da dul ma nưih Việt Nam chô chơơc lêy đoọng chăp hơnh. Cựu chiến binh Nguyễn Văn Hợi, coh thành phố Nam Định, tỉnh Nam Định - bêl ahay bhrợ trợ lý Quân lực Tiểu đoàn K3- Tam đảo t’mêê rach chô cớ ooy Thành cổ Quảng Trị lum lêy chiến trường ahay. Đhị đâu, 50 c’moo đanh, bom âng Mỹ âi pănh crêê bhrợ 11 đồng chí coh Ban Chỉ huy Tiểu đoàn K3 - Tam đảo căh ma mông. T’cooh Hợi năc muy coh 10 cán bộ, chiến sĩ âng Tiểu đoàn K3 Tam Đảo x’ría bhlâng chô tơợ Thành cổ Quảng trị xang g’luh tuh zêl 81 t’ngay ha dum zr’năh xr’dô bhlâng:

“T’ngay đâu, acu kiêng moon lâng lang t’tun năc, pr’ăt tr’mông zâp prang cơnh nâu câi năc oó k’noọ acoon c’lâng tươc zêng năc “bánh mỳ lâng pô bhrôông” năc đoo acoon c’lâng đoọng bơơn tươc zêng năc đac măt, năc n’hang aham âng bâc ơl ma nưih âi c’lâm chêêt. Bhrợ pa dưr Thành cổ Quảng Trị dưr vaih thành phố Teêm ngăn, acu pa chăp năc đoo râu choom bhrợ, zay bhrợ, ahêê choom ha vil lơi tuh zêl lâng pa chăp tươc têêm ngăn”.

Ớ, crêê cơnh đêêc! Vêy lươt z’lâh t’ngay boo năc vêy bh’nhăn chăp kiêng  t’ngay p’răng. Vêy lươt z’lâh râu ca ay ca naanh năc vêy bơơn năl p’xoọng đợ râu liêm crêê âng hêê xooc vêy. Tuh zêl a râp âi lưch đanh, n’đhang coh loom luônh, acọ abôc âng apêê dzợ ma mông, đợ g’luh tuh zêl lâng đồng đội công dzợ ăt  hay lâng ta luôn bơơn p’too moon đoọng lêy ghit chr’năp âng têêm ngăn, âng râu chêêt bil, đơơng đoọng aham n’hang.

K’tiêc k’ruung t’ngay đâu bhưưng ang liêm pr’hay, n’đhang ting ch’đa k’tiêc n’nâu công dzợ chr’va đợơr bhr’dzang dzung âng apêê âi lâh lươt căh dzợ bơơn chô. Coh zâp gr’huuc đhí đhị bha lang clung, coh ting t’clăh pô chơh liêm coh m’pâng plêêng k’tiêc bhui har, năc đoo aham, năc đoo đac măt âng bâc ơl lang aconh abhươp âi đơc đoọng ha t’ngay đâu.

Z’lâh 2 g’luh tuh zêl a râp đanh đươnh, k’ưc ma nưih lính âi dưr lươt cơnh lâng boop gr’hoot zư đơc, đoọng lâh 1.200.000 cha năc âi lâh ăt bêch coh chiến trường căh dzợ choom meh dưr, pr’châc p’niên âi đơc đoọng ha k’tiêc k’ruung. Vêy đợ ma nưih ca căn, ma nưih ca điêl, ma nưih ma moó ăt đương kía, đợ mơ xăr đhêl  đương kía k’diic ca coon đanh đươnh. Căh vêy râu bil bal n’đoo năc u buôn, căh vêy râu chêêt bil n’đoo năc căh ga măc ga mai.

Ahêê - đợ ma nưih xooc ma mông đhị râu têêm ngăn - căh choom ha vil lơi đợ bh’rợ xa nay chr’năp ma bhuy n’năc. Căh choom đơc đợ râu chêêt bil, râu lơi aham n’hang loong bil. Năc đoo căh muy cr’noọ đhộ, năc dzợ trách nhiệm đoọng lang nâu câi năc t’bhlâng k’đhơợng đơc, bhrợ pa dưr lâng zư lêy k’tiêc k’ruung. Muy c’bhuh ma nuih vêy loom chăp hơnh lang l’lăm năc vêy nhâm bhr’dzang lươt đhị acoon c’lâng coh brương tr’nu!./.

THÁNG TƯ VỀ MIỀN ĐẤT THIÊNG QUẢNG TRỊ

Tháng 4 nắng vàng rực rỡ, trong khuôn viên Thành cổ Quảng Trị, tiếng ve kêu râm ran không dứt. Dấu đạn bom vẫn còn loang lổ trên những tường đá nhuốm thời gian, nơi từng chứng kiến 81 ngày đêm của mùa hè đỏ lửa 1972. Nơi đây, từng viên gạch, từng tấc đất đều có phần máu thịt của những người lính tuổi mười tám, đôi mươi. Họ ngã xuống, để đất nước đứng lên.

Tháng 4 này, những cựu chiến binh khắp mọi miền Tổ quốc lại tìm về chiến trường xưa, trong đó, có nhiều cán bộ, chiến sĩ từng là người lính K3- Tam Đảo năm xưa. Họ là những người cuối cùng rút khỏi Thành cổ.

Ngày đó, những chiến sĩ Thành cổ tuổi đời chỉ mười tám, đôi mươi. Họ là những sinh viên tạm gác bút nghiên để lên đường theo tiếng gọi của Tổ quốc. Suốt 81 ngày đêm, Thành cổ Quảng Trị trở thành chiến trường đẫm máu, mỗi mét vuông đất hứng chịu hàng ngàn quả pháo, không một cành cây, ngọn cỏ nào có thể sống được. Mỗi ngày có 1 đại đội bơi qua sông Thạch Hãn và mỗi ngày có 1 đại đội không quay về nữa. Lớp trước ngã xuống, lớp sau xông lên! Hàng ngàn người con ưu tú của Tổ quốc nằm xuống, xương máu của các anh đã quyện vào đất thiêng Thành cổ, hòa vào dòng sông Thạch Hãn để ngàn đời sau vẫn mãi khắc ghi.

Kết thúc chiến tranh, “Thành cổ trở thành nghĩa trang không bia mộ” và cũng là nơi triệu trái tim người Việt Nam tìm về tri ân. Cựu chiến binh Nguyễn Văn Hợi, ở thành phố Nam Định, tỉnh Nam Định - nguyên Trợ lý Quân lực Tiểu đoàn K3 - Tam Đảo vừa trở lại Thành cổ Quảng Trị thăm chiến trường xưa. Nơi đây, 50 năm về trước, bom dù của Mỹ đã đánh trúng khiến 11 đồng chí trong Ban Chỉ huy Tiểu đoàn K3- Tam Đảo hy sinh. Ông Hợi là 1 trong 10 cán bộ, chiến sĩ của Tiểu đoàn K3 Tam Đảo cuối cùng rút khỏi Thành cổ Quảng Trị sau cuộc chiến 81 ngày đêm khốc liệt.

“Hôm nay, tôi muốn nói với thế hệ trẻ rằng, cuộc sống đủ đầy như bây giờ thì đừng nghĩ rằng con đường đến điều đó là “bánh mỳ và hoa hồng” mà con đường để đến đượ c điều đó là nước mắt, là xương máu của bao lớp người đã ngã xuống. Xây dựng Thành Cổ Quảng Trị thành Thành phố Hòa Bình, tôi nghĩ rằng là điều nên làm, mình phải quên đi chiến tranh và nghĩ đến hòa bình”.

Có đi qua ngày mưa mới yêu thêm ngày nắng. Có đi qua nỗi đau mới hiểu thêm những gì tốt đẹp mà chúng ta đang có. Chiến tranh đã lùi xa, nhưng trong trí nhớ của những người còn sống, những trận đánh và đồng đội vẫn mãi còn đó và luôn được nhắc nhớ để thấy rõ giá trị của hòa bình, của sự hy sinh.

Đất nước hôm nay rạng rỡ, nhưng trên từng tấc đất này vẫn còn vang vọng những bước chân của những người đã đi mãi không về. Trong mỗi ngọn gió thổi qua cánh đồng, trong từng cánh hoa nở rộ giữa trời tự do, là máu, là nước mắt của bao thế hệ cha anh đã hy sinh cho ngày toàn thắng. 

Qua 2 cuộc kháng chiến trường kỳ, hàng triệu người lính ra đi với lời thề giữ nước, để rồi hơn 1.200.000 người đã mãi mãi nằm lại chiến trường, tuổi xuân gửi vào đất mẹ. Có những người mẹ, người vợ, người chị lặng lẽ tiễn biệt người thân, để rồi hóa thân thành Hòn vọng phu chờ đợi chồng con trong mỏi mòn. Không có sự mất mát nào là dễ dàng, không có sự hy sinh nào là nhỏ bé.       

Chúng ta – những người đang sống trong hòa bình – không được phép quên đi ký ức bi tráng ấy. Không được phép để những hy sinh chìm vào lãng quên. Đó không chỉ là ký ức, mà còn là trách nhiệm để thế hệ hôm nay tiếp tục gìn giữ, xây dựng và bảo vệ non sông. Một dân tộc biết ơn quá khứ sẽ luôn vững bước trên con đường tương lai!