Chr’hoong k’coong ch’ngai Sơn Tây, tỉnh Quảng Ngãi vêy bấc k’cir lịch sử cách mạng lâng bấc tran đác liêm pr’hay cơnh tran Lụa, tran Ra Lin, Suối Ngọc, Tà Ngòm, Tà Vay. Đhị đâu, đhanuôr Ca Dong dzợ zư đợc đợ râu văn hoá ty chr’nắp âng acoon cóh đay. Bơơn lêy râu chr’nắp liêm vêy váih, choom pa dưr pa xớc du lịch vel bhươl đhị zr’lụ da ding k’coong nâu, c’moo 2020, anoo Nguyễn Tiến Dũng cóh thành phố Quảng Ngãi nắc lêy k’rong bhrợ pa dưr du lịch đhị chr’hoong k’coong ch’ngai Sơn Tây. Xang mưy cr’chăl pa đhêy tu pr’lúh Covid-19, 2 c’moo hanua, zr’lụ đông đh’rơơng âng anoo k’rong bhrợ ta luôn đương hơnh déh zâp c’bhúh ta mooi chô lêy ặt, chấc lêy năl zâp bh’rợ văn hoá âng đhanuôr cóh vel đông. Bấc c’moo ặt pazưm lâng zr’lụ k’tiếc, acoon manứih Sơn Tây, anoo Nguyễn Tiến Dũng rơơm kiêng bhrợ pa dưr mưy vel bhươl du lịch đoọng đh’rứah lâng đhanuôr vel đông bhrợ du lịch, chrooi pa xoọng bơơn zên bấc lấh mơ, lâng zư lêy đợ chr’nắp liêm văn hoá ty âng đhanôr Ca Dong: “Vêy mưy chu acu đơơng pợ chô tước Sơn Tây nắc lêy đhị đâu vêy mưy a’bóc liêm bhlâng. Văn hoá âng đhanuôr Ca Dong đhị đâu cung pr’hay, đhanuôr ooy đâu vêy đông đh’rơơng. Tu cơnh đêếc nắc acu lêy k’rong bhrợ pa dưr du lịch đhị zr’lụ k’tiếc nâu. Râu âng cu kiêng nắc bhrợ pa dưr mưy bh’rợ du lịch vel bhươl k’tứi. Bêl ta mooi chô chi ớh têêm ngăn lâng bấc lấh nắc acu kiêng ting tr’pác đoọng ta mooi tước ha zr’lụ lơơng.”

Đợ t’ngay ch’noọng nâu, đhị lêy đợc pa câl n’đoóh a’doóh, xa nập xập ty chr’nắp âng đhanuôr H’re âng amoó Phạm Thị Sung cóh vel Làng Teng, chr’val Ba Thành, chr’hoong k’coong ch’ngai Ba Tơ ta luôn r’rộ r’răm ta mooi chô pấh lêy chi ớh, c’câl. Cửa hàng âng amoó bơơn đợc p’cắh liêm ghít lâng zâp pr’đươi pr’dua ty chr’nắp âng đhanuôr H’re cơnh: bhai, áo dài lâng m’bhoong pân jứih, pân đil, n’đoóh, khăn poọr, ví, chi đhung, a’pậ, zong, pạ, p’nenh... Phạm Thị Sung moon: Ta mooi lướt lêy đhị cửa hàng âng đay, lâng bhiệc pấh lêy, c’câl, nắc dzợ ting lêy zâp bh’rợ taanh n’đoóh a’doóh âng manứih H’re: “C’moo 2019, acu bhrợ mưy cửa hàng k’tứi lâng cr’noọ cr’niêng bh’nơơn pr’đươi âng đay cắh mưy pa câl cóh cr’loọng tỉnh lâng tỉnh lơơng, nắc dzợ glúh tước bha lang k’tiếc. Đhị đâu cung nặc đhị đoọng ta mooi lướt lêy chi ớh choom lêy chô, chấc lêy năl zâp bh’rợ taanh n’đoóh a’doóh H’re. Acu manứih H’re nắc lêy đh’rứah lâng đhanuôr cóh đâu p’cắh văn hoá âng đhanuôr đay tước ta mooi.”

Đh’rứah lâng bh’rợ taanh n’đoóh a’doóh, bh’rợ chi ớh p’cắh Chiêng Ba âng manứih H’re cóh chr’hoong Ba Tơ nắc ơy bơơn Bộ Văn hoá, Thể thao lâng Du lịch moon nắc k’cir phi vật thể k’tiếc k’ruung. K’cir lịch sử “Địa điểm về khởi nghĩa Ba Tơ” cung ơy bơơn ra pặ k’cir k’tiếc k’ruung chr’nắp. Ba Tơ, đhị k’tiếc 2 chu anh hùng dzợ vêy da ding k’coong Bùi Hui lâng plêệng k’tiếc đha hư tưn taách, nắc đhị lêy chô chi ớh t’mêê, t’pấh đợ apêê kiêng lướt chi ớh. T’coóh Nguyễn Xuân Vinh, Chủ tịch UBND chr’hoong Ba Tơ, tỉnh Quảng Ngãi đoọng năl, vel đông năl ghít âng đơơng du lịch dưr váih ngành kinh tế bha lâng đoọng pa dưr pa xớc pr’ắt tr’mung, bhrợ đoọng bhiệc bhrợ, đhanuôr bơ ơn bhrợ zên bấc lấh. Lấh mơ zên tơợ ngân sách tỉnh, chr’hoong p’loon zên tơợ zâp đắh xa nay bh’rợ âng k’tiếc k’ruung k’rong bhrợ pa liêm c’lâng c’tốch, bhrợ pa dưr zâp c’nắt c’lâng moót tước zr’lụ du lịch đoọng lướt liêm buôn. T’coóh Nguyễn Xuân Vinh đoọng năl: Chr’hoong cung t’đang k’đươi zâp doanh nghiệp, đông k’rong bhrợ ting pấh bhrợ pa dưr du lịch đhị vel đông lâng đợ cơ chế, chính sách liêm buôn: “Đợ c’moo đăn đâu, chr’hoong k’rang lêy k’đươi moon pa dưr pa xớc du lịch vel bhươl, lấh mơ nắc zâp zr’lụ vêy pr’đơợ liêm buôn. Azi cung ơy k’rong bhrợ pa dưr đợ c’nắt c’lâng lêy chô tước zr’lụ du lịch đoọng đhanuôr lâng ta mooi liêm buôn lướt lêy chi ớh đợ bh’rợ chr’ớh cóh vel đông. Ooy xa nay bh’rợ pa dưr pa xớc pr’ắt tr’mung zr’lụ đhanuôr acoon cóh c’moo 2022 lâng 2023 nâu, chr’hoong ơy đoọng m’bứi zên đoọng xay moon, zooi bhrợ pa dưr zâp HTX, p’too p’zương đhanuôr pa dưr pa xớc du lịch pazưm lâng zư lêy văn hoá đhanuôr H’re.”

Tỉnh Quảng Ngãi vêy 6 chr’hoong k’coong ch’ngai lâng bấc râu c’rơ đắh du lịch, lấh mơ nắc pa dưr pa xớc du lịch vel bhươl, văn hoá lịch sử, đhị ma bhưy chr’nắp. Nghị quyết 05 c’moo 2021 âng Tỉnh uỷ Quảng Ngãi đắh bhrợ pa dưr pa xớc du lịch, ting bhr’dzang dưr váih ngành kinh tế bha lang lâng bh’rợ pa dưr pa xớc du lịch Quảng Ngãi tước c’moo 2025, lêy chô tước c’moo 2030 ơy năl ghít 2, 3 bh’rợ bha lâng đoọng pa dưr pa xớc du lịch. Ooy đâu, tỉnh pa dưr k’rơ bh’rợ hạ tầng kỹ thuật lâng dịch vụ du lịch; pa dưr pa xớc zâp zr’lụ, đhị du lịch, t’bhlâng tước c’moo 2030 vêy 2 zr’lụ du lịch k’tiếc k’ruung, 4 zr’lụ du lịch cấp tỉnh lâng 6 đhị du lịch vel bhươl. T’coóh Võ Phiên, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ngãi đoọng năl: “Xoọc đâu, du lịch vel bhươl đhị zr’lụ k’coong ch’ngai âng tỉnh Quảng Ngãi t’mêê bhrợ. Pa đhang moon cơnh vel Teng cóh chr’hoong Ba Tơ, xang nặc đông đh’rơơng âng đhanuôr cóh Sơn Tây. Tỉnh ta luôn p’too p’zương zâp vel đông t’pấh k’rong bhrợ ooy du lịch lâng đhanuôr bhrợ pa dưr zâp bh’rợ du lịch vel bhươl ting lêy ooy bhiệc lêy bhrợ lâng zâp đăh zên tơợ zâp xa nay bh’rợ âng k’tiếc k’ruung. Đhanuôr cung lêy t’bhlâng zư pa liêm, bhrợ pa glúh đợ bh’nơơn pr’đươi ty chr’nắp đoọng zư lêy văn hoá lâng ooy đâu t’pấh ta mooi chô pấh lêy chi ớh./.”

Phát triển du lịch sinh thái cộng đồng ở vùng cao Quảng Ngãi

Các huyện miền núi tỉnh Quảng Ngãi, nơi sinh sống tập trung của đồng bào các dân tộc H’re, Cor, Ca Dong… giàu tiềm năng, thế mạnh phát triển du lịch sinh thái cộng đồng. Phát huy những lợi thế này, tỉnh Quảng Ngãi đang đẩy mạnh xúc tiến đầu tư, khai thác du lịch sinh thái cộng đồng gắn với bảo tồn văn hóa đồng bào các dân tộc thiểu số nhằm thu hút du khách đến với vùng núi phía Tây của tỉnh.

Huyện miền núi Sơn Tây, tỉnh Quảng Ngãi có nhiều di tích lịch sử cách mạng cùng nhiều thác nước đẹp như thác Lụa, thác Ra Lin, Suối Ngọc, Tà Ngòm, Tà Vay. Nơi đây, đồng bào Ca Dong vẫn còn lưu giữ nét văn hóa truyền thống đặc sắc của dân tộc mình. Nhận thấy tiềm năng phát triển du lịch sinh thái cộng đồng ở vùng núi này, năm 2020, anh Nguyễn Tiến Dũng ở thành phố Quảng Ngãi quyết định đầu tư phát triển du lịch tại huyện miền núi Sơn Tây. Sau thời gian ngừng hoạt động do dịch Covid 19, hai năm qua, khu nhà sàn do anh đầu tư xây dựng luôn đón các đoàn khách đến tham quan, trải nghiệm các hoạt động văn hóa của người dân địa phương. Nhiều năm gắn bó với vùng đất và con người Sơn Tây, anh Nguyễn Tiến Dũng mong muốn xây dựng một làng du lịch cộng đồng để cùng người dân địa phương làm du lịch, góp phần nâng cao thu nhập, đồng thời, bảo tồn và lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Ca Dong. “Có một lần tôi xách lều trại đến Sơn Tây thì tôi phát hiện ra là ở đây có một cái hồ cảnh quan rất là đẹp. Văn hóa của đồng bào Ca Dong nơi đây cũng rất là đậm đặc, bà con ở trong những cái nhà sàn. Vì vậy mà tôi quyết định đầu tư phát triển du lịch ở vùng đất này. Điều tôi mong muốn là xây dựng được một mô hình du lịch cộng đồng nhỏ. Khi khách du lịch ổn định và nhiều hơn thì tôi muốn chia sẻ lượng khách của mình cho cộng đồng xung quanh.”

Những ngày hè này, gian hàng thổ cẩm, trang phục truyền thống đồng bào H’re của chị Phạm Thị Sung ở thôn Làng Teng, xã Ba Thành, huyện miền núi Ba Tơ luôn nhộn nhịp du khách đến tham quan, mua sắm. Cửa hàng của chị được trưng bày gọn gàng, đẹp mắt với các sản phẩm truyền thống của đồng bào Hre như: vải, áo dài thổ cẩm nam, nữ, khố, khăn choàng, ví, túi xách, nia, gùi, đục, nỏ… Phạm Thị Sung chia sẻ: khách du lịch đến của hàng của chị, cùng với việc tham quan, mua sắm, còn được trải nghiệm các công đoạn dệt thổ cẩm của người H’re: “Năm 2019, tôi mở một của hàng nho nhỏ với mong muốn sản phẩm của mình không chỉ bán trong và ngoài tỉnh mà còn ra thế giới. Đây cũng là nơi để khách du lịch có thể đến xem và cùng trải nghiệm các công đoạn dệt thổ cẩm Hre. Mình là người Hre thì phải cùng bà con nơi đây quảng bá văn hóa của đồng bào mình đến du khách.”

Cùng với nghề dệt thổ cẩm, nghệ thuật trình diễn Chiêng Ba của người Hre ở huyện Ba Tơ đã được Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản phi vật thể Quốc gia. Di tích lịch sử “Địa điểm về khởi nghĩa Ba Tơ” cũng đã được xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt. Ba Tơ, mảnh đất 2 lần anh hùng còn có cao nguyên Bùi Hui với nền nhiệt mát mẻ, dịu êm, là điểm đến mới đang thu hút những người mê “phượt”. Ông Nguyễn Xuân Vinh, Chủ tịch UBND huyện Ba Tơ, tỉnh Quảng Ngãi cho biết, địa phương xác định đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn nhằm phát triển kinh tế xã hội, giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân. Ngoài nguồn vốn từ ngân sách tỉnh, huyện tranh thủ nguồn lực từ các chương trình mục tiêu quốc gia đầu tư hoàn thiện cơ sở hạ tầng, xây dựng các tuyến đường vào khu du lịch để kết nối giao thông thuận lợi. Ông Nguyễn Xuân Vinh cho biết: Huyện cũng kêu gọi các doanh nghiệp, nhà đầu tư tham gia phát triển du lịch tại địa phương với những cơ chế, chính sách thông thoáng. “Những năm gần đây huyện quan tâm chỉ đạo phát triển du lịch cộng đồng, nhất là ở các vùng có điều kiện thuận lợi. Chúng tôi cũng đã đầu tư xây dựng những tuyến đường đến khu du lịch để người dân và du khách có thể thuận lợi trong tham quan và trải nghiệm những hoạt động ở cộng đồng. Trong chương trình phát triển KT- XH vùng đồng bào DTTS năm 2022 và 2023 này, huyện cũng đã bố trí một phần kinh phí để tuyên truyền, hỗ trợ thành lập các HTX, khuyến khích bà con phát triển du lịch gắn với bảo tồn văn hóa đồng bào H’re.”

Tỉnh Quảng Ngãi có 6 huyện miền núi với nhiều thế mạnh về du lịch, nhất là phát triển du lịch sinh thái cộng đồng, văn hóa lịch sử, tâm linh.  Nghị quyết 05 năm 2021 của Tỉnh ủy Quảng Ngãi về đẩy mạnh phát triển du lịch, từng bước trở thành ngành kinh tế mũi nhọn và Đề án Phát triển du lịch Quảng Ngãi đến năm 2025, định hướng năm 2030 đã xác định một số nhiệm vụ trọng tâm để phát triển du lịch. Trong đó, tỉnh đẩy mạnh đầu tư hạ tầng kỹ thuật và dịch vụ du lịch; phát triển các khu, điểm du lịch, phấn đấu đến năm 2030 có 2 khu du lịch quốc gia, 4 khu du lịch cấp tỉnh và 6 điểm du lịch sinh thái cộng đồng. Ông Võ Phiên, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ngãi cho biết: “Hiện nay, du lịch sinh thái cộng đồng ở khu vực miền núi của tỉnh Quảng Ngãi cũng chỉ mới sơ khai ban đầu thôi. Ví dụ như làng Teng ở huyện Ba Tơ, rồi nhà sàn của đồng bào ở Sơn Tây. Tỉnh luôn khuyến khích các địa phương thu hút đầu tư vào du lịch và người dân xây dựng các mô hình du lịch cộng đồng thông qua quy hoạch và các nguồn vốn từ các chương trình mục tiêu quốc gia. Người dân địa phương cũng phải nỗ lực bảo tồn, làm ra sản phẩm truyền thống để bảo tồn, gìn giữ văn hóa và qua đó thu hút khách du lịch./.”