Giăm pluh thŭn bi liê rông čĭm iăt, truh ară anei, gŏ sang Phạm Ngọc Thân ti să Tân Hòa, kdriêk Buôn Đôn mkŏ mjing leh anăn knăl “Yến sào Hoàng Thân”, hnơ̆ng hrui mă giăm 2 êklai prăk hlăm grăp thŭn. Bruă rông čĭm iăt mơ̆ng gŏ sang ñu ăt đru mjing bruă mă kơ giăm pluh čô mnuih mă bruă ti alŭ wăl hŏng dŭm bruă msĕ si dŭ mdiăng sang čĭm iăt, hrui mă hruh čĭm iăt…Phạm Ngọc Thân brei thâo, rông čĭm ăt jing duh bi liê sui, ñu dôk mkăp hdră kčah hnơ̆ng mdhơ̆ng mơ̆ng hruh čĭm iăt djăp hnơ̆ng čuăn OCOP ba čhĭ kơ ala tač êngao.

Êlâo hĭn snăn ară anei kâo dôk nao hriăm leh anăn kâo dôk iêô mthưr phung mâo sang rông čĭm iăt msĕ kâo čiăng mkŏ mjing êpul hgŭm bruă, srăng nao hlăm dŭm adŭ hriăm arăng pŏk hrăm mbĭt dlăng leh anăn pô ba mdah mnơ̆ng dhơ̆ng amâo djŏ kâo pô ôh ƀiădah mơ̆ng lu phung mkăn mâo OCOP tŭ yap.

Sui hŏng anei 2 thŭn gŏ sang Cách Lê Văn ti să Ea Hning, kdriêk Čư̆ Kuiñ bi liê giăm 1 êklai prăk čiăng mkŏ mjing sang rông čĭm iăt. Ară anei ñu ka mâo prăk hrui năng yap ƀiădah êpul čĭm iăt dôk đĭ kyar jăk. Lê Văn Thân čang hmăng gru hmô rông čĭm iăt mơ̆ng pô srăng dưi ba yua kjăp hlăm wưng kơ anăp.

Pô ngă sang rông čĭm iăt čiăng mđĭ kyar êdei, hrui wĭt êdei anei. Kyua hlue si klei kčĕ mơ̆ng phung rông čĭm iăt tinei diñu lač ƀrư̆ mâo lu gŏ sang ngă ƀrư̆ đĭ kyar. Snăn čiăng jing mnuih ƀuôn sang hlei pô mâo klei găl čiăng ngă ƀiădah diñu dôk ksiêm hriăm, mâo đa đa gŏ sang diñu êmuh kơ boh klei, hnơ̆ng đĭ kyar leh anăn kơh diñu ngă.

 Hlue si klei ksiêm yap mơ̆ng Êpul hgŭm hruh čĭm iăt Dak Lak, kluôm čar ară anei mâo 1.200 sang rông čĭm iăt, hnơ̆ng mâo hlăm brô 5-7 ton/thŭn. Anôk ba čhĭ hruh čĭm iăt pŏk mlar hlăm kluôm ala leh anăn êngao ala čar. Hlăm anăn, ti anôk ba čhĭ ala tač êngao lu jing ba čhĭ kơ ala tač êngao mơ̆ng dŭm knơ̆ng bruă. Mơ̆ng knhal jih thŭn 2022, Việt Nam leh anăn China bi siñê hdră mtrŭn čiăng ba čhĭ djŏ hdră hruh čĭm iăt mơ̆ng Việt Nam, pŏk mlar anôk ba čhĭ hruh čĭm iăt. Phạm Văn Hậu, Khua Êpul hgŭm hruh čĭm iăt Dak Lak brei thâo:

          Ti Dak Lak ăt mtô kơ mnuih ƀuôn sang hdră mđĭ kyar čiăng ba čhĭ kơ ala tač êngao. Ăt mâo dŭm boh sang čih anăn hlăm hdră mkăp ba čhĭ kơ ala tač êngao anăp truh jing mkăp mrô anăn ba hlăm hdră mkăp čhĭ kơ China. Ară anei snăn Êpul hruh čĭm iăt Dak Lak dôk kƀĭn jih jang dŭm sang rông čĭm iăt ti Dak Lak leh anăn dôk ngă jăk bruă kčĕ, đru hdră mnêč ăt msĕ mơh mtrŭn hră mơar hdră bhiăn truh kơ mnuih ƀuôn sang./.

Rông čĭm eăt jing klei bi hmô bruă duh mkra mrâo êlan đĭ kyar hmar, mâo boh tŭ hlăm bruă duh mkra. Ƀiădah anei ăt jing bruă čiăng kơ ênoh prăk duh bi liê lu leh anăn mâo dŭm klei hmăi sĭt. Čiăng đru kơ ƀĭng găp drei dưi thâo klă kơ klei bi hmô bruă duh mkra anei, leh anei drei hmư̆ mta phŭn klei blŭ hrăm hŏng Phạm Văn Hậu, Khua kiă kriê Êpul hgŭm rông čĭm eăt Dak Lak.

-Ơ Phạm Văn Hậu, čiăng duh bi liê rông čĭm iăt snăn ya mta klei mnuih ƀuôn sang bi mđing?

-Phạm Văn Hậu: Êlâo kơ rông čĭm iăt snăn mnuih ƀuôn sang bi mđing tal êlâo jing kơ anôk rông, lehanăn kơ jih jang klei bhiăn knŭk kna kơ bruă brei klei dưi rŭ mdơ̆ng anôk rông, leh kơ anăn jing hdră rông čĭm iăt. Tơdah drei čoh čuăn rŭ mkra anôk rông čĭm iăt, tơdah anôk anăn jing krĭng jăk leh kơ bruă rông čĭm iăt, snăn ăt mđing mơh kơ klei bhiăn knŭk kna. Boh nik tui si hdră mtrŭn mrô 09 mơ̆ng Êpul Gơ̆ng bruă ƀuôn sang čar Daklak lehanăn dŭm hdră mtrŭn mrô 13, 14 mơ̆ng knŭk kna mâo mtrŭn leh kơ klei bhiăn rông mnơ̆ng, hlăm anăn mâo wăt rông čĭm iăt. Krĭng rông jing bi djŏ guôp hŏng anôk čuăl mkă lehanăn alŭ wăl brei dưi rông amâodah hơăi. Leh kơ anăn jing kơ bruă rŭ mkra anôk rông, bi djăp ênoh čuăn bruă rông čĭm iăt, lehanăn djŏ hŏng klei bhiăn bruă rŭ mdơ̆ng.

- Mâo mơ̆ klei mdê amâodah hơăi plah wah dŭm alŭ wăl hlăm čar leh pŏk anôk čiăng rông čĭm iăt?

-Phạm Văn Hậu: Dŭm krĭng jing jăk êdi rông čĭm iăt jing hlăm wăl Ea Suop, jing hlăm čar Daklak drei anei hlăm dŭm thŭn êlâo lu mnuih rông mâo ba wĭt klei tŭ dưn jăk. Ƀiădah hlăm dŭm thŭn giăm anei pătdah dơ̆ng dleh dlan leh mơh, jing truh thŭn tal dua kơ mâo ƀơ̆ng hŏng ênoh kăn lu rei. Klei duh bi liê kơ bruă rŭ mkra sang rông čĭm iăt jing bruă duh bi liê kơ sui thŭn mlan, snăn yơh srăng tuôm hŏng klei dleh dlan hlăm wưng tal êlâo. Msĕ si wưng čiăng mƀlum čĭm hriê, čiăng bi mâo ênoh čĭm tal êlâo, snăn hlăm sa dua thŭn tal êlâo jing dleh suăi snăk, kčưm mơ̆ng ênoh yap jing ka mâo mtam snăn dơ̆ng mƀlum dua tlâo drei lehanăn ƀrư̆ ƀrư̆ dơ̆ng êngŭm. Leh êgao hĕ jih wưng anei snăn djăp mta bruă dơ̆ng ênưih yơh, boh nik leh dơ̆ng mâo mơ̆ng 100 -200 boh hruh čĭm snăn yap wưng anei jing hơĭt leh.

- Tơdah drei rŭ mkra sang rông čĭm iăt snăn ya mta klei mnuih ƀuôn sang bi mđing hĕ?

-Phạm Văn Hậu: Tui si klei mĭn kâo, snăn čar Daklak mâo adiê bi kpleh prŏng plah wah dŭm yan, dah yan bhang hlơr snăk sơưn mơh, lehanăn yan êăt êăt măng ai mơh, lehanăn hnơ̆ng h’uh hrue hŏng mlam msĕ mơh mâo klei bi kpleh prŏng mơh. Kyuanăn, tơdah rŭ mjing anôk rông čĭm iăt snăn bi kna jih jang hnơ̆ng h’uh hlăm grăp yan lehanăn hlăm hrue amâo mâo bi kpleh prŏng đei ôh, snăn kơh dưi mƀlum čĭm iăt mâo ênoh lu, lehanăn dưi hơĭt hlăm bruă rông.

- Snăn leh rŭ mkra sang rông čĭm iăt, leh kơ anăn si srăng ba yua sang anei?

-Phạm Văn Hậu: Hlăm klei ba yua sang rông čĭm iăt, snăn brei drei thâo kơ dŭm gưl pô duh bi liê kơ bruă mkra sang rông čĭm iăt. Sitôhmô dŭm boh sang rông čĭm iăt ti wưng phŭn kčưm pŏk asăp čĭm čiăng iêo mƀlum čĭm snăn thŭn tal êlâo jing mdê, lehanăn hlăm thŭn tal dua jing mdê mơh, truh kơ thŭn tal 3 ăt mdê mơh. Bi tơdah truh leh ti hnơ̆ng čiăng bi mâo djăp ênoh čĭm pô čiăng, sitôhmô mơ̆ng 500 drei čĭm thâodah 1.000 drei čĭm, amâodah kdlưn hĭn jing truh 2.000 drei čĭm, mâo đa đa anôk čiăng kơ ênoh lu hĭn kơ anăn, snăn hdră bi êran amâodah drei pia jing klei ba yua ñu ăt jing mdê mdê, kñăm čiăng tinei jing bi mâo hruh čĭm iăt bi jăk djăp ênoh čuăn, kyuanăn yơh klei mđĭ ênoh čĭm bi mƀlum jing mdê mdê hlăm klei dôk ba yua ti gưl tal êlâo.

Wưng tal êlâo hlăm klei mphŭn pŏk ăsăp mñê bi mƀlum čĭm anăn, snăn drei bi thâo mơh si jing knhuah klei jing mơ̆ng čĭm kñăm thâo bĭt êlan bi mƀlum čĭm. Phŭn tal êlâo hlăm klei mƀlum čĭm jing pô mđing kơ bruă bi djăp ênoh čuăn, jing leh čĭm mŭt hlăm sang diñu ƀuh amâo lŏ čiăng đuĕ kơ anôk mkăn ôh, lehanăn čiăng ngă hruh hlăm sang drei mkra anăn yơh, boh nik tinei jing čĭm mda hlŏng dôk hlăm sang yơh. Sa klei tôhmô, tơdah čĭm sui thŭn leh, mmông anăn amâo lŏ huĭ đei ôh kơ čĭm đuĕ kyua mâo leh êpul lu čĭm dôk hlăm sang, drei čiăng bi mâo hruh čĭm siam, bi mâo ênoh, lehanăn hnơ̆ng jăk hruh čĭm kñăm mâo mnơ̆ng pô hrui wĭt hơĭt, jing bi djăp hŏng ênoh čuăn pioh čhĭ kơ ala tač êngao mơh, snăn mmông anei drei lŏ ba yua hdră mƀlum jing mdê mơh. Lehanăn mđĭ hnơ̆ng h’uh mđao čiăng kơ hruh čĭm amâo mâo hđah kwiâo, ƀiădah jing siam.   

Kreh ƀuh jing sang rông čĭm iăt mrâo arăng mphŭn mƀlum amâo mâo mdei hŏng ênai čĭm mñê amâo mâo mdei mơ̆ng lam sang, bi kna mơh hŏng ênai čĭm mñê ti êngao sang, bi ênai čĭm mñê ti êngao drei mdjiê hĕ ênai čĭm mñê anăn leh êgao 7h hŏng dŭm boh sang mrâo mkra. Bi hŏng sang mkra sui thŭn leh, sitôhmô mâo 10 thŭn kơ dlông leh, hnơ̆ng čĭm mâo lu leh mơh snăn amâo mâo guôn lŏ ktit ôh ênai čĭm mñê kơ êngao, lehanăn knŏng yua hlăm lam đuič, amâodah čĭm lu hĭn đei snăn lui hĕ tŭ mơh ênai čĭm mñê hlăm lam, amâo guôn lŏ pŏk ôh.

Hlăm dŭm thŭn giăm anei, leh mâo hdră mtrŭn mrô 09 snăn jih jang bruă rŭ mdơ̆ng sang rông čĭm iăt kbưi hŏng alŭ wăl mnuih ƀuôn sang dôk jing jăk, jing klei ktit ênai čĭm mñê tui si pô čiăng, prŏng amâodah sui tŭ mơh ăt dưi mơh. Ƀiădah hlăm alŭ wăl mnuih ƀuôn sang dôk tui si hdră mtrŭn mrô 09 brei leh klei dưi rông čĭm iăt ti dŭm sang mâo rŭ mkra leh mơ̆ng êlâo kơ hrue 5/3/2020 snăn ăt dưi rông, ƀiădah ktit ênai čĭm mñê kơ êngao, lehanăn knŏng dưi ktit tăp ti hnơ̆ng dưi brei mơh, amâo mâo dưi lŏ bi kčăi hŏng loa prŏng ôh kơ nah êngao. Lehanăn boh ktang ênai mñê hlăm dŭm boh sang rông čĭm iăt jing amâo mâo êgao ôh kơ 70 dB.

-Lač jăk kơ ih lu!