Tinăp anôk huông mâo dŭm blŭng klei, lehanăn rơ̆k bhĭt tĭt, Điểu Tim, jing khua ƀuôn bon Bu N’Drung, să Dak Bŭk So, kdriêk Tuy Đức, lač: Gŏ sang ñu hlăk dôk ktuh êyuh mkra wĭt anôk ala anei pioh pla ana mắc ca êjai yan hjan dơ̆ng truh leh. Êlâo dih, 2 héc ta lăn anei pla tiu. Ƀiădah ana tiu tuôm hĕ hŏng klei mnơ̆ng ngă djiê jih. Ƀri mơh kơ gŏ sang dôk mâo 2 héc ta kphê hlăk mboh jăk, snăn ênoh mâo ba wĭt kơ gŏ sang ăt hơĭt. Điểu Tim lač: Čiăng mâo klei tŭ dưn snăn amâo mâo sui ôh, dŭm gŏ êsei dôk hlăm klei dleh dlan lehanăn jih jang gŏ êsei hlăm ƀuôn dưi găn jih:

 “Ti bon ară anei mnuih ƀuôn sang dơ̆ng thâo duah ƀơ̆ng leh ciăng mđĭ kyar klei hdĭp mda. Hlăm bruă pla mjing mâo msĕ si ngă lŏ, pla kphê, tiu... mnuih ƀuôn sang dơ̆ng thâo ba yua klei kreh knhâo pioh mđĭ boh mnga mâo. Ară anei mnuih ƀuôn sang mâo tui hriăm mơ̆ng lu anôk, tui tiŏ hdră êlan kreh knhâo hlăm bruă knuă, dlăng kriê wiê ênăk mnơ̆ng pô pla mjing. Ngă lŏ hma, klei hdĭp mda mnuih ƀuôn sang hơĭt leh mkă hŏng êlâo”.

Trần Quốc Toàn, K’iăng khua să Dak Bŭk So lač, ti krĭng knông lăn mâo lu mnuih djuê ƀiă hdĭp, ƀiădah klei knŭk kna duh bi liê kluôm lehanăn gĭr kpưn đĭ hlăm klei hdĭp, mnuih ƀun hlăm să hrŏ leh lu hlăm grăp thŭn. Mơ̆ng anôk mâo ênoh gŏ êsei ƀun truh êbeh 50% mâo hŏng anei 5 thŭn, ară anei knŏng adôk mă 8,5%. Mnuih ƀuôn sang djuê ƀiă jhŏng leh hlăm bruă čan prăk knơ̆ng prăk pioh duh bi liê kơ bruă pla mjing tiu, kphê, mắc ca snăn ênoh mâo ba wĭt lu mơh. Trần Quốc Toàn hưn, să Dak Bŭk So mâo leh truh 17 ênoh čuăn krĭng ƀuôn sang mrâo, lehanăn hlăk ktưn truh kơ thŭn 2025 srăng jing să tal êlâo ti kdriêk knông lăn Tuy Đức mâo tŭ yap djăp ênoh čuăn krĭng ƀuôn sang mrâo:

 “Ară anei mnuih ƀuôn sang thâo săng hĭn hlăm bruă thâo djă yua klei kreh knhâo kñăm ba wĭt boh mnga lu hĭn. Mbĭt hŏng anăn êlan klông pưk sang hlăm bon ăt mâo duh bi liê jăk, djŏ năng leh hŏng klei mđĭ kyar kơ mnuih ƀuôn sang”.

Mbĭt hŏng tiu, kphê, dŭm thŭn giăm anei, kdriêk Tuy Đức lŏ ba pla ana măkka ba wĭt klei tŭ dưn jăk mơh. Mơ̆ng 2 héc ta lông pla hlăk thŭn 2010, truh kơ ară anei kluôm kdriêk Tuy Đức mâo pla leh êbeh 3.100 héc ta mắc ca. Hlăm anăn mâo 1.350 héc ta mắc ca mboh leh, thŭn 2023 mâo pĕ jing 1.800 tôn asăr.  Đinh Ngọc Nhân, Khua knơ̆ng bruă sang čư̆ êa kdriêk Tuy Đức lač, kluôm kdriêk mâo leh 10 mnơ̆ng djăp ênoh čuăn OCOP, hlăm anăn mâo 2 mta mnơ̆ng djăp ênoh čuăn 4 mtŭ anăn jing hbei tao lehanăn asăr mắc ca.

 “Kdriêk hlăk dôk dưn yua jih klei găl pô mâo kơ lăn ala, kơ yan adiê hlăm bruă pla mjing, dŭm mta ana tŭ yuôm mâo ênoh msĕ si kphê, tiu, ana măkka. Boh nik, jing ana mắc ca, lu krĭng bi pla sơăi, ƀiădah ti Tuy Đức anei yơh jing jăk găl hĭn êdi”.

Tui si K’Khét Atô, K’iăng khua anôk bruă djuê ana čar Daknông, yap mơ̆ng leh mkŏ mjing čar thŭn 2004 truh kơ ară anei, čar čoh čuăn bruă bi hrŏ ƀun yơh jing bruă dôk mđing tal êlâo. Mbĭt hŏng klei ngă jăk jih jang hdră êlan mơ̆ng knŭk kna hŏng krĭng dleh dlan, krĭng mnuih djuê ƀiă, dŭm bruă lăn čar kñăm, čar lŏ mâo dŭm hdră êlan hjăn hŏng mnuih djuê ƀiă, đru kluôm dhuôm hlăm bruă duah ƀơ̆ng, hlăm klei mjuăt bi hriăm, lehanăn dhar kreh... Hnơ̆ng ênoh gŏ êsei ƀuh hlăm čar hrŏ mơ̆ng 33,7% hlăk knhal jih thŭn 2004 truh kơ ară anei adôk mă mil 5,2%. K’Khét Atô lač: Dak Nông djăp ênoh čuăn 2024 hrŏ 3% gŏ êsei, lehanăn ktưn truh kơ jih thŭn 2025 amâo srăng lŏ adôk ôh gŏ êsei ƀun hlue ênoh čuăn mrâo.

 “Êngao kơ dŭm hdră êlan mơ̆ng gưl dlông snăn čar Daknông adôk mâo dŭm hdră êlan truăn kơ alŭ wăl anăn, msĕ si hdră êlan đru brei čan prăk hŏng mnga hdjul pioh duh mkra pla mjing, hdră êlan đru kơ hđeh hriăm hră mnuih djuê ƀiă hriăm mjuăt, hdră êlan kriê pioh dŭm dhar kreh mnuih djuê ƀiă mơ̆ng čar Daknông... jih jang dŭm hdră êlan anăn đru mđĭ leh klei hdĭp mda mnuih ƀuôn sang. Wưng leh êgao, čar Daknông mâo yap leh klei bi hrŏ ƀun jing pral hĭn hlăm krĭng lăn dap kngư anei”.

Hŏng djăp mta klei dôk gĭr, lehanăn hŏng lu hdră êlan dôk ngă čar ba wĭt leh boh tŭ dưn năng mơak leh mâo yap hlăm 20 thŭn êgao, Daknông jing leh sa hlăm 10 boh čar bi hrŏ ƀun pral hĭn hlăm kluôm ala, lehanăn hlăk ba akŏ ti lăn dap kngư./.