Ƀơi anăp tơlơi anai, Sang ia jrao prong kual Dăp Kơdư hmâo đĭ laih mơnuih mă bruă, gơnam mă yua măi mok, ia jrao gun, gơnam tam mă yua gah ia jrao... kiăng pơhlôm brơi bruă pel ĕp, pơjrao kơ mơnuih duam ruă.

Tui Khua Sang ia jrao, ră anai mơnuih ruă ba nao pơ̆ sang ia jrao pel ĕp, pơjrao tơlơi ruă, pơjrao gah rơngiao leng kơ đĭ lu dua wot bơhmu hăng hlâo kơ tết tui phiăn juăt. Biă ñu mơnuih ruă lok nao lok rai kah hăng tơtăng ară drah, ruă bơbrŭ asar, pơđuăi brơi bôh ƀleh, ruă pơčah ară drah glô, ară drah rô glăi pơ̆ hơtai bôh, ruă pơđoh ia sik... hăng tơlơi ruă gah jơlan suă jua kah hăng: ruă bơbrah kơsô̆, tŏng kơsô̆, bơbrah jơlan suă jua... Ơi ia jrao Nguyễn Đại Phong, Khua Sang ia jrao prong Dăp Kơdư brơi thâo:

 “Ră anai, sang ia jrao hmâo kơtưn đĭ ia jrao gun ăt kah hăng gơnam mă yua, măi mok, hơdôm bruă bơwih brơi pel ĕp, pơjrao tơlơi duam ruă kiăng djơ̆ hăng mơnuih ƀôn sang kiăng. Giăm hrơi Tết, mrô mơnuih ruă năng ai ñu 700 čô mơnuih. Tơdơi kơ Tết năng ai ñu lơ 4, lơ 5 tết mrô mơnuih ruă pơphun đĭ lu hăng ră anai hmâo năng ai ñu rơbêh kơ 1.200 čô mơnuih glăk pơjrao”.

Tui hăng ơi ia jrao, tơlơi pơmin mơng mơnuih ƀôn sang juăt bĕ nao sang ia jrao amăng hơdôm hrơi giăm tết hăng amăng tết, rơngiao kơ hơdôm mơnuih kiăng pơjrao ječ. Yua anun, tơdơi kơ tết mrô mơnuih ba nao pơ̆ sang ia jrao đĭ lu tañ. Khă hnun hai, bruă pơhrư̆i nao pơ̆ sang ia jrao lom tơlơi suaih pral hmâo tơlơi amra ngă kơtang hloh, tơnap pơjrao, đa hmâo mơnuih đa bơdjơ̆ nao tơlơi hơdip. Akă lăi nao ôh ayuh hyiăng rơ-ŏt pơplih tañ amăng sa hrơi, hơdôm drơi jăn tơdu amuñ bơdjơ̆ nao rơ-ŏt, amuñ ƀă djơ̆ kơman ngă.

Kah hăng ơi Phạm Văn Sơn (86 thun) ƀơi tơring glông Krông Pač, tơring čar Daklak. Mơng hlâo kơ tết, ơi Sơn hmâo gru nam rơgah, ƀong huă ƀu jơman, juăt pơtuk amăng mlăm mơmot yua kơ huĭ nao pơ̆ sang ia jrao lom thun abih tết truh anun ñu gir run gơgrong. Rơgao hăng anai hơdôm hrơi, ƀuh tơlơi suaih pral ñu tơdu đơi anun sang anô̆ ñu mơng ba nao pel ĕp. Ayong Phạm Văn Khanh, ană đah rơkơi pô ruă brơi thâo:

 “Rơgao hăng anai hơdôm hrơi, ñu ƀong huă ƀu jơman ôh, nao rai tơnap tap, tơgŭ dô̆ leng kơ hmâo mơnuih čung, sa tơngan ƀu thâo pơpư̆ dong tah. Ƀuh tui anun sang anô̆ ba ñu nao pơ̆ sang ia jrao. Rơgao kơ pel ĕp, pơsit, ơi ia jrao brơi thâo, ñu ruă prung ară drah, prung amăng jơlan suă jua, tơtăng ară drah rơnang. Mơng hrơi nao pơ̆ sang ia jrao truh ră anai ƀu thâo pơhiăp hăng ăt ƀu hmâo ƀong huă hơget mơn”.

Ƀơi anăp mrô mơnuih đĭ lu tañ, Grŭp apăn bruă Sang ia jrao prong Dăp Kơdư hmâo laih kơčăo bruă ngă pơplih lăp djơ̆. Kiăo tui anun, rơkâo Anom pel ĕp tơlơi ruă pơpha anih pơjrao, tŭ jum mơnuih ruă klă. Kơtưn đĭ mrô mơnuih mă bruă, anih pel ĕp hmâo mrô mơnuih ruă lu kiăng pơhlôm rim anih pel ĕp tơlơi ruă ƀu rơgao kơ mrô mơnuih pơkă, pơpha mơnuih mă bruă gah rơngiao kơ mông kiăng pơsir bruă mă amăng sa hrơi. Hơdôm măi mok mă yua leng kơ pơhlôm klă na nao kiăng pơsir hơdôm mơta hră pơ-ar tañ. Hơdôm anih anom pơjrao gơgrong hlâo măi mok siêu âm, pơčrang lăng drah pơhlôm djơ̆ hmao tlôn kơ hrơi mông hăng anô̆ klă bôh thâo kơ mơnuih ruă. Hơdôm anom pơjrao pơpha mơnuih ruă lăp djơ̆, hơdư̆ hơdôm bôh anom kơtưn bruă pel ĕp lăng tui djơ̆ tơlơi rơkâo kiăng hloh, git gai hơdôm bôh anom kơtưn pel ĕp lăng tui djơ̆ tơlơi rơkâo bruă mă. Grŭp apăn bruă hăng hơdôm anom mă bruă juăt lăng tui na nao hăng pơtrut bruă mă ƀơi hơdôm bôh anom kiăng kơ hmao mông črâo ba, pơsir hơdôm tơlơi gun, pơhlôm mơnuih ruă dưi bơwih brơi, pơjrao hmao tlôn, ba glăi bôh tơhnal hăng djơ̆ pran jua.

Hrom hrom hăng bruă pel ĕp, pơjrao tơlơi ruă hrom, Sang ia jrao prong Dăp Kơdư dô̆ đing nao truh bruă pơgang, pơgăn hăng pơjrao tơlơi ruă klin Covid-19. Kiăng kơ plai ƀiă tơlơi lar hyu mơng Covid-19, Sang ia jrao hmâo pơpha kual pel ĕp ruah mă mơng phun mut, tơdah đing đăo, ƀudah hmâo mơnuih djơ̆ Covid-19, mơnuih ruă amra dưi ba truh anih pơjrao juăt pơjrao tơlơi ruă anun. Ră anai Sang ia jrao prong Dăp Kơdư ăt glăk djă pioh mơn 2 pok hră pơjrao mơnuih djơ̆ Covid-19 ƀơi Anom pơjrao tơlơi ruă tưp hăng Anom hơkrŭ glăi drơi jăn pơgăn ruă măt.

Ơi ia jrao Nguyễn Đại Phong – Khua Sang ia jrao prong Dăp Kơdư brơi thâo dong:

 “Abih bang mơnuih ruă mut sang ia jrao ƀing gơmơi amra ruah mă hăng gir run ngă hiưm hơpă ƀu pioh hmâo mơnuih djơ̆ Covid-19 mut amăng anih mơnuih ruă. Yua anun yơh ƀing gơmơi hmâo pơpha ruah mă mơng gah rơngiao hlâo kơ mut, tơdah đing đăo amra ba nao pơ̆ anom pơjrao tơlơi ruă tưp. Hơdôm hrơi phrâo rơgao, mrô mơnuih ruă djơ̆ Covid-19 hrŏ, kơnong kơ yŭ 10 čô mơnuih".

Pơ̆ anăp anai, Daklak amra pơphun Ngă yang jơnum ngui kơ phê. Anai lĕ tal kiăng nao rai lu, bơkơtuai mơng mơnuih ƀôn sang ƀơi hơdôm bôh tơring čar, ƀôn prong, kual lŏn đĭ lu hăng hmâo lu bruă mă tum pơƀut lu mơnuih anun amra jing tơhnal gal kơ tơlơi ruă tưp lar hyu. Yua anun, ƀing ơi ia jrao pơtă mơnuih ƀôn sang khom đing nao, gơgrong hlâo ngă tui hơdôm bruă pơgang, pơđĭ tui pran kơdŏng glăi, kah hăng: bĕ bưp ƀing mơnuih glăk hmâo gru nam djơ̆ tơlơi ruă tưp, kah hăng: drap, ruă jơlan suă jua, ruă čroh kian, djơ̆ hmơi, rubella, djơ̆ drăng... hơdư̆ nao pơ̆ anih lu mơnuih; ƀong huă djop gơnam bơbuă, pơhlôm bơbuă, pơđĭ tui pran gơgrong; pơhlôm hơdjă klă gơnam ƀong huă, ƀu ƀong gơnam akă tơsă, dô̆ mơtah, drah hlô, ƀu mă yua mơnŭ bip ruă, djai hăng ƀu rơđah phun akha... Biă ñu, lom hmâo gru nam đing đăo hmâo tơlơi ruă, kkom nao mơtăm pơ̆ sang ia jrao pioh pel ĕp lăng hmao tlôn.

Ayuh hyiăng pơplih ƀu hmao thâo ngă kơ ƀing tha rơma, ƀing ƀu-ai buai, biă mă ñu lĕ ƀing mơnuih hơmâo tơlơi ruă kă amuñ duam ruă. Yua anun, kiăng gơgrong amăng bruă bơwih brơi tơlơi suaih pral kơ ƀing tha rơma, ƀing mă tơlơi pơhing phrâo črăn hơdră hơmâo mông bơră ruai hăng ơi jrao Võ Thị Diệu Hà, Anom bruă pơjrao brơi mơnuih tha rơma, sang ia jrao prong kual Dap kơdư.

- Ơ ơi ia jrao, ayuh hyiăng pơplih ƀu hmao thâo tui ră anai ngă kơ ƀing mơnuih tha rơma amuñ hơmâo tơlơi ruă hơget ?

Ơi ia jrao Võ Thị Diệu Hà: Ayuh hyiăng pơplih ƀu hmao thâo ngă kơ ƀing tha rơma amuñ hơmâo tơlơi duam ruă. Ƀing gơñu juăt ƀuh ruă tui jơlan suă jua lĕ lu hloh. Pơhmutu ruă hơtai boh, tơdah kơtang ƀiă ruă hơtai boh amra ngă ƀu thâo suă jua, anai lĕ ruă amăng jơlan suă jua. Tal dua lĕ bơdjơ̆ nao ară dlô, wing akŏ. Ră anai anom bruă glăk ƀuh lu. Laih dong hơdôm tơlơi ruă bơdjơ̆ nao kian pruăi, pơhmutu lĕ ngă ƀlĕ drah amăng kian pruăi. Ƀing mơnuih ruă sui hrơi amra ba truh lu tơlơi ruă pơkŏn dong anun lĕ ruă amăng glông ia mơañă.

- Ơ ơi ia jrao, bruă pơjrao brơi mơnuih tha rơma hơmâo tơlơi tơnap hơget mơn?

Ơi ia jrao Võ Thị Diệu Hà: Bruă pơjrao brơi mơnuih tha rơma bưp tơnap ƀiă pơhmu hăng ƀing hlăk ai čơđai. Tal sa lĕ yua drơi jăn ƀu-ai buai ôh. Drơi jăn hơmâo lu tơlơi ruă, yua lu jrao ƀơi ƀing tha rơma. Anai lĕ sa čô mơnuih tha ƀu djơ̆ kơnong duam ruă juăt ƀuh đôč ôh mơ̆ hơmâo 2 tơlơi ruă glông. Bruă yua ia jrao amra bưp tơnap tap, pơhmutu lĕ bruă pơjrao anai amra bơdjơ̆ nao tơlơi ruă pơkŏn. Pơhmutu mơnuih ƀlĕ drah amăng kian pruăi mơ̆ ruă wŏt hơtai boh dong. Ƀlĕ drah amăng kian pruăi arăng yua jrao pơkŏng, yua anun ơi ia jrao khŏm pơmĭn tong ten kiăng črâo brơi jrao mơñum lăp djơ̆ brơi mơnuih ruă kă.

- Bruă ƀuh tơlơi ruă kaih hăng ƀu gưt ba mơnuih ruă kă nao khăm amra bơbeč sat nao tơlơi suaih pral kơ mơnuih ruă akă mơn, ơ ơi ia jrao ?

Ơi ia jrao Võ Thị Diệu Hà: Ƀing mơnuih kaih ba nao khăm pơ sang ia jrao lơ̆m ruă kơtang bruă pơjrao amra tơnap tap biă mă, ngă mơnuih ruă kă pơjrao sui hrơi, pơjrao ƀu tŭ yua ôh hăng hơmâo lu mơnuih ba truh tơlơi ruă tui jơlan suă jua, tơdu ară drah, ngă ƀing gơñu wing yua mơnuih kaih ba nao pơ sang ia jrao.

- Ơi ia jrao hơmâo tơlơi pơtă hơget mơn kiăng pơhlôm brơi tơlơi suaih pral kơ mơnuih tha rơma ?

Ơi ia jrao Võ Thị Diệt Hà: Hơmâo lu tơlơi kiăng pơhlôm brơi tơlơi suaih pral kơ mơnuih tha rơma, amăng anun bruă yôm hloh lĕ mơñum ƀong. Kiăng kơ đing nao hloh kơ bruă pơhlôm gơnam ƀong brơi mơnuih duam ruă, ngă ƀing gơñu ƀong jơman. Pơhmutu hơmâo đạm amang akan, mơnong, kiăng ƀong mơnong kô̆ lu ƀiă mơnong mriah. Mơnong kô̆ anun lĕ akan, mơnŭ, bip. Plai ƀiă yua mơnong rơmô, un, mơmuă hlô mơnong. Yua hơdôm gơnam ƀong anai amra ba glăi mơmuă sat, bơdjơ̆ nao hơtai boh mơng mơnuih duam ruă. Pơhrua djop vitamin, ƀong lu añăm tam, boh troh. Mơnuih yua canxi brơi mơnuih tha rơma lu biă mă samơ̆ pơhrua nao amăng drơi jăn dŏ aset kiăng yua lu canxi anun lĕ mơng ia tơsâo rơmô, sữa chua, akan hơdang. Hrŏm hăng anun gah vi chất dong, ƀing mơnuih tha rơma juăt kơƀah lu, pơhmu lĕ kơplah sắt, ba truh khŏt drah, kiăng ƀong mơnuih djop ƀiă. Ƀong lu añăm tam mơtah mơda, asar boh kyâo, mơnong…ƀudah kiăng pơhrua hăng jrao kiăng kơ djop. Laih dong, bruă mơnuih hơmâo tơlơi ruă kă amăng drơi jăn mơ̆ ƀing ơi ia jrao črâo brơi hơdră bơrơguăt drơi jăn brơi lăp djơ̆. Anun lĕ yoga, suă jua, rơbat hyu…Ƀing mơnuih tha rơma kiăng nao khăm tui tơđar, kiăo tui lăng tơlơi ruă kă amăng drơi jăn, pơhmu lĕ čơtăng ară drah, mơañă ƀlĕ ia sik. Sit biă ñu, kiăng tlâ̆o vaccine pơgang tơlơi ruă kă brơi ƀing tha rơma anun lĕ duam hơdrăp, tlâ̆o vaccine ruă rơkông đok, tuk hơdrăp, ruă kơñăk, ruă hơtai  B…hơdôm djuai vaccine anai amra djru brơi lu amăng bruă pơhlôm tơlơi suaih pral brơi mơnuih tha rơma.

- Ơ, bơnai kơ ih hŏ.