Là dùl tàm ală cau lơh broă sa lam lài lơh tơrlòng lài broă lơh tam kòi tơrmù tơlik bơdìh nhơm lơh bơ̆ ƀơl tus tiah ơm kis tàm càr Dăk Lăk, hìu bơnhă ồng Lê Như Hùng, ơm tàm xã Bình Hòa, kơnhoàl Krông Ana neh lơh jat tam 4 lồ 2 sào kòi jat broă lơh tam kòi sùh mờ ro tàm bơrlŭ bal, pơgồp bal mờ ngui sồ siă mờ lơh jat ală broă pơlam lơh yal jơnau pà gĭt tơrmù tơlik bơdìh nhơm lơh bơ̆ ƀơl tus tiah ơm kis bơh Kông ty Bơcri priă bal Net Zero Carbon dê. Tơnơ̆ rlau 3 nhai, broă lơh do neh cèng wơl cồng nha loh làng pơndrờm mờ broă lơh tàm pơndrờm – lơh sa jat broă lơh ờs mờng. Ngan ngồn, cồng nha lơh geh kờp bal geh mờr 11 tấn 7 tạ, gơguh rlau 0,93 tấn dùl lồ, priă tă bơcri lơh gơmù mờr 3 tơlak đong, priă cồng gơguh rlau 15 tơlak 500 rơbô đông pơndrờm mờ broă lơh tàm pơndrờm dê. Ồng Lê Như Hùng pà gĭt, lơh jat broă lơh do neh dong hìu bơnhă ồng tềm pềr geh 30% khà phơng sih, tơrmù nggùl khà dà tuh mơya cồng nha lơh geh blàng kòi lơh geh uă rlau mờ bơta kờp bal bơh kơnhoàl dê. Ồng Lê Như Hùng, đơs:“Lơh jat broă lơh den añ sền gŏ kông ty sền gròi uă ngan, lòt bal rềp ngan mờ sùm jat sền mờ lòt sền, bơh tŭ sih kòi tus tơngai tơnhào. Đơs bal là tàm nam pa do neh lơh geh cồng nha uă mờ broă lơh lơh tơrlòng lài dê”.

Ờ mìng dong tơrmù priă bơcri, tơnguh cồng nha lơh geh mờ priă cồng, broă lơh tam kòi do gam pơgồp bơnah dong kờl cau lơh broă sa tam gơl nùs nhờm kơlôi sơnơng tam phan, lơh niam blàng sre lơh kòi mờ tơrmù tơlik bơdìh nhơm lơh bơ̆ ƀơl tus tiah ơm kis. Cồng nha lơh tơrlòng lài tàm ƀlàng sre bơh ồng Lê Như Hùng dê pà gŏ broă lơh neh dong tơrmù tơlik bơdìh nhơm lơh bơ̆ ƀơl tus tiah ơm kis mờr 4 tấn dùl lộ tuh bơh hìu krơh. Bơh cồng nha do, Kông ty Bơcri priă bal Net Zero Carbon neh blơi mờr 17 tấn nhơm tơrmù sang phan bơ̆ bơh broă lơh dê mờ giă 20 dolar Mỹ dồ tấn.

Mờ cồng nha lơh geh bơh broă lơh lơh tơrlòng lài do dê, càr Dăk Lăk neh lơh nền pờ ơnàng broă lơh tam kòi jat broă lơh tam kòi sùh mờ ro tàm bơrlŭ bal. Jat hơ̆, tàm kàl mrềt prang nam 2024-2025 tus do, jơh gùt càr rơ̆p sih tam 500 lồ jat broă lơh tam kòi pa, bă ù ơnàng uă ngan rlau jơh tàm tơl tiah tam dê là 5 lồ mờ geh 1 lồ sre tàm pơndrờm tam kòi jat broă lơh ờs mờng. Ồng Nguyễn Văn Hà, Phó Kwang atbồ Sở Broă lơh sa mờ Bơtàu tơnguh Ƀòn lơgar càr Dăk Lăk, pà gĭt:“Bol añ rơ̆p sồr gah dong kờl bơto pơlam cau lơh broă sa, Ci kụk Tam phan mờ sền gàr phan tam rơ̆p pơgồp bal niam mờ ală kwang bàng bơh kông ty dê nàng lòt tus tàm tơl tiah mờ sền gĭt tơl kơnhoàl ù tiah lơh jat tơngume do, bơto pơlam làng bol kung bè ală mpồl lơh broă bal lơh jat di broă lơh, lơh geh jơnau kờñ bơh broă lơh dê”.

Jat ồng Trần Minh Tiến, Kwang atbồ dờng Kông ty Bơcri priă bal Net Zero Carbon, mpồl lơh sa kă bro neh crăp rơcang lơh broă bal mờ gah broă lơh sa càr Dăk Lăk mờ cau lơh broă sa nàng lam lơh rề ơnàng broă lơh tam kòi tơrmù tơlik bơdìh nhơm lơh bơ̆ ƀơl tus tiah ơm kis bơh hìu krơh dê. Mpồl lơh broă hơ rơ̆p blơi jơh ală tín cỉ carbon tàm bă ù ơnàng 500 lồ bơh càr dê tam kòi jat broă lơh pa, mơkung geh ală jơnau hơ lòt bal mờ cau lơh broă sa tàm tŭ tŭ tơngai jat broă lơh dê. Jat ồng Trần Minh Tiến, đơs: “Bol añ lơh geh sră pơrgon gơwèt mờ mpồl lơh broă bal, gơwèt mờ ală tiah, tàm hơ̆ cih loh kơnòl mờ kơnòl broă bơh tơl gah dê. Bol añ gàr niam cồng nha lơh geh ai làng bol in, ờ gŏ gơtìp hoàc huơr pơndrờm mờ cồng nha lơh geh kờp bal bơh kơnhoàl dê. Dơ̆ 2 tai là bol añ hơ pơrgon blơi tín cỉ. Tàm do ờ hềt lơh geh tín cỉ mờ pa mìng ai jơnau yal tơrmù sang phan bơ̆ carbon lơm. Nàng lơh geh tín cỉ rơ̆p gam lòt gan 1 cơnđoà lòt tai mờ ală priă tă lơh dờng, mơya bol añ kung gam blơi mờ blơi mờ giă jơnhoa ngan".

 Nàng làng bol wă rơlao tai bè  ală broă pơlam lơh kòi gơmù tơlik nhơm ƀơ̆. Cau lơh ƀăo mờng cih jơnau  do lùp ồng Nguyễn Thành Hưởng, Kwang atbồ bơta chài, kông ty Bơcri priă bal Net Zero Carbon. 

Ơi, ơ ồng Nguyễn Thành Hưởng, broă lơh kòi jăt ală broă pơlam lơh tơrmù sang tơlik nhơm ƀơ̆ lơh duh plai ù geh kwơ màng bè lơi gơwèt mờ tiah kis?

Ồng Nguyễn Thành Hưởng: “Tŭ do tàm càr Dăk Lăk dê rơ̆p lơh, mơya tàm tiah ring dà dờng Cửu Long den Ƀộ Broă lơh sa mờ Bơtàu tơnguh Ƀòn lơgar neh lơh rơndăp broă “Dùl tơlăk lồ ù mìng lơh kòi bơkah, tơlik nhơm ƀơ̆ ờ uă”, neh là jal mhar ngan bloh, tài tus nam 2028 là ală gah tơlik uă nhơm CO2 pal tơm bơtơl, tàm tŭ gah lơh kòi kung là dùl tàm ală gah lơh gơlik uă nhơm ƀơ̆ ngan. Bol añ tus bal tàm broă lơh do mờ bol añ rơ̆p dong kờl làng bol lơh kòi ngăc ngar rơlao, is ồn ngan là bol añ gơtùi tơmù broă tơlik nhơm ƀơ̆ hơ̆. Mpồl tam klăc bal añ geh Net Zero Carbon, Spiro Carbon, BSB Nanotech. Bol añ rơ̆p blơi wơl broă tơmù nhơm ƀơ̆ hơ̆ ai làng bol lơh broă sa in”.

Ơi, di bè hơ̆ mùl màl, làng bol lơh broă sa rơ̆p geh dờp bơta kwơ lơi tŭ tus bal broă tơrlòng lơh do, ơ ồng?

Ồng Nguyễn Thành Hưởng: “Tŭ làng bol tus bal den bol añ geh cau chài mờ bol añ rơ̆p dong kờl làng bol lơh dùl phan bơkah pa gơtờp mờ kòi in. Dơ̆ bàr là bol añ rơ̆p dong kờl làng bol crăp app, den app do làng bol geh gơnoar mờ pal lơh jăt app nàng tơl tŭ soăt dà mờ tơl tŭ sùh dà là pal kŭp rùp nàng pơyoa tàm vệ tiñ. Tơwès kòi tàm 3 poh, mhar den tàm bàr poh den vệ tiñ yal broă tơmù nhơm ƀơ̆ tàm kàl pa do mờ làng bol geh tus bal”.

Ơi, he đơs uă tus mờ broă tơmù nhơm ƀơ̆. Di bè hơ̆, mùl màl tơrmù nhơm tàm do là tơrmù ală bơta lơi, ơ ồng?

Ồng Nguyễn Thành Hưởng: “Tŭ lơh kòi den kòi geh 3 bơta nhơm tờm gơlik, den tàng lơh lơhơ tăp Ozôn mờ tam gơl trồ tiah. Nhơm lài ngan là CO2 geh bơh broă  chu rơhe tàm ƀlàng sre. Tŭ tus bal broă lơh bơh bol añ dê den bol añ ờ ai chu rơhe tàm sre. Dơ̆ bàr là nhơm CH4 gam sơnđan là nhơm Mê tan. Nhơm do gơlik geh tàm broă lơh kòi sre ờs mờng, geh bal dùl tơngai jŏ tàm 03 nhai ha là 03 nhai nggùl, di lah he ờ yuh dà den hơ̆ là tiah kis ƀuơn ngan nàng vi khuẩn lơh gơs nhơm Mê tan. Den tàng, bol añ rơ̆p ngui broă lơh sùh-rañ tàm bơrlŭ bal, sùh 3 mờ rañ di gơlan là bơh 3 tus 4. Tàm bơta bè hơ̆ den bol añ neh lơh gơmù uă ngan broă lơh gơlik nhơm CH4. Dơ̆ pe tai là nhơm N2O, do là phơng sih, nhơm N2O geh bơh broă ngui phơng dùl bơta, tàm hơ̆ uă ngan là phơng Urê. Broă lơh do geh bơto mờ bol añ kung pal sồr làng bol ngui phơng mìng geh ngui”.

Ơi, broă lơh sùh- ro (rañ) tàm bơrlŭ bal là bè lơi, ơ ồng Nguyễn Thành Hưởng?

Ồng Nguyễn Thành Hưởng: “Sùh là sih phơng, gam rañ là kơrian dà, do là dùl bơta kwơ màng , he pal ngui mờ lơh jăt 3 sùh, 2 rañ, 1 lài mờ 1 tơnơ̆. Hơ̆ là lài mờ tŭ dan geh bă sre nàng vệ tiñ was tơmù nhơm ƀơ̆ den pal yal lài. Tŭ sre lơi neh sih hơ̆ sồng yal den bol añ ờ bài ai lơh, “1 lài” là bè hơ̆. tơnơ̆ mờ hơ̆ geh "“ sùh"”hơ̆ là 3 d–̆ sih phơng. Gam 3 rañ” hơ̆ là tŭ bol lơh kòi bè ờs den là he neh lời tus 90% dà, den 90% dà hơ̆ geh ai tơl bơta niam nàng vi khuẩn lơh gơs nhơm CH4. Den tàng añ geh 3 rañ geh lơh gơmù uă ngan. Mờ jơnau was bơh Spiro dê den bol añ neh tơmù geh di pơgăp 3,96 tấn tam gơl mờ 1 lồ sre tàm 1 kàl. Tơnơ̆ mờ tŭ neh tơwès kòi là bol añ pal tơn jơh lơh sră, hơ̆ là pal yal mờ kŭp rùp tàm ƀlàng sre. den bơh ngai hơ̆ Spiro rơ̆p sền mờ was nàng ai geh ală bơnah tơmù nhơm ƀơ̆”.

Ơi, geh git là tàm lơh sa kàl prang nam 2024-2025, kông ty kĭ hơ lơh broă bal mờ gah broă lơh sa suơn sre càr Dăk Lăk blơi khà carbon tàm bă ù ơnàng 500 lồ, mờ sồr bă ù ờ uă ngan tàm tơl tiah phan tam là 5 lồ, kung bè tơngai tus bal bơh làng bol lơh broă sa dê pal geh hơ là 5 nam. Nđan lah geh ală jơnau sồr bè hơ̆, ơ ồng?

Ồng Nguyễn Thành Hưởng: “Khà do mìng geh 1, khà do geh ai 1 nă cau mờ tàm 1 bă sre. Tŭ mờ làng bol ờ tus bal sùm uă kàl lơh sa mờ tus bal mìng 1 nam hơ̆ sồng ờ tus bal tai den bă sre hơ̆ rơ̆p geh uă ngan ndrờm bal mờ ală broă was ndai. Gam bè bă ù ờ uă ngan 5 lồ. Mùl màl den dùl bă ù dềt kung gơtùi lơh sơl, mơya bè hơ̆ den geh uă ir bă sre mờ bơta kwơ geh tàm tơl bă sre kung ờ uă. Mùl màl, 5 lồ kung ờ di là bă ù pal geh. Di gơlan 2 lồ bol añ kung gơtùi lơh sơl di lah làng bol hơ̆ rơcang lơh jăt jơnau geh ai bơh bol añ dê.

Gam bè tơngai 5 nam. Mùl màl bol añ kơ̆p kờñ là lơh geh sùm ờ gŏ di pal 5 nam. Mơya nàng lơh geh nùs nhơm geh kơnòl bơh làng bol dê là pal tus bal ndrờm, ờ gŏ di di lah tus bal mìng lơh geh 1 kàl den khà priă bol añ pal tă nàng kŭp rùp sre hơ̆ là uă ngan, tơnơ̆ 1 kàl den bol añ ờ dờp tai ală cau hơ̆”.

Ơi, dan ưn ngài ồng Nguyễn Thành Hưởng bè ală jơnau ồng neh yal pa do.