Tàm tiah hìu jàl bơh bi Nguyễn Đình Hiệp dê tàm sàh Quảng Phú, càr Dăk Lăk, rlau 3 rbô tờm plai màk hòn dờng tơlir niam ngan mờ mbòr ngan plai. Tơnơ̆ uă nam đềt mềr mờ tờm plai màk, tam tàm hìu jàl, hìu krơh là broă geh cồng nha ngan rlau jơh mờ bi Hiệp neh ai geh jơnau bơsram nàng tơngguh uă cồng nha lơh geh mờ bơta niam:

“Lơh tàm hìu jàl bulah priă tă bơh sơnrờp jơnhoa rlau mơya cồng nha cèng wơl loh làng: gơmù sơnơm sền gàr phan tam, tờm chi ờ huan kòp, plai ring bal, cồng nha lơh geh mờ jŏ jòng”.

Kung bè hìu bơnhă bi Hiệp sơl, tờm plai màk neh cèng wơl priă lơh geh uă ngan, dong uă hìu làng bol lơh broă sa tàm ală càr: Dăk Lăk, Gia Lai mờ Quảng Ngãi tam gơl rài kis. Mơya bơta bơtàu tơngguh gơ jă gơ jal jăt srơh kung gơ geh sùm jơnau pơhìn digơlan gơlời uă jơnau gơrềng ờ niam. Tŭ giă gơguh jơnhoa, làng bol lơh broă sa ur ar rề ơnàng bă ù; tus tŭ phan lơh geh gơguh uă ir, giă den gơmù uă ngan. Ồng Lưu Quốc Thạnh, Kwang Lam bồ dờng Kông ty Kong kơnòl nă să is Quicornac- dùl mpồl lơh sa kă bro lơh gơlik phan plai màk dờng tàm Gia Lai, đơs bè do:

 “Tờm plai màk là tờm chi lơyah ngai, tơnhàu mhar, den tàng ƀươn gơtìp tam jăt nùs is. Dilah ờ geh rơndăp ù tiah mờ broă lơh dong kờl bơto pơlam broă lơh sa sươn sre dipal, plai lơh geh uă rlau mờ jơnau kờñ ngui là jơnau ờ gơtùi pleh klàs. Bol he pal jăt tàm jơnau kờñ drà kă bro dê mờ broă rơndăp lơh tơrgùm blơi bơh mpồl lơh sa kă bro dê nàng rề ơnàng bă ù tiah tam dipal”.

Jăt ồng Nguyễn Văn Thái Bình, Kwang Lam bồ Mpồl lơh broă bal Broă lơh sa sươn sre măy mŏk pa Xanh Cao Nguyên càr Dăk Lăk bal mờ ală broă lơh bơta chài, broă lơh bal đah mpồl lơh sa kă bro mờ cau lơh broă sa, mpồl lơh broă bal geh sền là gùng lòt jŏ jòng ai lơh gơlik plai màk in. Tài bơh mìng mpồl lơh sa kă bro hơ̆ sồng gĭt loh jơnau kờñ tàm drà kă bro mờ bơ̆t bơtàu geh gah tăc blơi jŏ jòng.

“Tŭ tam plai màk, bơta kwơmàng bơh sơnrờp là pal gĭt loh drà tăc phan. Tơl drà geh tai wơl ală jơnau sồr is: pơnyơu bè drà EU pal geh sră cơng tàng, logo mờ màh sồ tiah tam; drà lơgar Nga gơlơh kờñ wơl plai dờng, rùp să niam, ai lài gùng lòt lơyah, priă tă dipal; tàm tŭ ală drà pa pờ bè Mỹ mờ Australia den sồr wơl geh rùp să niam mờ pal lơh jăt ală broă pơlam sòl pơnđàng xạ. Den tàng bè hơ̆, nàng lơh gơlik phan jŏ jòng, làng bol pal pơlam gùng bơh sơnrờp tơn he rơ̆p lòt mŭt tàm drà lơi, bơh hơ̆ den hơ̆ sồng lơh tiah tam mờ broă pơlam lơh gơlik dipal”.

Nàng dong kờl làng bol, uă ƀòn lơgar tàm Tây Nguyên neh pơgồp bal mờ mpồl lơh sa kă bro pờ ơdŭ bơto pơlam bơta chài, pơlam ală broă pơlam lơh VietGap dê mờ pà màh sồ tiah tam. Bàr pe mpồl lơh broă bal tàm Dăk Lăk, Gia Lai neh geh pà sră dờp GlobalGap, pờ gùng ai broă tăc uă mờ lơgar ndai tus ală drà kal ke. Thứ trưởng Ƀộ Broă lơh sa sươn sre mờ Tiah ơm kis ồng Phùng Đức Tiến pà gĭt, drà blơi ai phan bơna plai màk bơh Việt Nam dê in gam uă mơya gah do mìng bơtàu tơngguh jŏ jòng tŭ làng bol lơh broă sa mờ mpồl lơh sa kă bro ngan ngồn lơh broă bal mờ gơ̆p:

“Ală mpồl lơh broă bal mờ mpồl lơh sa kă bro pal pơgồp bal ndrờm bal nàng bơtàu tơngguh tờm plai màk tàm bơngă jơnhoa rlau. Ƀộ neh bơcri uă ală jơnau neh lơh nền kơlôi sơnơng lơh gơlik sơntìl pa, ală broă pơlam tam tơngguh uă cồng nha lơh geh, bơta niam mờ rơcăng kơryan tu kòp, wèt tus ală anih lơh gơlik jŏ jòng”.

Bơh tàm mùl màl lơh broă sa gơtùi pà gŏ, tờm plai màk gam ai geh gùng dà lơh pas pa tus mờ làng bol lơh broă sa Tây Nguyên dê. Mơya, nàng phan tam do mùl màl gơs gah phan tăc mờ lơgar bơdìh tờm ngan mờ bơtàu tơnguh kơl jăp, pal geh gùng dà nàng bơsong mờ uă broă geh ai: bơyai lơh, sền gròi kòp mờ di pal mờ jơnau kờñ geh ai bơh ală drà blơi phan dê. Bè hơ̆, lơh bè lơi nàng plai màk ai tơngŏ bơngă tàm pang sră rùp bơh phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre dunia dê? Cau lơh ƀăo Hương Lý lùp ồng Hoàng Văn Hồng, Phó Kwang lam bồ Anih tờm Bơto pơlam broă lơh sa suơn sre Dà lơgar bè gùng dà bơtàu tơnguh tờm plai màk tàm tơngai tus.

Ơ ồng, ồng đơs bè lơi bè bơta niam gơwèt mờ tờm plai màk tŭ do?

Ồng Hoàng Văn Hồng: “Ơi, tŭ do den gah phan plai màk geh bơtàu tơnguh di mơ. Plai màk là dùl tàm ală phan tam di gơlan geh bơta niam nàng tăc mờ lơgar bơdìh tus git nđờ tơmàn dolar Mỹ. Plai màk geh tam tơrgùm mìng tàm Tây Nguyên, geh bă ù ơnàng ngan, tàm ală càr tiah kơh bơnơm hờ Đah tô là tiah dơ̆ bàr geh bă ù uă tàm gùt lơgar. Gam tai là ală tiah den gam lơh mờ bơta ờ uă, lơh di mơ. Mờ tờm plai màk là tờm ƀuơn tam, tơngai tơnhào ờ jŏ, mờ làng bol tam gơtùi ngui gơtùi. Mơya, nàng lơh gơs gah phan gơtùi bơtàu tơnguh rơlao tai den he kung pal tam tơrgùm bal nàng lơh gơs phan kă bro”.

Nàng bơtàu tơnguh tờm plai màk kơl jăp mờ di pal mờ jơnau kờñ tăc mờ lơgar bơdìh, jăt ồng he pal lơh geh ală gùng dà broă lơh geh bơta chài mờ broă bơyai lơh bè lơi?

Ồng Hoàng Văn Hồng: “Nàng lơh gơs phan kă bro den he pal ngui bơta chài lơh. He pal dan ai màh sồ tiah tam. Hơ̆ sồng tàm broă lơh he pal sền gròi, jăt sền nàng lơh bè lơi phan geh lơh bơh plai màk he dê ờ mìng geh cồng nha uă mờ gam kloh niam phan hùc, di pal mờ jơnau kờñ bơh cau blơi dê. Di lah kờñ bè hơ̆, den jơh ală mpồl lơh broă he dê pal tus bal, tàm hơ̆ den geh broă tus bal bơh ală mpồl lơh sa kă bro là kwơ màng ngan. Mpồl lơh sa kă bro rơ̆p ai sơntìl pràn, ai ală bơta lơh broă geh bơta niam, ờ gơtìp ƀơ̆ bơh ală dà sơnơm khih aniai. Tŭ do plai màk, di lah broă lơh sơntìl he dê geh lơh nền nòn, den rơ̆p tơrmù ală kòp gơtờp, tàm hơ̆ uă ngan là virus… Dơ̆ bàr, làng bol lơh broă sa suơn sre bal mờ ală mpồl lơh broă bal. Ală mpồl lơh broă bal là gơnoar tờm tơrbŏ bal nàng bơyai lơh gơs bă ù tam uă, ngui bơta chài mờ tơrbŏ bal mờ ală mpồl lơh sa kă bro nàng gơtùi blơi lài phan geh lơh ai làng bol in. Mờ bol añ kung bơto sồr là tŭ he lơh den he kung pal kơlôi sơnơng drà kă bro mờ broă bơyai lơh geh lơh niam, ờ uă ngan là broă mpồl lơh broă bal mờ geh broă tơrbŏ bal mờ mpồl lơh sa kă bro nàng lơh bè lơi lơh geh plai màk bơtàu tơnguh kơl jăp”.

Ơ ồng, gùng dà bơtàu tơnguh bơh gah lơh sa suơn sre gơwèt mờ tờm plai màk geh ai bơh tàm bơta kờñ drà kă bro dê bal mờ jơnau kờñ pal geh kloh niam là bè lơi?

Ồng Hoàng Văn Hồng: “Gơwèt mờ tờm plai màk là ƀuơn tam, den tàng là gơwèt mờ ù bal mờ tiah tàm lơgar Việt Nam den gơtùi rề ơnàng bă ù tam. Bè drà kă bro den do là phan geh tàm lơgar kung geh cau ngui kờñ uă ngan sơl. Ală drà kă bro lơgar bơdìh bè mpồl tam klăc câu Âu (EU) ha là lơgar Mỹ, lơgar Australia ha là lơgar Hàn Quốk den kung kờñ ngan ngui phan geh lơh bơh plai màk dê, tàm hơ̆ uă ngan là phan neh geh lơh nền nòn, geh lơh gơs dà ha là dà hùc den he gơtùi tăc tàm drà kă bro niam ngan. Den tàng, bơta niam bơtàu tơnguh gah phan plai màk he dê là uă ngan. mơya bè añ neh đơs, den he pal bơyai lơh nàng gàr niam bơta kloh phan geh lơh den hơ̆ sồng he geh drà kă bro niam. Den tàng, tàm broă lơh den gơwèt mờ tơl mpồl lơh broă geh gơnoar, pal lơh niam kơnòl bơh să tờm dê nàng mpồl lơh geh cồng nha uă. Gam gơwèt mờ làng bol lơh broă sa suơn sre, den pal bơyai lơh jăt mpồl, mpồl lơh broă bal nàng gơtùi tơl phan geh ai tàm drà kă bro. Dơ̆ bàr là he pal ngui nền nòn broă lơh di pal, gàr kloh niam phan geh lơh, geh ai màh sồ tiah tam, geh pơgồp bal mờ ală hìu dăp nàng gàr kloh niam, nàng phan geh lơh he dê geh pơgồp bal nền nòn jăt mpồl mờ he bơyai lơh kơl jăp”.

Ơi, dan ưn ngài ồng Hoàng Văn Hồng bè ală jơnau mờ ồng pa yal!