Rlau 30 nam do, hìu bơnhă ồng Đỗ Văn Bảy, ơm tàm sơnah ƀòn 7, ƀòn dờng Dà Làc, càr Lâm Đồng neh đềt mềr mờ broă tam biăp, bơkàu ală bơta. Nam 2015, ồng sơnđờm lơh 2 sàu hìu krơh (phan ndơl ni lông) nàng tam bơkàu koh ntê mờ priă lơh geh neh gơguh tai pơndrờm mờ lài hơ̆ tam ờs mờng bơh lài tàm bă ù ơnàng 1 lồ. Bơdìh mờ geh tơl priă jền ngui sa tàm rài kis hìu bơnhă, ròng ală kòn lòt bơsram tus gùng tus dà, hìu bơnhă ồng gam geh priă tềm pềr uă đau sơl, lơh sa hìu bơnhă rơhời geh bơtàu tơnguh. Bulah kung đơs là ai hìu krơh lik bơdìh ù tiah dơlam ƀòn dờng Dà Làc, rơ̆p lơh ƀòn dờng niam bơnĕ rlau mơya ồng Bảy kơlôi rơcăng ngan ngòt broă do rơ̆p lơh gơrềng tus broă lơh broă sa bơh oh kòn kòn sau tàm hìu bơnhă dê. Ồng Bảy đơs: Lơh hìu glòm, gam hòi là hìu krơh, den gơ kơ̆ kơl jăp rlau, ờ gơtìp tơngai jroh mìu sa den tàng he rơcăng lài rlau. Dilah ờ geh hìu krơh den trồ tơngai mờ trồ mìu gơ tus nisơna, tŭ geh mìu piar den sền bè là ờ gŏ geh tơnhàu. Dilah sang jơh hìu krơh, tài bơh do là broă lơh broă sa bơh làng bol dê den Dà lơgar kờñ pal dong kờl, pơlam gùng dà bè lơi hơ̆ nàng rài kis làng bol bol hi geh kơ̆ kơl jăp.

Bơh nam 2004, càr Lâm Đồng geh kơrnoăt kĭ ai lơh Broă lơh bơtàu tơnguh lơh broă sa sươn sre măy mok pa. Tus nam 2020, bă ù lơh hìu krơh neh geh 4 rbô 350 lồ. Tàm ală tŭ bơtàu tơnguh lơh broă sa sươn sre ngui măy mok pa, hìu krơh là cơng tàng ai broă pơgồp bal mờ ală broă lơh măy mok pa ndai drơng lơh sa sươn sre. Bal mờ ală cồng nha lơh geh, bơta kwơ lơh sa bơh broă ngui hìu krơh dê cèng wơl den kung gơ hoài jăt bal uă jơnau gơlời wơl. Ồng Trần Quang Duy, Phó Kwang ătbồ Ci kụk Tam phan mờ Sền gàr phan tam càr Lâm Đồng pà gĭt, tài bơh khà bơ̆t bơtàu uă, ờ geh ală gùng ding yuh dà neh lơh gơlik hiòng dà dờng, lơh gơbàn dà cò mờ lơh gơmù bơta tơl pràn gơ jồp dà gơlam tus jơnau pơhìn gơmù dà căt tàm ù, tơrlah ù, ngơr bam dà tàm bàr pe tiah mờ uă bơta gơrềng ờ niam ndai. Ồng Trần Quang Duy, đơs: Tài bơh cồng nha lơh sa cèng wơl uă ir den tàng làng bol neh bơtàu tơnguh mhar ngan. Kung sền swì bè đah Dà lơgar, kung ờ hềt thàn sơl geh ală jơnau sồr, mờ jơnau bơto sồr loh làng ai cau lơh broă sa in. Lời hìu krơh bơtàu tơnguh is, khi lơh uă ir, ơm tàm rềp tàm nđir bal lơh gơlik jơnau gơrềng ờ niam tus tiah ơm kis, tus ală phan kis...Tềng đăp bơta geh ngan do, bơh nhai 10 nam 2019, Ủy ƀan Ñân zân càr geh jơnau sồr loh làng ai Sở Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn in lơh dùl broă rơndăp lơh ătbồ, gròi sền, tơrmù ƀà bơta gơ aniai bơh hìu krơh, hìu jàl dê tàm ù tiah càr Lâm Đồng.

Tŭ do, càr Lâm Đồng gam tơrgùm lam lơh ală broă lơh nàng tơrmù rơhời mờ wèt tus ờ gam bă ù lơh hìu krơh tàm ală tiah dơlam ƀòn dờng. Jăt ồng Nguyễn Văn Hoà, Củ tịc Ủy ƀan Ñân zân sơnah ƀòn 3, ƀòn dờng Dà Làc dê yal, broă ntrờn, tơrmù rơhời mờ wèt tus ai jơh ală hìu krơh lik bơdìh dơlam ù tiah ƀòn dờng Dà Làc là jơnau kờñ pal geh ngan. Bulah bè hơ̆ kung kờñ pal gàr geh ală jơnau bè lơh sa mờ rài kis bơh làng bol tàm kơnhoàl ù tiah do dê. Ồng Nguyễn Văn Hoà, đơs: Ală gah kờñ pal kơlôi sơnơng gùng dà nàng dong kờl ai làng bol in. Gơtùi dong kờl nàng tam gơl gah broă lơh, tam gơl chi tam, dong kờl bè lơi nàng tŭ tơn jơh hìu krơh hìu jàl den làng bol kung gam gàr geh rài kis, gơtùi lơh geh priă jền ndrờm halà mờr ndrờm pơndrờm mờ tam phan tàm hìu krơh hìu jàl.

Jăt broă rơndăp lơh ătbồ hìu krơh, dong kờl lơh sa sươn sre ngui măy mok pa gơdờp mờ tam gơl nhơm trồ tiah tàm ù tiah càr Lâm Đồng dê, tŭ tam gơl lơh sa bơh tam phan tam tàm hìu krơh tus lơh sa bơdìh trồ, cau lơh broă sa rơp geh dong kờl dùl dơ̆ 70% priă tă blơi sơntìl chi tam, măy mok, phơng sih sơnơm sền gàr phan tam kờñ pal geh nàng lơh jăt broă lơh sa tàm bă ù tam gơl.          

Bal mờ hơ̆, càr Lâm Đồng kung rơ̆p tơrgùm kơlôi sơnơng, blơi tàm lơgar sơntìl chi tam pa gơn kơnờm bơtàu tơnguh tam phan bơdìh trồ geh cồng nha uă; dong kờl tơnguh uă priă jền ală phan bơna sươn sre bơh lơh gơlik phan niam gơ jăt bal bơ̆t bơtàu ală anih lơh bal. Mơkung lơh mờ lam lơh uă bơnah priă ai càn drơng ai bơtàu tơnguh lơh broă sa ƀòn brê bơnơm, lơh broă sa tàm pơdar, ngui măy mok pa ờ ngui hìu krơh.

Bè jơnau pa yal neh đơs, càr Lâm Đồng ai geh jơnau kờñ tus nam 2030 tàm ù tiah tàm dơlam ƀòn dờng Dà Làc geh ờ gam hìu krơh lơh sa suơn sre. Bè hơ̆ broă lơh do geh lơh bè lơi, broă lơh lơi geh ai nàng lơh geh jơnau ring bal, lơh broă bal bơh đah làng bol lơh broă sa dê, jơnau lùp tơnơ̆ do mờ ồng Phạm S, Phó Củ tịc Ủy ƀan Ñân zân càr Lâm Đồng rơ̆p bơyai bè tơngu me do.

Ơ ồng, broă rơndăp lơh tus nam 2030 den càr Lâm Đồng rơ̆p ntrờn jơh bă ù lơh hìu krơh lik bơdìh ù tiah tàm dơlam ƀòn dờng Dà Làc, di bè hơ̆, ồng đơs bè lơi bè gùng dà broă lơh do?

Ồng Phạm S: Gơtùi đơs là càr Lâm Đồng là dùl tàm ală càr lam lài tàm broă ngui lơh sa suơn sre kông nghệ kao gam hòi là măy mok pa. Mờ phan bơna lơh sa suơn sre den hìu krơh, hìu jàl là dùl tàm 8 bơta tờm tàm lơh sa suơn sre ngui kông nghệ kao dê. Tus nam 2022, gùt càr Lâm Đồng geh di pơgăp 5 rơbô lồ hìu krơh, tàm hơ̆ mìng is ƀòn dờng Dà Làc neh lơh tus 50% bă ù lơh hìu krơh. Mơya, tàm broă bơtàu tơnguh hìu krơh den ală bơta niam neh ai geh bơta kwơ uă, phan lơh gơs geh ndrờm bal, phan geh lơh bơh suơn sre geh uă, ndrờm bal bè bơta niam; mơta bơta ờ niam là lơh gơrềng tus mờ bơta niam tiah drà, ai geh dà hòr tơrgùm tŭ mìu sơr, di lah ờ toah wàs rơbòng dà den lơh gơtìp gơbam dà tŭ geh mìu sơr mìng tàm dùl tơngai ờ jŏ. Den tàng, càr neh tơlik dùl rơndăp broă atbồ hìu krơj tàm lơh sa suơn sre, ală sơnah ƀòn tàm dơlam ƀòn dờng Dà Làc geh ntrờn rơhời bơh nam 2023 tus 2030 jăt mờ tơngai geh ai tơmù rơhời mờ ờ gam geh hìu krơh tàm tiah tàm dơlam ƀòn dờng tai”.

Ơ ồng, tŭ do làng bol lơh broă sa ƀòn dờng Dà Làc dê, do là ală cau gam lơh sa suơn sre kơl jăp tàm hìu krơh geh sền gròi ngan mờ geh jơnau lùp di lah tă sờrbì hìu krơh den broă lơh sa suơn sre rơ̆p bè lơi?

Ồng Phạm S: “Làng bol lơh broă sa gam sền gròi broă tơmù hìu krơh den lơh jăt broă lơi? Nàng gàr niam ndrờm bal geh bơtàu tơnguh lơh sa mờ tiah kis den pal geh dùl broă lơh ndrờm bal. Lài ngan là tam tờm chi tơn tàm bồ dòr, do là tiah làng bol lơh sa suơn sre. Do là dùl tàm ală bơta tờm lơh gơtìp dà cò ù. Dơ̆ bàr là tam biăp, bơkào ờ lơh hìu krơh ha là tờm chi bơka nàng drơng tàm broă lơh niam wơl mờ bơtàu tơnguh tiah drà. Dơ̆ pe là tơrgùm bơtàu tơnguh chi lơh sơnơm. Dơ̆ poan là bơyai lơh, lơh geh niam wơl ală broă lơh lòt nhơl tam phan. Dơ̆ pram là lơh phan sơntìl, tàm hơ̆ uă ngan là sơntìl tờm Invitro, tàm 1 sào ù lơh sơntìl den priă geh uă rơlao pơn drờm mờ broă tam 1 lồ phan tàm hìu krơh. Den tàng, he tơrgùm lơh tờm jơh nàng lơh sơntìl phan tam ai ală tiah tàm lơgar mờ tăc tus lơgar bơdìh in. geh bè hơ̆, hơ̆ sồng gàr ndrờm bal di jăt mờ tơngai geh ai, gàr niam mờ broă ai geh wơl bơta tơlir ƀòn dờng Dà Làc dê, mờ làng bol geh priă, gàr geh tiah kis niam mờ bơtàu tơnguh kơl jăp”.

Ơ ồng, broă làng bol ring nùs bal mờ lơh broă bal mờ gơnoar atbồ tàm broă lơh niam ală broă bè ồng pa đơs den ƀòn dờng pal lơh bè lơi?

Ồng Phạm S: “Mờ dùl đah sền tơrgùm bal, tŭ do lơh sa jăt broă lơh sa suơn sre tơlir, lơh sa suơn sre kơl jăp mờ lơh sa suơn sre ring niam, lơh sa suơn sre gơlòt bal, lơh sa suơn sre hữu kơ. Jăt mờ tơl bơta phan tam he geh lơh bal mờ ù tiah tam bơh tơl sơnah ƀòn, lơh jăt broă tam phan jăt broă lơh sa suơn sre ờ geh hìu krơh, mơya kung gam geh uă priă tàm tơl bă ù bơh broă rơwah ală bơta phan tam, chi lơh sơnơm geh bơta kwơ tàm broă lơh sa uă mờ ờ geh hìu jàl. Nàng pơgồp bal tàm broă atbồ geh broă lơh sa suơn sre kơl jăp, geh uă priă mờ gàr niam tiah kis.

Do là dùl tơngu me kwơ màng ngan, bè hơ̆ he pal lơh bè lơi nàng làng bol in wă, làng bol lơh broă bal mờ lơh jăt den tàm rơndăp broă lơh bơh càr dê kung neh geh jơnau đơng lam, jào Sở Nông nghiệp pơgồp bal mờ ƀòn dờng Dà Làc, tàm hơ̆ anih lơh broă tơn là UɃÑZ ƀòn dờng Dà Làc rềp mờ làng bol, wă làng bol, git loh ală broă rơndăp lơh ƀòn dờng Dà Làc dê. Den tàng, pal tơnguh uă jơnau mblàng yal, bơto sồr nàng làng bol wă gùng dà broă lơh tơngai tơmù hìu krơh mơya kung gam geh priă lơh geh uă tàm bă ù tam phan bơh să tờm dê”.

Ơi, dan ưn ngài ồng uă ngan!