Hìu bơnhă bi Hà Văn Quyền geh rlau 2 lồ kau su tàm xã Đăk Ngọk, kơnhoàl Đăk Hà gam gơ ai còr bơsơ̆t. Lài do, hìu bơnhă lơh jăt broă lơh còr bơsơ̆t kau su ờs mờng bơh yau den tàng khà bơsơ̆t lơh geh ờ geh sùm. Bơta ndai, tài bơh broă lơh ờs mờng bơh lài gơ sồr bơta chài uă, mờ pal còr tàm trồ mang den tàng gơrềng uă tus pràn kơldang să jan. Ală ngai mìu ờ gơtùi lòt còr bơsơ̆t gơlam tus priă lơh geh ờ gŏ geh sùm. Geh yal tơngĭt bơta chài còr bơsơ̆t kau su mờ bơta pràn nhơm Ethylene, bi Hà Văn Quyền rơcăng lài lòt sền mờ bơcri priă blơi phan ngui nàng ngui tàm sươn kau su hìu bơnhă dê. Tơnơ̆ tŭ tơngai dùl êt lơh kwèng, bi Quyền neh chài ngan ală bơta chài tờm ngan bơh broă săc rwah anih ơn bơlnŏp, kơldung nhơm tus dì broă chài khuàng ai bơsơ̆t...Cồng nha tơnơ̆ uă nam lơh jăt broă lơh do, jăt bi Quyền đơs là ờ mìng ờ huan bòl glar tàm ală tŭ còr mờ khà bơsơ̆t kau su còr geh kung geh sùm sơl, pleh geh ală bơta aniai ai tờm kau su in.

Bi Hà Văn Quyền, đơs: Lài ngan là he geh lơh broă tàm trồ ngai, ai chi khuàng lòt khuàng, khuàng là neh sir. Dùl đah guh trồ mang ià pềs lòt còr roh uă ngan bơta pràn. Khà bơsơ̆t gơ hòr geh den geh ngai den geh rlau bàr dơ̆, mờ geh ngai den dùl dơ̆ mờ nggùl, geh ngai dilah êt ngan rlau jơh den kung geh ndrờm bè broă lơh jăt broă chài còr ờs mờng bơh lài sơl. Hìu bơnhă añ lơh geh cồng tài bơh ngui geh cau tàm hìu bơnhă lòt còr. Đơs bal là ờ gŏ ngòt roh rui hoàc hươr ờ, cồng nha lơh geh uă rlau, cồng nha rlau mờ he bè hơ̆ mờ lơh gơ dê.

Hìu bơnhă bi Phạm Thị Hậu gam tam mờr 8 lồ kau su tàm xã Ngọc Wang, kơnhoàl Đăk Hà, tơnơ̆ tŭ gĭt geh jơnau yal bè broă lơh còr bơsơ̆t kau su mờ bơta pràn nhơm Ethylene kung khin cha sơl bơcri priă nàng ngui tàm jơh ală sươn kau su hìu bơnhă dê. Cồng nha tơnơ̆ rlau 1 nam pà gŏ cồng nha lơh sa bơh sươn chi dê geh gơguh tai uă ngan. Bi Phạm Thị Hậu đơs nền, còr bơsơ̆t kau su mờ bơta pràn nhơm Ethylene geh uă bơta kwơ ai cau lơh broă sa in.

Bi Phạm Thị Hậu, đơs: Nam sơnrờp tàm pơndrờm bi gŏ còr ngui bơta pràn nhơm den bi gŏ bơta kwơ tơngai lơh broă mờ pràn tờm chi tài bơh tờm chi he dê còr bè lài den he lòt D2 mơya còr ngui bơta pràn nhơm den là bi lòt D4 hơ̆ là bơta chi gơ geh ơm rlô uă jŏ ngai rlau mờ bơta còr bè lài do. Sươn hìu bi dê bi lòt khà D4 khà bơsơ̆t mờ geh tŭ gam uă rlau mờ he lòt D2. Lòt D2 còr ờs mờng bơh lài là ngai lơh broă pơnyơu bè he roh 2 ngai lơh broă den lơh jăt broă còr pa den he mìng roh dùl ngai lơh broă lơm. Ngan tài bơh bơta hơ̆ den tàng tàm bơsir wơl ai giă tăc bro drà kă bro lơyah den là bi gŏ hìu bơnhă bi dê den rơ̆p pơn jăt tai lơh uă jăt broă lơh còr bơsơ̆t kau su ngui bơta pràn nhơm Ethylene.

Ethylene là dùl hormone chi che geh tàm tờm kau su. Tàm ală tŭ tờm chi gơtìp còr bơsơ̆t den hormone Ethylene ngai sơlơ gơmù jăt khà kơmhò roh tĕ, bulah tăp kơmhò geh wơl geh gơ rê wơl bè ờs. Còr bơsơ̆t kau su mờ bơta pràn nhơm Ethylene là ƀồm tai nhơm Ethylene tàm tờm chi nàng kờñ bơtơl tai hormone dong chi lơh geh wơl bơsơ̆t mờ lơh geh wơl gùng gơhòr bơsơ̆t. Bơdìh hơ̆ tai, gơ wèt mờ tờm chi ờ tơl hormone, Ethylene gam pơgồp bơnah tàm bơta dờng pràn bơh tờm kau su dê mơkung kơryan geh khà bơsơ̆t gơhòr sùm.

Lơh geh cồng nha ngan tàm broă ngui broă còr pa tàm broă còr bơsơ̆t kau su bơh hìu bơnhă dê, bi Hoàng Văn Thiết, ơm tàm thôn Nhơn Nghĩa, xã Sa Nhơn, kơnhoàl Sa Thầy, yal: Bơh sơnrờp he ờ gŏ geh anih kă bro ơm rềp he den tàng pal lòt jòi is den mìng tơngai ndơl bơnŏp buai, hơ̆ sồng tơngai ƀồm nhơm là jŏ ngan. Tŭ do, lơh kwèng rau den là mhar ngan, ƀươn ngan. Lơh 500 tờm tàm pơgăp 2 jiơ nggùl tus 3 jiơ lơh ndang ơm rlô ndang den he rơ̆p lơh geh. Kung tơngkah sơl làng bol là dilah cau lơi kờñ lơh den jăt sền nền nòn anih ràng tăc phan ai he in den cau rơ̆p bơto pơlam nền nòn ai tơl tờm chi, tơl sơntìl chi kung bè khà bơsơ̆t he còr geh bè lơi gơ in dipal bañ lời chi roh pràn ir den gơrềng.

Kơnờm ală bơta niam uă rlau pơndrờm mờ bơta chài còr bơsơ̆t kau su ờs mờng bơh lài, tŭ do neh geh uă cau lơh broă sa tàm ù tiah ală càr tàm tiah tàm gùl lơgar mờ Tây Nguyên mờ tiah đah jum mat tơngai lik lơh jăt broă lơh do. Mìng is tàm càr Kon Tum gĭt nđờ rhiang hìu làng bol tàm ală kơnhoàl, bè: Đăk Hà, Kon Rẫy, Sa Thầy, ƀòn dờng Kon Tum mờ kơnhoàl Đăk Glei...neh ngui bơta chài còr bơsơ̆t kau su mờ bơta pràn nhơm Ethylene ala ai broă còr bơsơ̆t ờs mờng bơh lài in.

Là cau lam lài tàm broă ai bơta chài còr bơsơ̆t kao su mờ bơta pràn nhơm Ethylene tàm broă lơh tàm càr Kon Tum dê, ồng Nguyễn Thiện Tú, Phó Củ tịc Mpồl Cau lơh broă sa kơnhoàl Đăk Hà, tam pà broă mờng chài tàm broă ngui bơta chài do bơh jơnau lùp tơnơ̆ do.

Lài jơh dan ưn ngài ồng Nguyễn Thiện Tú, Phó Củ tịc Mpồl Cau lơh broă sa kơnhoàl Đăk Hà, càr Kon Tum neh dờp jơnau tus bal mờ dơ̆ lùp do? Ơ ồng, di lah pơn drờm mờ broă lơh bơsơ̆t kao su bè ờs, broă ngui bơta pràn nhơm Ethylene geh ală bơta niam rơlao lơi?

Ồng Nguyễn Thiện Tú: “Gơwèt mờ tờm kao su mờ ngui broă lơh pràn nhơm Ethylene den cèng geh bơta kwơ ai làng bol in uă ngan. Lài ngan là ngui geh ală bơta pràn tàm hìu, bơh cau kra tus kơnòm bơsram ơdŭ 5, ơdŭ 6 là lơh gơtùi bloh, ờ pal geh bơta chài uă. Dơ̆ bàr là mìng geh trồ ngai mờ gơtùi lơh broă jơh tàm tŭ trồ mìu ờ pal ơm ngai lơi. Dơ̆ pe là tŭ ngui broă lơh do den geh dong kờl tờm kao su là lơh gơmù tiah kwah kơmò tờm kao su dê nàng dong kờl broă lơh bơsơ̆t tờm kao su geh jŏ jòng pơn drờm mờ bè ờs mờ gơtùi là tờm kao su kis bal mờ kòn bơnus he tus jơh rài tơn. Tơnơ̆ mờ tŭ ngui broă lơh do, den tus nam dơ̆ bàr, dơ̆ pe rê hờ tơnơ̆ do den khà bơsơ̆t kao su gơguh 70%. Khà bơsơ̆t kao su gơguh bè hơ̆ den he pơn drờm mờ broă lơh bè ờs den he geh gơmù tơngai lơh bal mờ gơmù tŭ lơh, geh gơmù priă cau tờm suơn in”.

Tŭ do tàm càr Kon Tum đơs is mờ Tây Nguyên đơs bal, broă ngui bơta chài lơh bơsơ̆t kao su mờ broă lơh pràn nhơm Ethylene neh geh uă lah ờ, mờ cau lơh broă sa geh đơs bè lơi bè cồng nha mùl màl mờ bơta chài do neh cèng geh?

Ồng Nguyễn Thiện Tú: “Gơwèt mờ ù tiah càr Kon Tum dê den tŭ do neh lơh jơh tàm ală kơnhoàl, ƀòn dờng càr Kon Tum dê. Đơs ngan là làng bol lơh broă sa chờ hờp ngan là ờ pal drơng mang, guh gờñ tai; hơ̆ sồng là ngui cau lơh broă ai hìu nhă in; hơ̆ sồng gơguh khà bơsơ̆t geh lơh, hơ̆ sồng tơn jŏ tơngai lơh bơh tờm kao su dê, den tàng làng bol, cau kông ñân chờ hờp ngan tài geh ngui broă lơh do”.

Bơh cồng nha broă ngui bơta chài ngui bơta pràn nhơm Ethylene nàng còr bơsơ̆t kao su, geh uă làng bol lơh broă sa kung kơ̆p kờñ ngui bơta chài do nàng lơh tàm bă suơn kao su hìu tờm. Bè hơ̆, làng bol gơtùi geh bơta chài do bal mờ phan lơh broă bơh tiah lơi?

Ồng Nguyễn Thiện Tú: “Làng bol he kờñ geh ngui broă lơh do den lùp tơn añ jăt mờ sồ điện thoại: 0986.404.777 geh bơto sồr mờ ai phan lơh broă tơl”.

Uă làng bol lơh broă sa tŭ do gam ờ hềt git bè lơi tài ờ hềt git bơta chài ngui bơta pràn nhơm Ethylene nàng còr bơsơ̆t kao su ƀuơn lah ờ, ƀuơn ngui lah ờ? Ồng gơtùi yal nàng làng bol in git bè bơta do?

Ồng Nguyễn Thiện Tú: “Broă lơh do ƀuơn ngan lơh, ờ pal kờñ geh bơta chài uă, mìng kờñ bơta chài tus bơto pơlam ai làng bol in bơh 5 tus 10 phút là làng bol gơtùi lơh, mờ làng bol iang nùs, geh lơh di mờ bơta chài bơh kông ty dê mờ bơh hìu tăc phan bơnto sồr, bơh cau chài bơto sồr làng bol in. Gơwèt mờ phan rơcang ai tờm kao su lơh pràn nhơm Ethylene, dùl là khàr nhơm den khăt bè khàr trà ha là khàr lòs, di lah khàr trà den rơlao 3 tơlăk, khàr lòs rơlao 2 tơlăk mờ phan lơh pràn nhơm den khăt bè tơl tờm dê, tờm ờ uă ngan geh 6 rơbô 500, geh uă ngan den tàm dùl tờm tàm 8 rơbô 500. Di lah làng bol ngui bè hơ̆ den tàm di pơgăp bơh 2 tus 3 tiah còr bơsơ̆t den gơtùi ai wơl phan lơh broă tài giă phan lơh broă tŭ do kông ty neh lơh geh mờ lơh gơs den tàng gơmù giă priă uă ngan pơn drờm mờ pơgăp bơh tŭ do 3, 4 nam, 5, 6 nam rê hờ lài.

Bơta nhơm do là bơta nhơm Ethylene kloh mờr 100%. Nhơm do ờ kas priă. Tàm 1 lồ 1 nam den dùl khàr di pơgăp 800 rơbô đong den mìng ndrờm mờ bơh 1 tus 2 tiah còr bơsơ̆t là làng bol gơtùi ai priă blơi nhơm bloh. Tơnơ̆ mờ tŭ phan lơh broă neh geh den kwang bàng chài lơh geh dong kờl làng bol lơh broă sa tàm broă crăp phan lơh bơta pràn nhơm. Tơnơ̆ mờ tŭ neh crăp geh phan buai den he crăp kơl dung nhơm mờ ding nhơm mờ tơnơ̆ mờ hơ̆ geh ngui ƀồm nàng ƀồm nhơm tàm kơl dung. Tơnơ̆ mờ tŭ ƀồm den he geh crăp tàm phan buai mờ tơnơ̆ 48 jơ ha là 72 jơ den làng bol gơtùi khoàng ha là còr nàng ai bơsơ̆t bè ờs.

Là cau lam lài, geh bơta mờng chài tàm broă lơh còr bơsơ̆t kao su mờ broă lơh ngui bơta pràn nhơm Ethylene, ồng geh jơnau tơnkah lơi gơwèt mờ làng bol lơh broă sa tàm broă ngui bơta chài kung bè lơh tàm mùl màl tàm suơn kao su hìu nhă dê?

Ồng Nguyễn Thiện Tú: “Nàng lơh niam broă lơh ngui bơta pràn nhơm Ethylen den jơnau sồr lài ngan, làng bol lơh broă sa pal ngui di mờ phan geh lơh, tàm hơ̆ uă ngan là nhơm bơh kông ty dê bal mờ hìu tăc mờ kông ty geh ai. Dơ̆ bàr là tŭ lơh den pal lơh di jăt broă lơh mờ bơta chài neh geh ai, ờ gơtùi  sơmờm bơta pràn nhơm nàng ai jơh bơsơ̆t kao su, digơlan lơh gơmù bơsơ̆t uă ngan tàm tờm kao su”.

Ơi, dan ưn ngài ồng uă ngan!