Gùt dar thôn 8, xã Ea Huar, kơnhoàl Buôn Đôn tŭ do geh 3 wàng ròng sur uă, tơl wàng ròng geh bơh 2, 3 rơbô tus rơlao 10 rơbô nơm. Ồng Phạm Hồng Nguyên, geh hìu lơh tềng sơnĕ 3 bơtơ̆t dơng dà thôn 8, xã Ea Huar yal, ƀô ƀơ̆ bơh tàm ală wàng ròng sur tus git nđờ kơi sồ, tàm hơ̆ uă ngan là tàm tŭ trồ mang mờ àng drim gờñ. Geh tŭ ală wàng ròng gam yuh kơñao dà tơlik tàm ù tiah. “Tàm tŭ nhai 6 tus nhai 7 kàl mìu, jŏ jŏ añ geh lòt đàr ka den gŏ cau yuh dà bơh bàr wàng ròng sur tàm dơlam. Añ mŭt sền mờ gŏ, sồr ală oh mi lơh broă tàm hơ̆ bañ yuh dà tơlik tàm tiah kis tai, di lah yuh den làng bol yă, tơnơ̆ mờ tŭ hơ̆ den bơta ƀô ƀơ̆ neh ờ hoan geh tai bơh 70 tus 80%. Pa do den cau yuh tai, bàr drim do gơtìp ƀô uă ngan, ờ gŏ jai ơ̆t. Ƀô ƀơ̆ ờ jai ơ̆t ngan den tàng pal til mpồng hìu, pơn chèo. Pơ-ùr añ gơtìp xoang, ƀô ir den tàng sơlơ gơtìp jroă rơlao mờ pal lòt kham”.

Mò Nguyễn Thị Lơ, kwang atbồ thôn 8, xã Ea Huar yal, tơngai do, làng bol sùm yal broă gŏ wàng ròng sur tàm do yuh dà tơlik tàm croh. Anih lơh broă geh gơnoar kung neh git mờ gŏ tơn broă yuh dà do lik tàm tiah kis mờ neh bơyai lơh glài. Mơya, tơnơ̆ mờ dùl tơngai ơm ing, bơta do gơtìp geh tai: “Geh jơnau yal bơh làng bol, mpồl kwang àng, kwang bàng xã geh tus sền mờ geh gŏ tơn 2, 3 dơ̆ ală wàng ròng sur yuh dà tơlik tàm tiah kis, hơ̆ sồng bơyai lơh glài. Bơta do kung gam gơlik geh sơl, ală hìu làng bol neh geh jơnau dan tus mờ ală kấp, gah lơh broă geh gơnoar pal lơh glài nền nòn ală wàng ròng sur do, mờ lơh jăt jơnau hơ gàr kloh niam tiah kis nàng gàr niam bơta pràn kơl dang să jan ai làng bol in”.

Jăt ồng Nguyễn Hữu Hải, cau tờm wàng ròng sur tàm xã Ea Huar đơs, mờ bơta mùl màl geh uă wàng ròng sur geh lơh broă bal, broă gơtìp ƀơ̆ tàm dà bal mờ trồ tiah geh gơguh uă ngan. Broă bơcri priă ai broă lơh kloh niam pal geh sền là pal lơh mờ jơh ală wàng ròng sur dê den hơ̆ sồng geh sơndră mờ bơta ƀơ̆ tàm tiah kis do: “Añ kung geh tơlik jơnau bơsram broă mờng chài mờ geh gùng dà broă lơh di pal, là ai lơh tai dra lơh mrềt tàm bồ phan puh nàng kơrian ƀô; tơnơ̆ mờ hơ̆ crăp tai phan ƀồm dà bè mhoal ngui sơnơm Shock S, nàng kơrian ƀô par tìp mờ mhoal dà den bơta ƀô geh gơmù, tơmù bơta ƀô tus tàm tiah kis. Bơta krơi is bơh broă ròng sur uă den ndrờm geh ƀô, broă là lơh tơmù ƀô hơ̆ gơdê”.

Kung tàm kơnhoàl Buôn Đôn, xã Ea Wer tŭ do geh 3 wàng ròng sur uă rơlao 10 rơbô nơm tàm 1 wàng. Ồng Trần Minh Trình, Củ tịc UɃÑZ xã pà git, jơh làng bol bal mờ kwang bàng lơh broă geh gơnoar tàm xã ndrờm pal tơnguh broă jăt sền nàng kơrian ală wàng lơh gơtìp ƀơ̆ tàm tiah kis: “Bol añ neh sồr làng bol kis tàm xã là di lah gŏ tŭ lơi wàng ròng sur yuh dà ƀơ̆ tơlik tàm tiah kis lơh gơtìp ƀơ̆ den pal kŭp rùp nàng lơh cơng lơh glài wàng ròng sur lơi tìs. Bơdìh hơ̆ tai, den dan mờ UɃÑZ kơnhoàl, càr lơh geh mpồl kwang bàng ală gah lơh broă nàng tus sền jăt tơngai sùm 6 nhai 1 dơ̆ nàng rơhời tơmù bơta ƀơ̆ tơl ală bơta bè tiah kis; bơdìh hơ̆ tai kung pal ai phan sền gròi, camera sền gròi tàm tiah geh uă wàng ròng sur nàng ai bơta do lơh cơng ha là kơrnoăt pal jăt nàng lơh glài”.

Tềng đăp jơnau ròng sur lơh ƀơ̆ ƀơl tiah ơm kis, anih lơh broă geh gơnoar tàm càr Dăk Lăk neh geh ală broă lơh nàng bơsong. Mò Lê Thị Thu Hiền, Kwang ătbồ Cơldŭ lơh broă Ătbồ Tiah ơm kis, gơwèt Sở Tài Nguyên mờ Môi trưởng càr Dăk Lăk dê rơ̆p yal bè ală broă lơh bơsong phan ƀơ̆ sang tàm broă lơh ròng siam sur.

Ơ mò, jăt ală jơnau cih tàm kơrnoăt boh lam mờ ală jơnau sồr tŭ do, broă bơsong phan ƀơ̆ sang tàm broă ròng siam sur pal geh lơh jăt bè lơi?

Mò Lê Thị Thu Hiền: Tàm phan ƀơ̆ sang bơh broă ròng siam phan ròng geh 3 bơta tờm: Dùl là dà ƀơ̆ bơh ròng siam phan, bàr là phan kră sang bơh ròng siam phan mờ dơ̆ pe là nhơm ƀơ̆ sang bơh broă lơh ròng siam phan ròng lơh gơbàn. Gơwèt mờ broă bơsong dà ƀơ̆ sang bơh ròng siam phan ròng geh kĭ ai lơh jăt tàm tơngai tŭ do den geh bơsong jăt bàr bơta bè do. Dilah dà ƀơ̆ sang neh lơh sàng goh tuh tus dà dờng, dà croh mờ ờ geh tơl pràn ngui wơl dùl bă tiah den lơh jăt ală broă lơh. Gơwèt mờ ală jơnau do den ală broă lơh rơ̆p là: Dà ƀơ̆ tơnơ̆ tŭ geh sac rwah è rơ̆p lòt gan sơntèk khòm tơrgùm. Sơntèk khòm tơrgùm sùm geh bơta kwơ ngui sùm  wơl khà dà ƀơ̆ sang kung bè gàr sùm wơl độ PH. Tơnơ̆ hơ̆, dà ƀơ̆ sang rơ̆p lòt gan bơtô Bioga, tàm do dà ƀơ̆ sang rơ̆p geh bơsong ờ gơbài nhơm, hơ̆ là ngui ală phan kis dềt nàng bơsong phan ƀơ̆ sang bơh ròng pham tàm bơtô Bioga. Tơnơ̆ tŭ dà ƀơ̆ gan bơtô Bioga den sùm là gơhòr tai tus sơntèk tàm pơnring, nàng tàm pơnring wơl khà dà gơlòt mờ độ PH. Pơn jăt hơ̆ là dà ƀơ̆ sang rơ̆p pơn jăt tai hòr gar sơntèk ờ geh nhơm Anoxic, geh kwơ ờ gơbài nhơm. Tơnơ̆ hơ̆, dà ƀơ̆ sang pơn jăt tai lòt gan sơntèk kờñ nhơm, tơnơ̆ hơ̆ lòt gan sơntèk gơkram wơl phan ƀơ̆ sang bơdìh tơnơ̆ hơ̆ hòr gan tơnau siñ họk. Dà ƀơ̆ sang hòr tus tơnau dơng den pal lơh geh tơl ală jơnau sồr dà ƀơ̆ sang bơh ròng phan jăt jơnau cih tàm kơrnoăt sồ 62 nam 2016 bơh Ƀộ Tài nguyên mờ Môi trưởng dê kĭ ai lơh jăt. Ală dà do pal lơh geh di jrong A, jrong B, mờ khà sồ KQ, KF pơn jăt tai lơh geh jơnau sồr geh cih tàm kơrnoăt boh lam den hơ̆ sồng tuh tus tiah ơm kis.

Mò pa yal là broă tuh dà ƀơ̆ sang tus tiah ơm kis tơnơ̆ tŭ neh lơh sàng goh, ai dilah ngui dà ƀơ̆ sang tàm tiah hơ̆ tơn den geh cih tàm kơrnoăt boh lam bè lơi, ơ mò?

Mò Lê Thị Thu Hiền: Ngui wơl ai tuh tờm chi in den ală broă tam gơl bè bàr pe bơta pal kah tơnơ̆ do. Gơwèt mờ dà ƀơ̆ tuh bơdìh tơnơ̆ tŭ sac rwah è den kung gam rơ̆p lòt gan sơntèk khòm tơrgùm, tơnơ̆ hơ̆ tus sơntèk Bioga, hơ̆ sồng pơn jăt tai hòr tus sơntèk tàm pơnring mờ lòt gan sơntèk ờ tơl nơm Anoxic mờ sơntèk Aenotank. Bơta do den pal geh tai broă lơh tai, hơ̆ là Aenotank cờñ dùl, Anoxic cờñ dùl, tơnơ̆ hơ̆ hơ̆ sồng tus Aenotank cờñ 2 mờ sơntèk Anoxic cờñ 2, hơ̆ sồng tơnơ̆ hơ̆ sồng sồng tus sơntèk gơkram siñ họk, sơntèk lơh tơn jơh ƀơ̆ mờ lòt tus ală tơnau dơng dà ƀơ̆ tuh bơdìh. Tàm do, dà geh gàr wơl tàm ală tơnau dơng dà ờ gŏ tuh dà ƀơ̆ tus tiah ơm kis (pal kah là mìng tuh dà ai chi che in tàm tiah sươn dờng ròng uă phan ròng geh ai gơnoar, ờ gŏ di tuh hờ bơdìh). Broă tuh ai chi che in den pal lơh jăt jơnau sồr bơh Ƀộ Tài nguyên mờ Môi trưởng dê.

 Jơnau ƀơ̆ ƀơl nhơm kis, lơh gơlik bơta ƀô ờ jai ngan kong den rơ̆p geh lơh glài bè lơi, ơ mò Thu Hiền?

Mò Lê Thị Thu Hiền: Broă bơsong phan ƀơ̆ tuh bơdìh den ală cau tờm sươn dờng ròng uă phan ròng pal bơsong tơn bơh sơnrờp, hơ̆ là ngui ală ding ƀồm dà bè mhual ngui dà sơnơm tàm làm bă tiah. Añ ai pơnyơu bè ală hìu măy, den broă bơsong là tàm tiah ding ñhŭ gơdô bơdìh, mơya gơwèt mờ sươn dờng ròng uă phan ròng den pal bơsong tơn dùl bă tiah tàm tiah gơlik bơta ƀô ƀơ̆, ƀô ồm è gơrề làm bă tiah. Mùl màl, pal ngui ding ƀồm dà bè mhual, ngui ală bơta ƀào gòm dùl bă tiah tơn nàng ờ gŏ gơlik ƀô nhơm ƀơ̆ tus bơdìh; bal mờ hơ̆ gam pal ngui ală măy jồp ƀô mờ kung ngui ală ding ƀồm dà bè mhual tàm tiah bơh sơnrờp nàng tơn jơh bơta ƀô ƀơ̆. Dùl broă lơh tai, là broă pal tam chi che gùt dar sươn dờng ròng uă phan ròng jăt bơta ai gơnoar nàng jồr nhơm kis lài mờ tŭ gơrề uă tus tiah ơm kis.

Ai broă khòm tơrgùm phan ƀơ̆ kră sang bơdìh den geh lơh bè lơi, nàng sền gàr sàng goh tiah ơm kis mơkung ngui geh phơng hữu kơ, ơ mò?

Mò Lê Thị Thu Hiền: Phan ƀơ̆ kră sang bơdìh là è sur, den lài do sùm ngui ală broă lơh ìs è halà jơm è ƀươn ngan gơbàn ƀô ƀơ̆ tus nhơm kis, mờ ala tàm hơ̆ là ală sươn dờng ròng uă phan ròng sùm ngui măy mok ngui măy săc rwah è ro. Dà săc rwah lơh è ro den gơ hòr rê wơl tàm sơntèk ơn pơdơng bơsong dà ƀơ̆ tuh bơdìh. Tơnơ̆ tŭ săc rwah mờ măy tơnguh tai bơta duh, è ro rơ̆p ờ gam tai ƀô ƀơ̆, geh ơn tàm ală hìu ơn è lơh geh tơl ală jơnau sồr sền swì gơrềng tus tiah ơm kis bơh Sở Tài nguyên mờ Môi trường dê halà bơh jơh bal Ƀộ Tài nguyên mờ Môi trường dê jăt broă lơh sươn dờng ròng uă phan ròng nàng kờñ ờ gơbàn ƀô ƀơ̆ tus tiah ơm kis.

Ơi, dan ưn ngài mò Thu Hiền uă ngan neh tus mờ jơnau do.