Pơgăp 30 ngai tai sươn sầu riêng 130 tờm tam bơrlŭ bal mờ tờm kơphê tàm bă mìr ơnàng 1 lồ 3 sào bơh hìu bơnhă bi Bạch Yến dê, ơm tàm xã Ea Yông, kơnhoàl Krông Păc rơ̆p mŭt tàm kàl pik tờm. Bi yal, ală ngai do, bàr nă ùr bơklau bi sùm pal drơng sền tàm sươn, ơn tai ală dơ̆ phơng lồi dŭt mờ ƀồm cế phẩm siñ họk ai sầu riêng in mơkung lơh kơnhăp wơl ală jrong dra gàr ntê nàng ờ gơtìp pă gơjrùh plai. Bi Bạch Yến, đơs: Tàm dùl nhai tai rơcăng pik den pal ơn tai bơh 2 tus 3 dơ̆ phơng, ƀồm sơnơm den nggùl nhai dùl dơ̆, ròng plai den pơgăp bơh 7 tus 10 ngai dùl dơ̆. Bơnah phơng ơn den jăt khà tờm chi, pơnyơu hìu añ 1 lồ den ngui 1 rbô lĭt dà klài bal mờ sơnơm nàng ƀồm. Añ gam ƀồm tàm sươn là phơng Benmayzer, ai tơl jơnau sồr ơn phơng den 2 kĭ NPK tàm dùl tờm, mờ tuh tềng tờm mờ phơng Humic.

Hìu bơnhă bi Nguyễn Văn Toàn ơm tàm xã Ea Kênh, kơnhoàl Krông Păc kung geh 150 tờm sầu riêng sơl tam bơrlŭ bal mờ kơphê tàm bă mìr ơnàng rlau 1 lồ mờ nggùl. Bi pà gĭt, ờ hềt tơl dùl nhai tai là sươn sầu riêng kung ngan ngồn mŭt tàm tơngai pik sơl. Bàr pe ngai do trồ tiah gơbàn nisơna tŭ geh mìu jŏ jòng, sươn sầu riêng geh pơhìn geh bơsềt kòp lơh aniai. Nàng rơcăng lài kơryan kòp do ai sươn chi in, bi neh blơi ală bơta cế phẩm siñ họk, sơnơm sền gàr phan tam rê ƀồm ai sươn sầu riêng in. Bi Nguyễn Văn Toàn, đơs: Di pơgăp rlau 20 ngai tai hìu bơnhă rơ̆p pik plai sầu riêng nàng tăc. Tŭ do, sầu riêng gam să sơnề, bơsềt kòp digơlan geh uă, pơnyơu bè kòp bơsềt Phytophthora den tàng pal ƀồm sơnơm kơryan bơsềt. Añ kung ngui sơl ală bơta sơnơm bè: Aryphot, Aryses, Rydomine...nàng ƀồm. Bè ơn phơng, tŭ do den mìng gam ơn phơng kali lơm, tờl tờm chi ơn pơgăp 1 kĭ nggùl halà 1 kĭ gơ jăt tàm tờm chi dờng halà dềt nàng sơnề niam mờ lơ ŭt. Dra chi gàr plai den pal gàr kơnhăp, dilah tờm chi jơnhoa ir den pal ngui jrong dra nàng gàr.

Tơrgùm kờp bơh Cơldŭ Lơh broă sa mờ Bơtàu tơnguh ƀòn lơgar kơnhoàl Krông Păc dê pà gĭt, jơh gùt kơnhoàl tŭ do geh rlau 7 rbô 100 lồ sầu riêng, tàm hơ̆ pơgăp 3 rbô lồ gam gơ ai sa. Sầu riêng tàm do mìng là sơntìl Dona mờ Ri6 lơm, cồng nha lơh geh kờp bal tơl lồ geh bơh 18 tus 20 tấn plai. Ồng Nguyễn Huy Hoàng, Kwang ătbồ Cơldŭ Lơh broă sa mờ Bơtàu tơnguh Ƀòn lơgar kơnhoàl Krông Păc yal, nam do trồ tiah gơbàn nisơna, tơngai bồ kàl bàr pe sươn sầu riêng gơtìp gơjrùh bơkàu mờ plai bơnung dùl ròt. Bulah bè hơ̆, kơnờm sền gàr niam den tàng khà plai gam wơl tềng hơđang chi geh sùm, plai dờng, cồng nha lơh geh digơlan kung gam lơh geh uă sơl. Pơgăp 1 nhai tai cau tam rơ̆p mŭt tàm kàl pik plai sầu riêng tờm, gah lơh broă sa gam jơh nùs mblàng yal dong kờl làng bol pơn jăt tai sền gàr tờm sầu riêng nàng geh dùl kàl lơh sa geh cồng nha uă. Ồng Nguyễn Huy Hoàng, pà gĭt: Nam do, gơ wèt mờ Krông Păc den yal lài rơ̆p geh dùl kàl lơh sa geh cồng nha uă gơ wèt mờ sầu riêng. Tŭ do, làng bol gam pơn jăt tai sền gàr rơcăng sơnđờm mŭt tàm kàl pik plai tờm. Kơnhoàl neh geh broă rơndăp lơh mblàng yal, bơto pơlam làng bol gam pơn jăt tai sền gàr sươn sầu riêng nàng kờñ lơh geh cồng nha lơh sa, ală jơnau sồr sàng goh niam phan sa gơ wèt mờ plai sầu riêng.

Gùt càr Dăk Lăk tŭ do geh 22 rơbô 500 lồ ù tam tờm sầu riêng, tàm hơ̆ geh di pơgăp 10 rơbô lồ neh geh plai, khà geh kờp dŭ 185 rơbô tấn mờ geh sơn đờm tơnhào kàl tờm tàm nggùl nhai 9 nam 2023 tus do. Bè neh yal tàm bơnah sơnrờp jơnau đơs, tơnơ̆ do, Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường, Kwang atbồ ƀộ môn tờm chi sa plai gơwèt Viện Khoa họk Nông lâm nghiệp Tây Nguyên geh yal tai bè bơta chài sơnka sền gàr tờm sầu riêng lài mờ tơnơ̆ mờ tŭ pĭc tơnhào plai.

Niam să Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường, ồng gơtùi yal nàng làng bol in git bơta chài tàm broă sơnka sền gàr tờm sầu riêng tàm tơngai lài mờ tơnơ̆ mờ tŭ pĭc plai di pơgăp 1 nhai?

Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: “Ơ ală oh mi! tàm tơngai lài mờ tŭ pĭc plai tàm 1 nhai, he pal kah là tŭ do trồ mìu uă, nàng gàr niam plai mờ khà piang geh lơ-ŭt rơlao mờ kwơ màng plai ờ gơtìp kồl mờ dờng ndrờm den he pal lơh ngan tàm broă sơnka sền gàr lài mờ tŭ pĭc tơnhào. Broă do den geh 2 jơnau bơto sồr, lài ngan là bè phơng sih kwơ màng ngan tàm tơngai do, tàm tơngai ròng plai tơrgùm lipid ( phan lơmă) mờ phan sweet (phan lơngồt) geh uă ngan, den tàng tờm sầu riêng kờñ ngan kờñ geh kali mờ canxi mờ tờm kung kờñ bal dùl bơnah lân. Bè hơ̆ he pal kah là pal sih phơng kali sunfat mờ bañ sih phơng kali Clorua. Dơ̆ bàr he kung pal sih phơng lân Văn Điển, tài lan bơta do geh tơrdih bơh lŭ vôi gơtùi ai geh canxi nàng ròng plai sầu riêng. Bơta tai là he pal kah tŭ do là mìu uă mờ kră plai gơwèt tàm bàr bơta là khà dà uă jơnkah ir mờ sih uă phơng kali Clorua. Di lah dà uă ir den he tam lài do ờ geh lead (àr), den tàng pal bơ̆t ù nàng kơrian, lơh rơbòng nàng dà hòr mhar. Ală suơn tam tơnơ̆ do ndrờm geh àr ñhoa den tơmù geh bơta do mờ tờm sầu riêng ờ gơtìp gơbam dà ha là jơnkah dà. Tài àr ñhoa geh kơrian dà, mìu ờ gơrềng tus mờ tờm sầu riêng sơl, mờ plai sầu riêng ờ gơtìp kră. Gam suơn thòng den dà gơbam sơlơ jŏ den plai gơtìp kră mhar ngan”.

Tàm tơngai do den broă sih phơng geh lơh jăt bơta tờm mùl màl bè lơi ơ Tiến sĩ?

Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: “Gơwèt mờ khà phơng sih den jăt mờ sơnam bơh tờm sầu riêng dê. Tài he git là bơta lơngồt bơh plai den gơrềng tus uă ngan mờ bơta geh kali mờ lân dê. Lân mờ kali ai jăt bàr bơta là phơng hữu kơ mờ vô kơ. Gơwèt mờ phơng hữu kơ neh geh jơm bơh phơng rơpu, kơnrồ, iar ha là be bơrlŭ bal mờ kơmhò kơphe den geh uă ngan kali, den phơng do he sih sơlơ uă sơlơ niam. Mơya gơwèt mờ tờm sầu riêng hờ đơm 10 nam den he kung mìng sih tàm 50 kĭ tàm 1 tờm 1 nam, tài tŭ sih uă ir tàm tơngai do lơh gơtìp ờ ndrờm bal mờ lơh tờm ờ gơtùi sa phơng. Gơwèt mờ tŭ he sih kali mờ lâm bơh tàm bơta vô kơ, bol añ bơto sồr tờm bơh 5 tus 10 nam den he tam pà lơh gơs 4 dơ̆ sih. Mùl màl tơl dơ̆ sih bơh 7 gram tus 1 kĭ phơng tàm 1 tờm, gam tờm sơlơ dờng den he tơnguh bàr dơ̆, hơ̆ là 1 kĭ nggùl tàm 1 tờm gơwèt mờ tờm neh 10 nam rơlao hờ đang. He pal sih jŏ bơh 25 tus 30 ngai 1 dơ̆”.

Ồng pa yal bè ală bơta chài tàm broă sơnka sền gàr kung bè broă sih phơng tờm sầu riêng tàm tơngai lài mờ pĭc plai in, bè hơ̆, tŭ mŭt tàm tơngai pĭc plai den he pal kah ală jơnau chài lơi nàng gàr niam tờm geh hòn gơs ai kàl tơnơ̆ in tai ơ ồng?

Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: “Broă pĭc plai di mờ bơta chài geh ai den gơrềng tus mờ bàr bơta, lài ngan là bơta niam plai mờ dơ̆ bàr pơn jăt tai ai tŭ lì bơkào mờ tơ̆t plai pơn jăt tai bơh tờm sầu riêng dê. Añ geh đơs jơnau tơnơ̆ lài, hơ̆ là broă pĭc plai bè lơi nàng ai tờm sầu riêng in lì bơkào mờ tơ̆t plai niam ngan, ndrờm bal. he gŏ là boai plai sầu riêng jòng, di lah tŭ pĭc he mìng koh ñgùl mờ lời tai nggùl tềng tờm den bè hơ̆ gơlik geh bàr bơta. Hơ̆ là boai tơlik is mờ gơjrùh is tàm bơnah rềp mờ ntê. Bè hơ̆, bơta chài tàm broă koh den pal koh kiar tơm tềng tờm mờ ntê nàng jơh boai. Ală bơta chài pơn jăt tai geh tơl niam nàng plai neh ràm den hơ̆ sồng geh bơta bơkah uă plai. Bơta chài do kal ke, bè ờs den ală cau jăk tàm broă pĭc plai geh git, mờ pal kơnờm mờ ală cau do. Geh bal bol añ, den mìng git bơto sồr làng bol den di lah kờp ngai nàng pĭc mờ bol añ mìng kờp bơh 210 ngai tus 220 ngai den he sơn đờm pĭc là plai geh niam”.

Tơnơ̆ mờ tơngai neh pĭc plai sầu riêng, làng bol pal kah ală bơta chài lơi nàng gàr niam tờm geh lì bơkào mờ tơ̆t plai ndrờm bal, ai geh cồng nha uă ơ Tiến sĩ?

Tiến sĩ Hoàng Mạnh Cường: “Bơta kwơ màng ngan tàm tơngai do là ròng plai mờ lơh geh bơta pràn tờm sầu riêng in tàm kàl tơnơ̆ tai. Lài do he ờ sền gròi tus mờ broă do, tài he mờng lời plai uă ir, phơng ròng ờ tơl tờm, den tàng tờm ờ tơl phan sa, lơh ờ pràn mờ lơh gơrềng ờ niam tus mờ cồng nha ală kàl tơnơ̆ tai. Bè hơ̆ geh bàr bơta he pal kah, lài ngan là khà plai geh lời tàm tờm he pal tơmù bañ lời plai uă ir. Tàm do gơwèt mờ tờm bơh 7 tus 10 nam, tơngai do tờm pràn, den he pal lời geh bơh 90 tus 120 nai tàm 1 tờm, di lah he lời ờ uă ir mờ khà 90 nai den plai dờng ir mờ sơrlèt rơlao mờ khà 1 geh ai, mờ di lah lời rơlao 120 nai plai den plai gơtìp dềt ờ tơl dờng. Nàng rơcang ai geh bơta pràn tờm in tàm ală nam tus, pal kah là tàm broă ròng plai den pal sùm koh cồng neh kra bơh 3 tus 4 dơ̆, căt ntê, căt cồng pa ơnàng nàng ròng rơyas pràn jăt mờ ală dơ̆ koh cồng do dê”.

Ơi dan ưn ngài ồng uă ngan!