Bi Nguyễn Đức Thành yal, nam 2017 neh khin cha “lòng pràn” ròng ka ti jơng tơlir tàm tơnau ròng ka đah ngkời hìu, bal mờ bơta kơ̆p kờñ cèng wơl priă lơh geh uă rlau. Bulah bè hơ̆, tài bơh ờ hềt geh mờng chài, bàr dơ̆ ròng ka ti bơh chờm gơtìp ờ geh cồng nha, khà ka ti kis geh hơđơm 10% gời gơlam tus hoàc hươr uă ngan. Ờ gŏ dil nùs, bi pơn jăt tai bơcri priă blơi 30 rbô nơm ka ti sơntìl rê ròng tai mờ sùm lòt tus tơnau ròng uă ka ti tàm càr Tiền Giang lùp bơsram tai bơta chài. Sùm lùp bơsram mờ ai jơnau mờng chài, bi Thành neh ngan ngồn lơh geh cồng nha. Tŭ do, bal mờ 6 tơnau ròng, kờp jơh ơnàng 10 rbô thơk vuông, pah dơ̆ ròng 200 rbô nơm, bi lơh geh 400 tơlak đong, kờp priă tă lơh, bi geh cồng pơgăp 50%. Jăt bi Thành yal, kờñ ròng ka ti jơng tơlir geh cồng nha tàm tơnau dà ờs, den pal sền ngăc ală broă ka ti sơnòt, gàr niam phan siam ka ti in mờ dà tơnau ròng pal sàng goh ngan jăt tơl jơnau sồr. Bi Thành, đơs: Tŭ ka ti sơntìl sơnđờm deh den pal ròng tàm tiah dà mbring, bơta ƀă pơgăp bơh 7 tus 15 bơnah rbô. Tŭ mờ he mìng ka ti rê ròng tàm Dăk Lăk den bơta ƀă mìng mờr halà ndrờm pơndrờm mờ bơta dà ờs gam hòi là dà sa, ròng ka ti rơ̆p kis. Jơnau tờm kwơmàng ngan tai là dà, he pal bơsong. Pơnyơu bè nhơm khih pal ai gơ in gơrê je rô, độ PH bơh 6,5 tus 7,5 là niam ngan rlau jơh. Dà tŭ lơi kung pal bềng lìu.

Là dùl tàm ală hìu ròng ka ti jơng tơlir geh bi Thành dong kờl bơh 4 nam lài, ồng Nguyễn Xuân Hùng ơm tàm xã Dăk Sôr, kơnhoàl Krông Nô, càr Dăk Nông tŭ do gam ròng 500 rbô nơm ka ti kă bro tàm 3 tơnau bal mờ bơta ơnàng 35 rbô thơk vuông. Ồng Hùng yal, bơta niam ngan bơh ka ti jơng tơlir dê là gơdờp niam mờ bơta trồ tiah, ù tiah tàm Tây Nguyên. Ka ti kis dờng mhar, mhar ngan dờng; bơta puăc wìn, uă ngan vitamin B12, omega 3, acid lơmă mờ là bơta phan tàm dà lềng geh priă jền lơh sa uă. Bơta ờ huan niam bơh ka ti jơng tơlir dê là priă bơcri ròng uă, bơta chài ròng nền nòn ngan mờ ƀươn ngan ờ geh cồng nha dilah cau ròng ờ lơh jăt di ală broă pơlam lơh. Mờng chài bơh ồng Nguyễn Xuân Hùng dê pà gĭt, ai ka ti in sa uă kung ờ gŏ niam sơl. Ồng Nguyễn Xuân Hùng, đơs: Ka ti sùm ai ka ti in sa tàm àng drim gờñ mờ bồ ƀùi mho. He mìng pal tơrgùm ai sa tàm 2 dơ̆ sa tờm do. Phan sa den bal mờ blơi tàm anih ràng tăc phan krơi is gơ dê den gam ai sa ală bơta lơ̆ bơh tơngời, mờ khuah nàñ măy bơcah lề mờ bơtơl tai bùm lô ris tah pèt lơhơ. Bơdìh hơ̆ tai, 2 ngai dồ dơ̆ ai sa tai ka bơrlŭ dơrcoh lề ngan tàm ƀùi drim. He kờñ pal sền ngăc là ờ gŏ di ai ka ti in sa uă ir, mìng ai sa di tơl phan sa, nàng pleh tuh jơngkah lơh ƀơ̆ ƀơl dà.

Tàm ù tiah kơnhoàl Krông Nô, càr Dăk Nông mờ ală kơnhoàl Ea Súp, Cư M’gar, ƀòn drà dờng Buôn Hồ mờ ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk dê tŭ do geh 20 hìu ròng ka ti jơng tơlir, bă tơnau ròng ơnàng pơgăp 200 rbô thơk vuông, ka ti lơh geh pah nam kờp dŭ geh 45 tấn. Khà do dồ êt ngan pơndrờm mờ drà ngui sa gĭt nđờ rhiang tấn pah nam tàm càr Dăk Lăk. Tŭ do, bi Nguyễn Đức Thành neh lơh Mpồl lơh broă bal ròng tam phan tàm dà Ka ti jơng tơlir Tây Nguyên, dong kờl cau ròng kòn sơntìl, bơta chài ròng siam sền gàr, bơta phan sa mờ blơi jơh ka ti kă bro.

Ồng Trần Ngọc Sơn, Phó Kwang ătbồ Ci kụk Phan tàm dà càr Dăk Lăk yal, ală bơta chài bè broă rơwah prăp gàr sơntìl, phan sa mờ ờ uă bơta kòp tàm kati jơng tơlir nàng làng bol wă loh, gàr niam broă ròng geh cồng nha lơh sa uă.

Ơ ồng, dan ồng pà git bè bơta pràn mờ bơta geh bơh broă ròng kati jơng tơlir tàm càr Dăk Lăk tŭ do?

Ồng Trần Ngọc Sơn: “ Tàm 2, 3 nam pa do, broă ròng kati jơng tơlir tàm càr Dăk Lăk bơtàu tơnguh niam ngan, tơrgùm tàm ală tiah bè kơnhoàl Cư̆ Mgar, Ea Súp, Buôn Đôn mờ ƀòn drà dờng Buôn Hồ. Tŭ do khà geh jăt jơnau kờñ drà kă bro den uă ngan, mơya khà geh tàm càr dê ờ hềt di pal mờ jơnau kờñ, kati pal blơi bơh ală tiah ndai. Priă tăc bè bol añ sền gam tàm khà bơh 170 rơbô tus 180 rơbô đong tàm 1 kĭ, do là khà priă niam ngan geh kwơ uă gơwèt mờ cau ròng phan tàm dà dê”.

Nàng ròng kati jơng tơlir geh cồng nha, bơta sơnrờp ngan cau ròng pal rơcang là tơnao dà ròng, bè hơ̆ broă lơh do geh rơcang lài bè lơi, ơ ồng?

Ồng Trần Ngọc Sơn: “Lài mờ tŭ mŭt tàm dơ̆ ròng pa den làng bol pal lơh niam tơnao dà ròng, broă lơh niam tơnao dà ròng pal nền nòn mờ pal yuh soăt jơh dà tàm tơnao mờ kŭp jơh ală bơta phan tàm tơnao mờ tơnơ̆ 1 tơngai lời ìs tơnao hơ̆ sồng tơmŭt dà. He pal gàr tơl bơta sràt dà mờ độ PH di pal. Tàm càr Dăk Lăk jăt bol añ gŏ bơta sràt tàm ờ uă tơnao dà tàm ală tiah ờ uă, den tàng pal rơsìh tai vô nàng tơnguh bơta sràt dà gàr niam tiah kis ai kati in. Bơnah broă atbồ sền gàr tàm broă ròng, dan làng bol he pal ai tai broă lơh ñsừc dà nàng geh nhơm osy tàm tơnao tơl niam, mờ ai tai ală phan kơl dìng nàng kati ơm tŭ gơpồ ngkàr, pleh mờ bơta kati sa is să bal ha là gơtìp ală bơta phan ndai sa den he pal kah”.

Tàm càr Dăk Lăk tŭ do ờ hềt geh anih lơh sơntìl kati jơng tơlir, cau ròng pal blơi bơh ală càr đah jum măt tơngai mut dà lơgar, dan ồng pà git cau ròng pal kah ală bơta lơi tŭ blơi sơntìl kati kung bè broă pơn diang cèng rê nàng ròng tàm tơnao, ơ ồng?

Ồng Trần Ngọc Sơn: “Tàm càr Dăk Lăk tŭ do ờ hềt geh anih lơh sơntì; kati ntê tơlir, he mìng blơi bơh ală càr Tiền Giang, Long An. Bol añ sồr làng bol pal rơwah ală anih tăc sơntìl geh pin dờn, geh anih lơh broă atbồ dà lơgar bè phan tàm dà ai sră dờp tơl bơta niam là anih lơh sơntìl phan tàm dà. Bè broă pơn diang sơntìl, bol añ sồr tơnkah cau ròng tŭ pơn diang tus den pal tram ƀào geh sơntìl tàm tơnao bơh 10 tus 15 phút nàng bơta duh bơh tiah kis tàm ƀào mờ tàm bơdìh tơnao dà ndrờm bal den hơ̆ sồng pờ ƀào nàng tuh kati tàm tơnao dà ròng. Di lah geh tơl bơta niam, cau ròng pal ai sơntìl kati gam dềt nàng ròng tai tàm dùl tơngai bơh 15 tus 30 ngai, hơ̆ sồng tŭ kati neh dờng di mơ mờ gơdờp mờ bơta kis tàm tiah pa den hơ̆ sồng tuh ròng tàm tơnao, lơh bè do khà kis bơh kati dê geh uă mờ cồng nha lơh sa niam rơlao”.

Ồng pa yal bè bơta chài lơh tàm tơnao dà ròng, broă rơwah sơntìl, bè hơ̆ broă ai kati sa bè lơi nàng kati dờng mhar mờ ai geh cồng nha uă bal mờ gàr niam ờ gơtìp hoàc huơr, ơ ồng?

Ồng Trần Ngọc Sơn: “Phan sa là bơta kwơ màng tàm broă ròng, tài priă blơi phan sa geh tus 70% khà priă tă tàm broă ròng kati. Bol añ sồr cau ròng là pal ngui phan sa mìng geh lơh mờ măi mok. Làng bol pal blơi phan sa tàm ală hìu lơh geh pin dờn, geh ai sră dờp lơh tàm drà kă bro mờ pal kah tai là tơngai ngui bơh phan sa geh gàr niam. Kati jơng tơlir geh bơta mờng sa tàm trồ mang, den tàng 1 ngai he ai sa 2 dơ̆, drim mờ mang. Tàm hơ̆ trồ mang geh tus 70% bơnah phan sa tàm ngai ròng, bơta mờng bơh kati jơng tơlir là lơh broă tàm trồ mang là tờm ngan, trồ ngai den ờ uă rơlao”.

Geh dùl bơta geh sền gròi gơwèt mờ cau ròng kati jơng tơlir là ală bơta kòp, dan ồng pà git bè tơngu me do?

Ồng Trần Ngọc Sơn: “Tàm càr Dăk Lăk, broă ròng kati jơng tơlir geh ờ uă bơta kòp tài tiah kis tàm dà lơh geh. Mìng là kòp lơbơn ngkàr mờ mìng geh tàm tŭ tam gơl kàl. Tŭ trồ mìu den lơh độ PH tàm dà gơmù, lơh bơta pràn sơndră bơh kati dê gơmù sơl, dan bơto cau ròng pal sùm rơsìh tai vô nàng tơnguh độ PH ai kati in kis pràn kơl dang mờ dờng pràn niam. Độ PH gơdờp ngan là tàm kàl mìu tàm dà dê geh bơh 6,5 tus 8 là niam ngan mờ bơta sràt geh bơh 80 tus 120 nàng kati kis mờ dờng niam, gam di lah bơta sràt tàm dà gơmù hờ đơm mờ bơta geh ai den kati kis ờ uă, hoàc huơr sơntìl gơtìp uă”.

Ơi, dan ưn ngài ồng Trần Ngọc Sơn uă ngan!