Tàm bă ù rlau 1 lồ 2 ù tam bơrlŭ bal kơphê, tiêu mờ sầu riêng gam mŭt tàm tơngai kă bro, ồng Triệu Văn Phúc ơm tàm sàh Quảng Phú, càr Dăk Lăk brơn brài yal: broă lơh tơrlòng do là cồng nha tơnơ̆ uă nam mŭt bal tàm mpồl lơh broă bal mờ ngui jak chài măy mŏk geh bơto pơlam bơh ală ơdŭ dong kờl bơto pơlam broă lơh sa sươn sre. Jăt ồng Phúc, lài do hìu bơnhă lơh sa mìng jăt mờng chài lơm den tàng cồng nha lơh geh dồ êt, cồng nha ờ hềt uă. Bơh tŭ mŭt bal tàm mpồl lơh broă bal, geh bơto pơlam tam pa wơl kơphê bơh ală ding dà tuh dà ntờc, sơngka sền gàr, rơcăng kơryan tu kòp, tam bơrlŭ bal mờ blơi jơh phan lơh geh, cồng nha lơh sa gơguh loh làng.

“Tŭ lài ờ hềt mŭt tàm mpồl lơh broă bal den priă lơh geh dồ êt rlau uă ngan. Tơnơ̆ do geh mpồl lơh broă bal, he mŭt tàm mpồl lơh broă bal den priă lơh geh uă rlau, tam pa wơl kơphê lơh jăt mpồl lơh broă bal den geh uă bơta kwơ. Làng bol lơh jăt broă lơh tơrlòng bơh mpồl lơh broă bal dê bè bơta chài sơngka sền gàr, sơnơm sền gàr phan tam, tam bơrlŭ bal kơphê mờ tiêu, sầu riêng”.

Ồng Phúc là dùl tàm 27 nă cau bơh Mpồl lơh broă bal Broă lơh sa sươn sre mờ Drơng broă sa priă Bình Minh, tàm sàh Cư Suê, tŭ do là sàh Quảng Phú, càr Dăk Lăk. Tơnggơs bơh nam 2016, bơh sơnrờp Mpồl lơh broă bal tìp uă kal ke bè priă mờ bơta chài. Bulah bè hơ̆, kơnờm geh tus bal ală ơdŭ bơto pơlam, pơrjum, pơrjum drà yal tơnggĭt uă phan bwona bơh ală anih dong kờl bơto pơlam broă lơh sa sươn sre dê bơyai lơh, ală cau tàm mpồl neh tam gơl bồ tơngoh lơh sa, khin cha lơh jăt bơta chài pa. Mò Triệu Thị Châu, Kwang Lam bồ Mpồl lơh broă bal pà gĭt, lơh bal lơh kơphê, tiêu jăt gùng dà kơnhăp jŏ dong rài kis cau tàm mpồl dê kơ̆ kơl jăp rlau.

 “Bàr pe nam rê wơl hờ ndo cồng nha kơphê lơh geh kơ̆ kơl jăp rlau mờ ală nam mờ bol hi ờ hềt lơh jăt ală bơta ătbồ phan glòm do. Bol hi gĭt tai bè broă gròi sền khà phơng sih, gĭt ngui phơng sih lơi ngui ai kàl lơi in, den tàng bơta niam plai kơphê geh rlau mờ lài do là uă ngan, Kông ty mè đơs niam ngan bơta niam phan bol hi dê”.

Ờ mìng Mpồl lơh broă bal Bình Minh lơm, uă mpồl lơh broă ndai tàm Dăk Lăk kung gam ngui niam ngan gơnoar broă tàm tơrbŏ bal bơh Dong kờl bơto pơlam broă lơh sa sươn sre dê nàng bơ̆t bơtàu tiah tam phan kơnhăp jŏ. Bè Mpồl lơh broă bal Broă lơh sa sươn sre kơnhăp jŏ Cư Suê 2- 9, sàh Quảng Phú, neh lơh bal mờ Kông ty kong kơnòl nă să is Dùl nă să Tăc mờ blơi phan mờ lơgar ndai 2- 9 Dăk Lăk (cih lơyah là Simexco Dăk Lăk) lơh kơphê jăt ală jơnau sồr Fairtrade. Ồng Đặng Dậu Thanh, Kwang Lam bồ Mpồl lơh broă bal broă lơh sa sươn sre kơnhăp jŏ Cư Suê 2- 9 pà gĭt, lơh bal mờ mpồl lơh sa kă bro, mpồl lơh broă bal geh priă jền nàng bơcri lơh hìu prăp phan lơh geh tơl jơnau sồr sền gàr ơn prăp, ală anih ìs pơr kơphê plai ris, mơkung lơh ală broă pơlam ătbồ pa:

“Mŭt lơh bal, mpồl lơh broă bal geh kông ty dong kờl lơh jăt tam gơl sồ tàm broă lơh sa sươn sre, gơtùi cih wơl tàm sră pơ àr lơh sa, gĭt tu kòp tàm phan ngui, cau lơh broă sa gơtùi ătbồ tơn tàm điện thoại ngăc ngar he dê, bơh hơ̆ dong kwơ ai he in tàm pơndrờm geh ală tŭ lơh sa pah nam, cèng wơl bơta kwơ ătbồ niam rlau, jòi gĭt anih tờm lơh ƀươn ƀoài rlau”.

Gĭt nền bơta kwơmàng bơh lơh bal ală bơta kwơ dê hơ̆ là lơh bal ală broă lơh, càr Dăk Lăk, càr Dăk Lăk neh lam lơh uă broă lơh bơsong lơh niam gơnoar broă bơh lơh sa bal dê mờ mpồl lơh broă bal broă lơh sa sươn sre dê. Gĭt nđờ rơhiang ală anih lơh bal neh geh sền swì ring bal, uă mpồl lơh sa kă bro rơcăng lài đềt mềr mờ cau lơh broă sa nàng lơh gơs tiah tam phan tơrgùm. Tàm tơngai bơh nam 2021- 2025, Anih tờm Dong kờl bơto pơlam broă lơh sa sươn sre càr Dăk Lăk neh pơgồp bal mờ ală mpồl lơh broă, mpồl lơh sa kă bro lam lơh gĭt nđờ jơ̆t broă lơh tơrlòng lơh ai cau in sền, tơrgùm rề ơnàng tam uă chi tam, phan ròng tờm pràn bơh càr dê. Ồng Đinh Văn Đang, Kwang Lam bồ Anih tờm Dong kờl bơto pơlam broă lơh sa sươn sre càr Dăk Lăk pà gĭt:

 “Bol hi neh pơgồp bal mờ ală mpồl lơh broă, ală kông ty, mpồl lơh sa kă bro tàm gah broă tam gơl sồ tàm broă lơh sa sươn sre nàng bơ̆t bơtàu ală broă lơh tơrlòng lơh ai cau in sền, is ồn là ià tê sơñio broă nàng dong kờl làng bol lơh broă sa rơhời gĭt geh ală broă lơh pa, ngui bồ tơngoh jak kòn bơnus dê lơh, măy mŏk AI tàm lơh broă sa sươn sre”.

Gơtùi gŏ, dong kờl bơto pơlam broă lơh sa geh gơnoar tờm, tề lam, tơrbŏ bal mờ lơh broă bal mờ làng bol lơh broă sa suơn sre nàng lơh geh cồng nha rơlao gơnoar pơgồp bal 4 hìu. Lơh loh gơnoar do, cau lơh ƀăo geh jơnau lùp ồng Đặng Bá Đàn, Phó Lam bồ Cơl dŭ lơh broă sùm tiah Đah jum, Anih tờm dong kờl bơto pơlam broă lơh sa suơn sre Dà lơgar.

Ơ ồng, gơtùi gŏ, dong kờl bơto pơlam broă lơh sa suơn sre gam pơgồp bal tơrbŏ pràn kơl dang đah làng bol lơh broă sa suơn sre, mpồl lơh broă bal mờ mpồl lơh sa kă bro tàm Tây Nguyên. Ồng gơtùi đơs loh rơlao tai bè gơnoar tề lam bơh mpồl dong kờl bơto pơlam broă lơh sa suơn sre tàm broă lơh gơs mờ bơtàu tơnguh ală tiah tam phan tòm bè kơphe, tiêu, sầu riêng?

Ồng Đặng Bá Đàn: “Rơlao 30 nam do, mpồl dong kờl bơto pơlam broă lơh sa suơn sre neh lơh geh uă ngan broă, pơgồp bal mờ làng bol lơh broă sa suơn sre, tàm hơ̆ uă ngan tàm Tây Nguyên. Lài do, bol añ lơh broă dong kờl bơto pơlam broă lơh sa suơn sre mờ broă lơh tus tìp bè lơi nàng tam geh ală phan bè kơphe, tiêu, sầu riêng tàm suơn geh cồng nha uă. Mơya tŭ do, tềng đăp mờ ală jơnau kờñ pa bơh mpồl bơtiàn, bơh ală lơgar dê, den pal git wă bè broă dong kờl bơto pơlam broă lơh sa suơn sre nền nòn rơlao, kơnòl broă kal ke rơlao, tơnguh gơnoar bơh broă dong kờl bơto pơlam broă lơh sa suơn sre. Tŭ do, mpồl Dong kờl bơto pơlam broă lơh sa suơn sre Dà lơgar kung bè mpồl Dong kờl bơto pơlam broă lơh sa suơn sre ală càr lơh jăt mpồl dong kờl bơto pơlam broă lơh sa suơn sre bàr kấp jăt gùng dà broă lơh pa bơh Jơnau bơto sồ 60 dê. Tŭ do, gơnoar bơh broă dong kờl bơto pơlam broă lơh sa suơn sre, mờ ală mpồl tus bal lơh kung bè ală mpồl lơh broă ală lơgar nàng bơtàu tơnguh cau lơh broă, bơta pràn tơrgùm bal, gàr niam broă dong kờl ai broă lơh sa suơn sre bơtàu tơnguh. Bal mờ ală cau jăk, ală mpồl lơh sa kă bro, ală mpồl lơh broă kung bè ală mpồl lơh broă ờ di Cíñ phủ tơnguh broă ai làng bol lơh broă sa suơn sre in git wă rơlao bè bơta bơtàu tơnguh kơl jăp, tơnguh uă bơta niam phan geh lơh, tơnguh priă geh lơh ai làng bol in”.

Tàm bơta tam gơl nhơm trồ tiah mờ jơnau kờñ tăc phan geh lơh mờ lơgar bơdìh ngai sơlơ uă, broă dong kờl bơto pơlam broă lơh sa suơn sre gơdờp bè lơi, ơ ồng?

Ồng Đặng Bá Đàn: “Gơtùi đơs, tàm bơta tam gơl nhơm trồ tiah gùt plai ù den bơta lài ngan hơ̆ là mpồl dong kờl bơto pơlam broă lơh sa suơn sre pal geh bơto, pal geh tơrgùm nàng lơh bè lơi di pal mờ ală bơta lòng pa bơh broă lơh sa suơn sre dê, hơ̆ là lơh nàng cau ngui sa in bal mờ nùs nhơm pin dờn ai cau lơh, tơnguh uă bơta kwơ broă lơh sa suơn sre bơh lơgar Việt Nam dê tàm drà kă bro dunia. Tam gơl sồ là dùl tàm ală gùng dà broă lơh bơh dunia dê tàm broă lơh sa suơn sre mờ uă gah broă ndai. Gơwèt mờ mpồl dong kờl bơto pơlam broă lơh sa suơn sre, bol añ neh lơh geh ală phần mềm, ală app ƀuơn ngan nàng dong kờl làng bol gơtùi sền git tu kòp, phơng sih, tơnhào kung bè broă gơrềng bal tus trồ tiah. Ală phần mềm neh lơh bè là pơgồp bal Enfarm, pơgồp bal mờ đạm Cà Mau, Agri-plus Bayer… Ală cau do kung geh ală phần mềmpơgồp bal mờ làng bol lơh broă sa suơn sre, lơh bè lơi nàng làng bol lơh broă sa gơtùi sền gròi ală bơta bè tam phan, ai geh cồng nha tàm broă rơcang kơrian kòp kung bè tơnhào niam ngan”.

Ơi, jăt ồng, bơta lơi là bơta tờm nàng broă lơh “mpồl lơh broă bal - pơgồp bal – tam gơl sồ” tơnguh geh cồng nha mờ kơl jăp tàm Tây Nguyên?

Ồng Đặng Bá Đàn: “Tơnguh broă bơto ai mpồl cau dong kờl bơto pơlam broă lơh sa suơn sre in, bơh tŭ hơ̆, pơgồp bal mờ ală làng bol lơh broă sa suơn sre, ală mpồl lơh broă bal, mpồl lơh broă nàng ngui ală bơta gơrềng bal tus mờ tam gơl sồ ai làng bol in. Bol añ sồr tơnkah tus mờ ală phan ngui mờ làng bol gơtùi ngui tàm điện thoại. Tàm lơh sa geh kơnòl den gơwèt mờ ală tiah bè Tây Nguyên do den he gam pal kờñ lơh geh ală phan tam tờm. Bol añ ai geh gùng dà broă bơtàu tơnguh kơl jăp bè ală gah lơh sa, mpồl bơtiàn, tiah kis; lơh bè lơi nàng làng bol in geh priă uă mờ geh tìp mờ bồ tơngoh là lơh sa mờ bơta chài, bơh tàm bơta ƀuơn bè ờs bè khà lơh geh, bè đah khà lơh geh tam gơl broă lơh sa geh bơta kwơ, tơnguh uă priă geh mờ gàr kloh niam tiah kis, rơcang gơdờp bal mờ tam gơl nhơm trồ tiah. He pal bơtàu tơnguh mpồl lơh sa, mơya kung gam pal gàr niam broă sền gàr tiah kis, sền gàr ù, broă uă bơta siñ họk mờ tam gơl nhơm trồ tiah. Hơ̆ là dùl bơta pal geh ngan tàm broă bơtàu tơnguh kơl jăp tŭ do”.

Ơi, dan ưn ngài ồng!