Ai lơh jat tàm nhai 6 nam 2023, Jơnau sồr kơryan mus kơl brê bơh Mpồl tam klăc câu Âu (EUDR) sồr jơh ală phan bơna blơi tàm EU- tàm hơ̆ kơphê- pal ờ gơrềng tus broă mus kơl brê tơnơ̆ ngai 31/12/2020. Bal mờ hơ̆, phan bơna pal geh jòi gĭt tiah tờm lơh gơlik tus tiah suơn tam phan mờ lơh jat adat boh lam tàm Dà lơgar tam phan dê. Jơnau sồr do rơ̆p geh lơh jat ngan ngồn tàm nhai 1 nam 2026 gơwèt mờ ală mpồl lơh sa kă bro dờng mờ tơnơ̆ hơ̆ 6 nhai gơwèt mờ ală mpồl lơh sa kă bro dềt mờ dimơ. Gơwèt mờ lơgar Việt Nam- lơgar tăc kơphê dờng dơ̆ 2 dunia mờ geh pơgăp bơh 40% tus 50% kờp jơh khà tăc phan mờ lơgar ndai mut tàm drà kă bro câu Âu- do là bơta lòng ờ gŏ dềt ờ. Is ồn, 95% khà kơphê tus bơh rlau 650 rơbô hìu bơnhă cau lơh broă sa dềt rah rài, tam kơphê ờs mờng, ờ tơl sră nggal jòi gĭt tiah tờm lơh gơlik mờ phan bơna măi mok sồ.

Ồng Bạch Thanh Tuấn, Phó Củ tịc Ală mpồl kơphê- Ka kao Việt Nam đơs: EUDR rơ̆p là pang vĕ mut tam drà kă bro câu Âu. Mơya, cau lơh broă sa digơlan roh tŭ tơngai niam tus bal mờ drà kă bro dờng niam do dilah ờ mhar ngan tus bal lơh ngan ngồn ală jơnau yal tơngĭt tiah tam. Mpồl lơh sa kă bro kung ờ gơtùi ai să tờm he dê lơh geh is jơnau sồr do dilah ờ geh bơta lòt bal bơh cau tam dê. Ồng Bạch Thanh Tuấn, đơs:“ Lài ngan là lơh dùl ală jơnau yal tơngĭt song dơ pă, jat ală gah, jat jơnau sồr mờ bol he pal jòi gĭt tiah tờm lơh gơlik tus tiah lơi. Tŭ bol he song dơ pă jơnau yal ală gah, cau tam phan tus cau lơh sa kă bro phan, tus gah ală tiah ờ mìng bơsong geh ală bơta lòng lơm mờ gam lơh geh bơta tơm bơh bơr jat tàm dùl ală bơta ring bal bơh gah lơh gơlik tus gah Cíñ phủ dê”.

Tềng đăp jơnau sồr jal mhar bè lơh ngan ală jơnau yal tơngĭt tiah tam, Việt Nam neh geh ală broă lơh rcang lài. Nhai 12 nam 2024, Ƀộ Broă lơh sa suơn sre mờ Bơtàu tơnguh ƀòn lơgar (tŭ do là Ƀộ Broă lơh sa suơn sre mờ Tiah ơm kis”, pơgồp bal mờ Mpồl IDH mờ ală mpồl lơh sa kă bro dờng bè JDE Peet’s, neh tơlik mat Ală jơnau yal tơngĭt jơnau tiah tam kơphê mờ brê tàm Dăk Lăk mờ Lâm Đồng. Dơ̆ sơn rờp, Việt Nam geh dùl ală măi mok sồ jòi gĭt tiah tờm lơh gơlik phan lơh geh kơphê tus tàm hìu bơnhă cau lơh broă sa dê, mờ tơl làm jơnau yal bè tiah tam, adat boh lam ù tiah mờ broă lơh tam phan.

Tơngai lơh tơrlòng lài pà gŏ cồng nha loh làng tàm ală tiah Krông Năng, Ea H’leo mờ Cư M’gar (Dăk Lăk), Di Linh (Lâm Đồng). Tus tŭ do, Dăk Lăk neh geh rlau 25 rơbô hìu bơnhă cau lơh broă sa tàm 8 sàh, sơnah ƀòn tus bal mờ lơh jat broă tam kơphê lơh geh jơnau sồr kơryan roh brê mờ ờ niam brê bơh Mpồl tam klăc câu Âu dê. Kờp jơh bă ù neh geh tơl jơnau yal mờ geh dờp pơgăp 27 rơbô lồ, khà lơh geh mờr 90 rơbô tấn. Mò Nguyễn Thị Tâm, cau lơh broă sa tus bal rơndăp broă lơh jòi gĭt tiah tờm tam phan tàm càr Dăk Lăk, pà gĭt: “Bol añ dờp geh dong kờl bè đo was ù tiah, cih broă lơh tam phan, pơlam tàp bơta chài ngui điện thọai ngăc ngar mờ phần mềm jòi gĭt tiah tờm tam phan. Bơh sơn rờp kung kơlôi rcang ngan sơl, mơya tơnơ̆ tŭ neh wă rao den làng bol gŏ do là broă lơh kờñ pal geh lơh dilah kờñ gàr geh broă tăc bro kơphê kơ̆ kơl jăp”.

Bulah bè hơ̆, broă lơh gơrề uă broă lơh lơh ngan ngồn ală jơnau yal tơngĭt tiah tam, lơh geh jơnau sồr EUDR tus tàm gùt lơgar kung gam là broă bềng bơta lòng. Uă ngan cau lơh broă sa ờ mờng kwèng tŭ cih tàm điện tử, ờ hềt gŏ jơh bơta kwơ geh ngan bơh broă song dơ pă ală jơnau yal tơngĭt. Uă Mpồl lơh broă bal kung gam lơh jat broă lơh ờs mờng, ờ tơl bơta pràn jak đơng lam pơgồp bal mờ măi mok. Mò Cầm Thị Mòn, Kwang atbồ Mpồl lơh broă bal kơphê Ara – Tay coffee, càr Sơn La, pà gĭt:“Làng bol sùm ờ geh bơta mờng kwèng cih wơl mờ lơh jat bơta mờng kwèng ờs mờng bè yau. Dilah kờñ lơh geh broă do kơ̆p kờñ ngan gơnoar atbồ ƀòn lơgar dong kờl làng bol bè lơh sră pơ àr ală sră dờp nàng kơphê in tơl jơnau sồr tăc mờ lơgar ndai. Ală mpồl lơh sa kă bro ñă ntào blơi phan bơna bơh làng bol dê den pal geh bơta sền gĭt loh làng dong kờl ală hìu bơnhă cau lơh broă sa in bơh sơn rờp tơn. Dilah làng bol lơh is den kal ke ngan”.

Ồng Đỗ Ngọc Sỹ, Kwang atbồ kơ̆ kơl jăp jŏ jòng tàm tiah câu Á- Thái Bình Dương bơh JDE Peet’s dờp: EUDR ờ gŏ di là pơng gàr kơryan dŭt ndơl lơm, mờ mìng là cơnđoà lòt bơh sơn rờp tàm ală jơnau sồr ngai sơlơ kal ke bơh drà kă bro ală lơgar dê. Tàm dơ̆ tàm pơrlòng do, cau jai pha rơ̆p là ală cau rcang lài gờñ ngan rlau jơh, lơh jat mhar ngan rlau jơh. Mờ gờñ tus tiah lơi, mhar bè lơi, uă ngan bơh cau lơh broă sa tàm ală hìu bơnhă cau lơh broă sa dê lơm: “Tŭ do ờ gŏ di là EUDR tai, mờ là bè gah brê bơnơm tai lơm ờ mờ câu Âu gam sồr uă broă ndai tai- ală broă bè bơta lơh broă sa, ờ gŏ di ngui cau lơh broă kơnòm dềt, gàr tơl niam dà sàng goh mờ broă bè brê- mờ ngan ngồn là broă do ờ gŏ di dùl mpồl cau dùl mpồl lơh sa kă bro lơi lơh geh lơm ờ mờ ngan ngồn là làng bol tàm sơm bat tê bal mut lơh bal là dờng ngan”.

Tàm ală jơnau sồr lơh tơl làm gùt plai ù, hìu bơnhă cau lơh broă sa tam phan dềt ờ gam là bơta tờm bơh gah kơphê Việt Nam dê lơm, mờ ngan là “phan tàm tơrbŏ ală bơta” nàng lơh tus dùl gah phan bơna song dơ pă, kơ̆ kơl jăp jŏ jòng mờ geh kơnòl. Tŭ geh dong kờl di mờ tơl, cau lơh broă sa ờ mìng là cau lơh jat lơm mờ gam là cau bơceh lơh bơta kwơ. Tềng đăp mpồng mut EUDR, ngan là cau lơh broă sa bal mờ tiah tam phan bơh he dê rơ̆p lơh nền pơlam gùng dà lòt guh bơh kơphê Việt Nam tàm rài tơnơ̆ do dê.