Sươn dờng zơu tây mờ blơn sŭt dềt gam hòi là blơn sŭt ƀi, tàm hìu ndơl bơh bi Bùi Việt Hà dê, tàm ƀòn drà dềt Măng Đen, kơnhoàl Kon Plông, càr Kon Tum, gùt nam geh năc lòt còp mờ blơi phan bơna. Mờ phan bơna blơn sŭt, pah nam bi tăc tàm drà pơgăp 10 tấn. Ai zơu tây, mìng tăc dồ bă tiah ai năc tus còp in. Bi Bùi Việt Hà, yal: Tăc ai năc lòt còp in mờ ờ tơl nàng tăc, Măng Đen tŭ do năc lòt nhơl khi kờñ mŭt tàm sươn nàng khi sền mờ khĭ sền gŏ plai zơu ngan ngồn tềng tờm khi pik, giă digơlan gơguh rlau dồ êt pơndrờm mờ bơdìh, mơya cau iang nùs bè bơta niam sàng goh. Do kung là dồ broă nàng gàr jơng năc.    

Tiah tam biăp, bùm, plai chi Măng Đen- Kon Plông tŭ do geh bă ù lơh broă sa sươn sre jăt ngui măy mŏk pa ơnàng pơgăp 266 lồ. Ờ mìng ngui hìu ndơl, hìu krơh halà jăt ngui ală ding tuh dà ntờč, ƀồm rơsìh phế, uă cau lơh sươn tàm Măng Đen neh jăt ngui măy mŏk IoT nàng măy mŏk lơh is jơh uă broă tàm lơh sa. Bè mpồl lơh broă bal biăp, bơkàu lòt nhơl ơruh pơnu Măng Đen, bal mờ broă jăt ngui ală broă bơto pơlam bơta chài lơh sa hữu kơ, mpồl lơh broă bal neh bơtàu tơngguh phan ngui tàm măy tíñ mờ ngui ală broă lơh ătbồ bơh ngài bơh măy mŏk đal gĭt is, măy mŏk lơh is jơh ală ding tuh dà. Bi Trần Thanh Huyền, Kwang ătbồ Mpồl lơh broă bal, pà gĭt: Mờ broă jăt ngui măy mŏk tàm lơh sa mờ is ồn là jăt ngui chi app tàm broă lơh sa den oh gŏ gơ wèt mờ broă lơh ătbồ den là ƀươn ƀoài ngan mờ ală bơyô cau lơh phan den bơta broă dờp broă lơh pah ngai kung gơ là ƀươn ngan sơl, ală bơyô mìng sền tàm app mờ sền geh ală broă lơh.

Bal mờ cồng nha lơh sa, dong kờl bơtàu tơngguh lòt nhơl, tiah broă lơh sa sươn sre măy mŏk pa Măng Đen gam là tiah pơlam lơh ală bơta măy mŏk pa. Làng bol ală jơi bơtiàn kis jŏ tàm tiah do tàm càr Kon Tum lơh broă tàm ală sươn dờng tàm do gam rơhời gĭt wă geh broă lơh pa, bơh hơ̆ gơtùi rề ơnàng lơh uă tàm mpồl bơtiàn. Bi Y Thị Ngọc Uyên, kòn cau Ka Dong, ơm tàm thôn 4, kơnhoàl Kon Rẫy, càr Kon Tum lơh broă tàm dồ anih lơh sa tam kơnuh sơnơm jriang tàm ƀòn drà dềt Măng Đen, kơnhoàl Kon Plông, yal: Tàm do tam tềng ală kơldung ù, tàm hìu oh tam tàm ù lơm gơ, tàm do gơ geh măy den tàng gơ tuh is dà. Oh bơsram geh bơta chài ơn phơng, mơl kơldung, koh klah ntê.

Mờ ală cồng nha neh geh đơs nền tàm broă jăt ngui măy mŏk pa tàm lơh broă sa sươn sre, kơnhoàl Kon Plông geh jơnau kờñ tus nam 2030 rơ̆p bơtàu tơngguh geh 7 rbô 700 lồ chi pah nam; 1 rbô 255 lồ chi lơh sơnơm; 2 rbô lồ chi sa plai mờ kơphê…Ồng Võ Đình Tâm, Phó Kwang ătbồ Cơldŭ Broă lơh sa mờ Bơtàu tơngguh Ƀòn lơgar kơnhoàl Kon Plông, pà gĭt: Gùng dà tàm tơngai tus, den pơn jăt tai hòi jà, gơhòi gơ jà bơcri priă ală mpồl lơh sa kă bro, mpồl lơh broă bal kung bè mpồl lơh bal nàng bơtàu tơngguh broă lơh sa sươn sre măy mŏk pa. Nàng lam lơh geh cồng nha jăt bơta kơ̆p kờñ ngan ngồn pal lơh bal đah ală mpồl lơh sa kă bro, mpồl lơh broă bal mŭt lơh bal mờ làng bol. Gùng dà bơh kơnhoàl dê là pal lơh bal jăt ală anih lơh gơlik phan, ờ lời lơh sa dềt rah rài.

Càr Kon Tum tŭ do geh 17 rbô lồ chi tam jăt ngui măy mŏk pa. Bơdìh mờ tiah broă lơh sa sươn sre măy mŏk pa Măng Đen, càr Kon Tum gam bơtàu tơngguh gah broă lơh sa sươn sre măy mŏk pa tàm kơnhoàl Kon Plông, kơnhoàl Đăk Hà mờ kơnhoàl Ngọc Hồi. Khà priă lơh geh bơh lơh broă sa sươn sre hữu kơ, broă lơh sa sươn sre măy mŏk pa càr dê kung gơguh jăt pah nam. Nam 2021, khà priă do lơh geh 17,16%. Nam 2022 gơguh tus 19,4% mờ nam 2023 là 24,6%.

Cau lơh ƀăo tàm jơnau đơs do neh geh dơ̆ lùp ồng Phạm Thanh, Kwang atbồ Cơl dŭ Yal tơngit jơnau pơlam tàp Anih tờm dong kờl bơto pơlam broă lơh sa suơn sre càr Kon Tum bè ală bơta ƀươn, bơta kal ke mờ gùng dà bơtàu tơnguh broă lơh sa suơn sre jăt ngui măi mok pa càr dê tàm tơngai tus.

Ơi, ơ ồng, ồng gơtùi yal bè ală tam gơl tàm càr Kon Tum dê tŭ lơh jăt broă lơh tơrlòng lài broă lơh sa suơn sre ngui măi mok pa bè lơi?

Ồng Phạm Thanh: “Bơh tàm mùl màl lơh geh rơlao 5 nam, añ gŏ là: Lài ngan là tam gơl bồ tơngoh kơlôi sơnơng bơh làng bol dê, bơta do añ gŏ là tam gơl loh làng ngan là làng bol git bè broă lơh sa suơn sre ngui măi mok pa mờ là bơta tờm ai ală anih bơsram bal, git bè phan geh lơh pa, tam gơl jơh tàm bồ tơngoh kơlôi sơnơng kwang bàng dê tai. Dơ̆ bàr là lơh geh ală phan bơna pa ai mpồl bơtiàn in. Dơ̆ pe tai là lơh gơs dùl mpồl cau lơh broă chài tàm broă lơh, wă bè broă lơh sa suơn sre ngui măi mok pa. Kung bơh tŭ hơ̆, dong kờl tàm broă tam gơl phan tam tàm càr dê. Añ gŏ geh uă ngan, tŭ do làng bol kung neh git tuh dà tềm pềr, git tam phan, git sih phơng, git sơnka sền gàr”.

Ơi, jơnau tơl pràn ƀơta ƀươn mờ cồng nha neh geh gŏ, mơya gơtùi gŏ ală broă tơrlòng lài broă lơh sa suơn sre ngui măi mok pa tàm càr kung gam ờ uă, ờ hềt ndrờm pal sơl. Jăt ồng, bơta lơi là jơnau lơh gơbàn bơta do taih?

Ồng Phạm Thanh: “Jơnau tơl pràn là uă ngan, gam ơnàng ngan, mơya kung gam uă bơta gơkòl gơ kơryan. Lài ngan, bơcri priă bè phan bơna gam ờ uă, geh ờ uă tiah bol añ lòt jăt ngui nàng ai làng bol in bè broă tuh dà tềm pềr, mơya ồs đèng tus tàm thôn, tàm ƀòn ờ pràn hơ̆ sồng ai măi ồs đèng tai là ờ jai ngan. Dơ̆ bàr tai là rơndeh nàng pơndiang măi mok tus den gùng lòt dềt, hăt hal, ai lơh sa den lơh dềt rah rài, gam ờ hềt tam gơl geh, mờ 1 bơnah làng bol ờ hềt pin dờn, sền den gŏ là niam, mơya di lah lơh jăt broă lơh sa mờ măi mok den kung bè gùng dà broă lơh mờ măi mok, jăt gùng dà broă lơh tŭ do là ờ hềt gơtùi di pal, broă do kung glar bòl ngan, broă ngui măi mok pa”.

Bè đah mpồl lơh broă, rơ̆p geh ală broă dong kờl bè lơi nàng bơsong ală bơta gơkòl bè ồng pa yal do bè lơi?

Ồng Phạm Thanh: “Mờ gơnoar broă bal mờ kơnòl den đah Mpồl dong kờl bơto pơlam broă lơh sa suơn sre tơrgùm tàm broă lơh ală broă lơh nàng wèt tus là pơlam dong kờl lơh sa suơn sre bè lơh sa suơn sre ngui măi mok pa. Tàm hơ̆ tơrgùm tàm broă phan tuh dà, phan atbồ mờ ală broă lơh bè bơta chài nàng làng bol in git. Mờ kwơ màng ngan là ală broă lơh tơrlòng lài nàng làng bol in tus sền mờ bơsram bal. Kờp dŭ là tơl kơnhoàl rơ̆p geh dùl anih nàng lơh tơrlòng lài mờ làng bol bơh tŭ hơ̆ gơtùi bơsram mờ bơta kwơ màng ngan bơh làng bol lơh broă sa dê là bơsram bal, làng bol lơh broă sa pal git ntào is bơh bàr đah jơng tờm dê mờ bơtàu tơnguh kơl jăp tàm bơta geh là dà lơgar neh dong kờl”.

Ơi, jăt ồng kơlôi, nàng bơtàu tơnguh broă lơh sa suơn sre ngui măi mok pa di pal mờ bơta bươn, bơta pràn bơh càr dê den càr pal geh ală gùng dà broă lơh bè lơi, ơ ồng?

Ồng Phạm Thanh: “Bè đah atbồ dà lơgar, lài ngan là pal geh dùl broă rơndăp ù tiah jŏ jòng, kơl jăp nàng bơtàu tơnguh broă lơh sa suơn sre ngui măi mok pa; Dơ̆ bàr dà lơgar pal bơcri priă bơ̆t bơtàu phan bơna, đơs bè broă lơh sa suơn sre ngui măi mok pa den pal geh ù, gam ờ uă bơta ndai bè phan bơna, bè anih lơh măi mok pa, bè ồs đèng, bè ù tiah kung bè gùng lòt tus tàm tiah lơh sa den gam uă ngan bơta kal ke, ờ hềt hòi jà bơcri priă, hơ̆ là ală bơta gơkòl; dơ̆ pe tai là pal tơrgùm tàm broă bơto cau lơh broă mờ broă pờ geh ală ơdŭ bal mờ ală broă lơh nàng làng bol tơnguh bơta ngăc ngar; dơ̆ poan tai là pal ai loh mờ lơh is măt kă bro ai ală phan geh lơh tàm càr Kon Tum in nàng geh mŭt bal tàm ală mpồl lơh broă gơtùi”.

Ơi, dan ưn ngài ồng uă ngan!