Lơh jăt Ală jơnau neh lơh nền dong kờl bơtàu tơngguh tờm kơphê tiah mrềt, tus tŭ do, kơnhoàl Kon Plông, càr Kon Tum neh rề ơnàng geh pơgăp 1 rbô lồ kơphê Arabica gam hòi là kơphê cê, kơphê sồ dùl. Is mờr 1 rbô hìu rƀah là jơi bơtiàn dồ êt nă cau tàm kơnhoàl, geh dong kờl bal chi sơntìl, phơng sih mờ bơta chài, nàng tam rlau 236 lồ. Bi Y Rin ơm tàm thôn Kon Pring, ƀòn drà dềt Măng Đen geh dong kờl tam 2 rbô tờm kơphê Arabica pà gĭt, chi tam do neh cèng wơl priă lơh geh uă ai hìu bơnhă in. Bi Y Rin, đơs: “Ù do, lài do là añ tam bùm blàng, lồi dŭt là bùm blàng ờ geh. Kơnờm tờm sơntìl kơphê dà lơgar dong kờl, ngai do geh tơnhàu dong hìu bơnhă añ geh đau priă blơi ti vi. Kơphê geh giă jơnhoa rlau mờ bùm blàng. Dồ nam bè hơ̆ geh 40, 50 tơlak đong”.

Tơnơ̆ di 10 nam lam lơh jăt Ală jơnau neh lơh nền dong kờl bơtàu tơngguh tờm kơphê tiah mrềt, bal mờ bă kơphê geh tus 4 rbô 100 lồ, Kon Tum neh bơh chờm lơh geh ală lơh bal đah cau lơh broă sa mờ mpồl lơh sa kă bro, dong tơngguh uă rlau tai cồng nha lơh geh mờ bơta kơ̆ kơl jăp tàm lơh sa kă bro kơphê. Geh 2 lồ kơphê tàm tiah tam phan lơh bal, bi Lê Văn Thận ơm tàm ƀòn Tu Ma, xã Măng Cành, pà gĭt: Hìu bơnhă añ lài do là mìng tam kơphê jăt bơta mờng kwèng gời lơm ờ gŏ geh bơta chài lơi. Lơh bal mờ Mpồl lơh broă bal geh cau chài bơto pơlam tơn ai hìu bơnhă añ in broă chài tam, broă chài sơngka sền gàr, hơ̆ sồng broă chài pik tơnhàu kơphê gŏ cồng nha hìu bơnhă añ nam do là rề ơnàng tai 2 lồ tai.

Mùl màl pà gŏ, tờm kơphê tiah mrềt Arabica neh lơh geh cồng nha niam tàm ală kơnhoàl tiah kơh bơnơm càr Kon Tum, cèng wơl priă lơh geh uă rlau uă ngan ai làng bol jơi bơtiàn dồ êt nă cau in pơndrờm mờ uă bơta chi tam ndai. Bulah bè hơ̆, tus tŭ do, kơphê tiah mrềt tàm jơh bal 3 kơnhoàl: Đăk Glei, Tu Mơ Rông mờ Kon Plông gam rah rài tàm uă tiah; uă làng bol sơngka sền gàr ờ lơh jăt ală broă pơlam bơta chài gơlam tus sươn chi kis dờng ờ pràn, cồng nha lơh geh dồ êt; jơnau pik tơnhàu plai lir gam uă lơh giă tăc mờ bơta niam bơkah phan bơna ờ huan geh.

Là tiah geh bă kơphê tiah mrềt uă ngan rlau jơh càr Kon Tum dê bal mờ rlau 1 rbô 700 lồ, ồng Dương Thái Khoa, Kwang ătbồ Cơldŭ Broă lơh sa sươn sre mờ Bơtàu tơngguh Ƀòn lơgar kơnhoàl Tu Mơ Rông, pà gĭt, Kơnhoàl gam lam lơh uă broă lơh bơsong ală bơta ờ hềt dipal tàm ală tŭ bơtàu tơngguh tờm chi tam do, bè do: Bal mờ broă dong kờl bè bơta chài ai làng bol in, mblàng yal hòi jà làng bol là sền gàr wơl, sơngka sền gàr ală bă kơphê neh geh, kơnhoàl pơn jăt tai ngui ală priă jền dong kờl bơh ală broă lơh jơnau kờñ kung bè là priă jền kes priă kơnhoàl dê, xã dê tơngguh uă bơta niam bơkah tờm kơphê dê nàng tờm kơphê tiah mrềt tàm ù tiah kơnhoàl dê cèng wơl cồng nha uă ngan rlau jơh ai làng bol in.

Ồng Phạm Thanh Bình, Kwang ătbồ Cơldŭ Broă lơh sa sươn sre mờ Bơtàu tơngguh Ƀòn lơgar kơnhoàl Kon Plông, pà gĭt: Tŭ do, kơnhoàl gam kờp sền wơl dồ bă nền nòn jơh ală bă kơphê gam geh tŭ do, tam cah tơl bă loh làng: bă kơphê gam tơnhàu, bă kơphê tam pa mờ bă kơphê neh kra nàng bơtàu tơngguh mờ tam pa wơl ală bă kơphê kra mờ ală bă kơphê mờ ờ gơdờp tam gơl tam wơl sơntìl pa nàng cồng nha lơh geh uă, priă jền lơh sa uă.

Bal mờ jơnau kờñ tus nam 2025 rề ơnàng bă kơphê tiah mrềt gơguh rlau 5 rbô lồ, càr Kon Tum kung gam lam lơh jăt uă broă lơh nàng bơtàu tơngguh tờm kơphê tiah mrềt jăt gùng dà pa, kơ̆ kơl jăp, lơh gơlik geh ală anih lơh gơlik phan gơ jăt bal mờ măt kă bro phan “Kơphê tiah mrềt Kon Tum”. Tờm kơphê tiah mrềt gam pơn jăt tai pơgồp bơnah tơngguh uă priă lơh geh ai ală hìu bơnhă, mpồl cau tus bal tam, lơh phan, tăc bro phan bơna mờ pơgồp bơnah dong kờl lơh sa- mpồl bơtiàn càr dê bơtàu tơngguh.

Jơnau kơlôi rơcang mờ broă bơtàu tơnguh, lơh gơguh uă ngan bơta bơkah mờ cồng nha lơh sa bơh tờm kơphe tiah mrềt dê, rơlao 3 nam do Mpồl lơh broă bal kơphe kloh Măng Đen tàm ƀòn drà dềt Măng Đen, kơnhoàl Kon Plông, càr Kon Tum neh lơh tơrlòng broă pơgồp bal lơh mờ hìu làng bol tàm 3 xã: Hiếu, Măng Cành mờ Đăk Tăng. Tus tŭ do măt kă bro Cfé de Măng Đen bơh mpồl lơh broă bal neh geh anih tăc tàm drà kă bro, priă geh bơh kơphe tiah mrềt geh gơguh uă, cèng geh cồng nha lơh sa ai mpồl lơh broă bal, bal mờ làng bol in. Tàm jơnau lùp tơnơ̆ ồng Tiến sĩ Nguyễn Văn Vũ, Phó kwang atbồ Mpồl lơh broă bal kơphe kloh Măng Đen geh lơh loh rơlao tai bè cồng nha broă tơrlòng lơh pơgồp bal kung bè ală broă lơh nàng tơnguh uă cồng nha, bơta bơkah phan geh lơh bơh kơphe tiah mrềt dê.

Ơi, lài jơh dan ưn ngài Tiến sĩ neh ai tơngai tus bal tàm dơ̆ cri bơyai do! Ơ Tiến sĩ, geh dùl bơta mùl màl tàm broă tam kơphe tiah mrềt tàm tiah làng bol jơi bơtiàn ờ gal cau càr Kon Tum dê tŭ do là ntê ngai sơlơ ờ uă mờ cồng nha gơmù. Do là tài bơh bơta lơi ơ Tiến sĩ?

Tiến sĩ Nguyễn Văn Vũ: “Mùl màl làng bol ờ hềt git bơta chài, làng bol ờ git tàm broă koh ntê tơnơ̆ mờ ală kàl tơnhào, den tàng sền ală tờm kơphe tàm suơn gơlơh bè pơnơs ha là dùl bơta tờm chi gời, lơh gơrềng uă ngan tus mờ broă geh plai nàng tơnhào. Tài tŭ làng bol ờ git tàm broă koh ntê den khà ntê căt nàng kờñ ròng geh plai nam tơnơ̆ in geh ờ uă, tài phơng ròng tờm ờ geh tơrgùm tàm ală ntê ờ di pal nàng geh plai tàm nam tơnơ̆. Den tàng, kờñ tam gơl bơta do, jăt bol añ là broă pơlam mờ dong kờl tàm ală ƀòn kung pal tơrgùm ai làng bol in. đah bol añ tŭ lơi kung rơcang tus bal mờ ală ƀòn nàng lơh niam broă do”.

Ơi, tơnơ̆ mờ 3 nam lơh, broă tơrlòng lơh lài pơgồp bal lơh kơphe tiah mrềt bơh Mpồl lơh broă bal mờ làng bol neh geh cồng nha bè lơi, ơ ồng?

Tiến sĩ Nguyễn Văn Vũ: “Bè broă pơgồp bal tus tŭ do bol añ neh kĭ lơh broă pơgồp bal mờ rơlao 87 hìu tơrgùm tàm xã Măng Cành, xã Hiếu mờ xã Đăk Tăng. Broă ai bă ù tus tŭ do geh rơlao 100 lồ. Tàm broă pơgồp bal mờ làng bol den geh broă dong kờl, pơgồp bal bơh gơnoar atbồ ƀòn lơgar, is ồn là Cơl dŭ lơh broă, Broă lơh sa suơn sre kơnhoàl Kon Plông bol añ bơyai lơh bơsram tàp bơta chài tam, sơnka sền gàr kơphe arabica do nàng lơh geh khà tơnhào uă ai làng bol in. Suơn kơphe bol añ dê tơnơ̆ mờ tŭ pơgồp bal den suơn kơphe geh hòn gơs niam, plai ndrờm mờ dum uă. Bol añ neh geh broă rơndăp lơh bal mờ broă pơgồp bal mờ Cơl dŭ Broă lơh sa suơn sre bơyai lơh niam wơl suơn tam kơphe neh kra, tài ală suơn kơphe neh kra do geh uă ù uă ngan”.

Mpồl lơh broă bal kơphe Măng Đen neh lơh jăt broă lơh lơi nàng tơnguh uă bơta kwơ bơh kơphe tiah mrềt dê, ơ ồng?

Tiến sĩ Nguyễn Văn Vũ: “Nàng lơh geh bơta bơkah krơi is, niam broă tam, sơnka sền gàr kung bè broă lơh gar kơphe ai bơh tàm ală sră nggal geh ai bơh dà lơgar dê, bè Jơnau lơh nền sồ 109 nam 2018 Jơnau lơh nền bơh Cíñ phủ geh ai bè broă lơh sa suơn sre hữu kơ mờ geh lơh broă bal là mpồl tơl niam lơgar Việt Nam dê sồ 11041 nam 2017 geh ai bè broă tam phan hữu kơ. Tàm tơngu me hơ̆ kung geh sền, kơlôi sơnơng ală khà niam bơh lơgar Mỹ, mpồl tam klăc câu Âu (EU), lơgar Nhờk tàm tơngu me hơ̆ mờ ai bơh tàm bơta mùl màl pràn kơl dang lơh sa bơh làng bol bol añ dê lơh geh dùl broă lơh kơphe hữu kơ krơi is bơh bol añ dê nàng ai phan geh lơh niam yal mờ cau blơi in”.

Ơi, ală hìu làng bol lơh jăt broă pơgồp bal tam kơphe hữu kơ geh uă ngan là làng bol jơi bơtiàn ờ gal cau. Mpồl lơh broă bal neh lơh bè lơi nàng làng bol ƀuơn wă, ƀuơn kah, ƀuơn lơh jăt, ơ ồng?

Tiến sĩ Nguyễn Văn Vũ: “Lơh kơphe hữu kơ lơh jăt pal đơs là kung tìp ờ uă bơta kal ke bè jơnau git wă làng bol dê ờ uă ngan tàm broă tam phan jăt broă lơh hữu kơ. Jơnau ờ uă, niam nàng làng bol wă hơ̆ là lơh jăt 5 ờ. Lài ngan là ờ ngui ală bơta sơnơm sền gàr phan tam, sơnơm sền gàr phan tam lơh ƀơ̆ ngan mờ lơh khih aniai tus mờ kòn bơnus kung bè tiah kis geh is. Dơ̆ bàr là ờ ngui ală sơnơm gơsơ̆t ñhơ̆t khih aniai. Dơ̆ pe ờ ngui ală bơta phơng hoă họk, phơng tơrgùm bal. Dơ̆ poan ờ ngui ală bơta phan gơsồr kung bè phan prăp gàr tàm broă lơh mờ lơh gơs phan bơh gar kơphe dê. Mờ dŭt ndơl là ờ ngui ală phan ờ git loh anih lơh gơs mờ phan tam gơl gen”.

Bal mờ phan geh lơh geh tơl, broă lơh măt kă bro ai kơphe tiah mrềt in geh Mpồl lơh broă bal lơh bè lơi, ơ ồng?

Tiến sĩ Nguyễn Văn Vũ: “Măt kă bro Cfé de Măng Đen bol añ tŭ do là gam tăc tàm drà kă bro là ală bơta phan 100% là kơphe arabica mờ khà bơrlŭ bal 60% kơphe arabica mờ 40% kơphe robusta. Phan bơh bol añ dê geh sền nàng git nền nòn ngan mờ geh lơh mờ măi mok pa den tàng kung geh ai ală khà dờp bè kloh niam phan sa, bè là HACCP, hơ̆ sồng is ồn tai bol añ kung neh geh đah ngui bơta ngăc ngar ai màh phan.

Ơi, bal mờ broă geh dong kờl sơntìl, priă, bơta chài ală hìu lơh jăt broă pơgồp bal tam kơphe hữu kơ mờ Mpồl lơh broă bal gam lơh jăt broă pic plai kơphe neh dum mờ khà uă ngan. Tiến sĩ gơtùi yal bơta kwơ bơh broă tam gơl dềt do cèng wơl ai jơh Mpồl lơh broă bal mờ làng bol, ơ ồng?

Tiến sĩ Nguyễn Văn Vũ: “Plai dum di gơlan là bơkah rơlao, khà ală bơta phan geh krơi is tàm gar kơphe là uă rơlao. Pic geh ală plai kơphe dum ris bè priă tăc là geh kas rơlao 2 dơ̆. Mpồl lơh broă bal bol añ hơ tơm priă ai làng bol in tơl kĭ plai ris mờ dum rơlao 90% tàm tờm den bol añ blơi mờ khà gơguh rơlao 20% pơn drờm mờ drà kă bro tŭ do, den tàng làng bol gŏ geh bơta kwơ den làng bol rơcang lơh broă bal. Tàm broă lơh jŏ jòng bol añ dê geh ală suơn hữu kơ ai geh ală bơta phan kơphe kloh, mờ geh tam bơrlŭ bal tờm chi lơh sơnơm nàng tơnguh tai priă geh ai làng bol in tàm ală nam sơnrờp”.

Ơi, dan ưn ngài Tiến sĩ Nguyễn Văn Vũ uă ngan!