Rlau 20 nam đềt mềr mờ tờm kơphê, ồng Lương Xuân Hưng ơm tàm sàh Dliê Ya, càr Dăk Lăk là dùl tàm ală cau lơh broă sa gờñ lơh jăt broă lơh sa sươn sre tàm pơdar. Ồng tam bơrlŭ bal tờm tiêu, sầu riêng, plai màk mờ uă tờm chi lơh sơnơm cờñ lơyah nàng lơh geh ală phan kis uă cờñ, jơm glòm is ala ñhơ̆t. Ề phan ròng jơm lề mờ cế phẩm hữu kơ geh is, ngui jơh ngkàr kơphê, nha kơphê, kơmhò plai sầu riêng, tờm tơngời, ñhơ̆t rơhe nàng lơh gơlik phơng hữu kơ dong lơh geh wơl bơta nđiơm hŏ ù, tơngguh phơng ai sươn in. Ồng Lương Xuân Hưng, yal:

 “Ngui jơh ală bơnah phơng sih bơh phan puan jơng, iar ada nàng sơngka sền gàr, lơh gơlik geh wơl ai sươn chi in, lơh tơrlòng lài dồ bơnah den he gŏ là gơ geh cồng nha mờ pơgồp bal geh tàm pơdar, bơh hơ̆ là sơnđờm rề ơnàng lơh uă tai, khin cha bơcri priă ròng siam tai den añ neh geh dùl broă lơh tơrlòng lài tam bơrlŭ bal đah ală bơta tờm kơphê: cê, sồ mồt (arabica), sồ 2 (rubusta), chi lơh mƀur ñhơm pơgồp bal tam tiêu, ròng siam”.

Ờ mìng kơnhăp jŏ bè tam phan, ală broă lơh tơrlòng lài kơphê tơrmù sang bơdìh gam cèng wơl cồng nha uă. Tàm sàh Ea Na, ală sươn lơh bal mờ Kông ty Ê Đê Café lơh geh cồng nha tus 4 tấn gar dùl lồ. Jăt ồng Y Pôt Niê, Kwang Lam bồ Kông ty, broă tơrmù sang bơdìh neh gơgơs mờng kwèng lơh sa bơh làng bol lơh broă sa dê, phơng geh tơ̆p bồr ala tài rơsìh hơđăng măt ù, tơngguh ngui phơng hữu kơ ala phơng hoá họk.

“Kơmhò kơphê tuh tàm măy pơr ờ ñhŭ, ndơl gơlik nsồp ngui lơh phơng hữu kơ. Pơgăp dùl kĭ kơmhò hơ̆ rơ̆p lơh gơlik geh là 400 gràm nsồp, tŭ ngui rơ̆p dong gơmù uă ngan phơng hóa họk, bơh 100% bè lài do den tŭ do gam gơmù mìng gam bơh 10 tus 20% gời lơm”.

Bal mờ hơ̆, ală broă lơh tơrlòng lài 3 cờñ chi, mờ cờñ jơnhoa căng càl, cờñ tàm gùl kơphê, cờñ lơyah ñhơ̆t chi che, ờ mìng tềm pềr dà tuh tàm kàl prang mờ gam lơh gơlik geh ù tiah ƀòn lơgar. Mờ tŭ niam drà tăc blơi kung pờ ơnàng rlau. Ồng Ngô Quang Minh, Kông ty Kong kơnòl nă să is kơphê Ba Minh, sàh Hoà Phú, càr Dăk Lăk pà gĭt:

 “Kông ty bol hi gam lơh bal mờ pơgăp 1 rbô hìu làng bol gùt dar kơnhoàl ù tiah mờ gam lơh sa jăt ală sră cơng tàng Rainforet mờ 4C. Bol hi geh ală kông ty lơgar bơdìh sền gròi uă rlau mờ tŭ khi tus còp sền broă lơh tơrlòng lài bol hi dê den bol hi geh uă tŭ niam kĭ hơ lơh broă bal mờ ală cau lơh broă bal lơgar ndai”.

Lơh jăt jơnau neh hơ tơrmù sang bơdìh nhơm ƀơ̆ lơh ƀơ̆ ƀơl tiah ơm kis, Ƀộ Broă lơh sa suơn sre mờ Tiah ơm kis gam sồr ală ƀòn lơgar lam lơh broă tam phan tơrmù sang bơdìh tơngai bơh nam 2025 tus 2030. Tàm Tây Nguyên, tuh dà ntờc, sih phơng bơh phan tuh dà mờ lơh sa gơlòt pơdar gam ai tơngŏ geh cồng nha loh làng. Tơnơ̆ do, Tiến sìh Phạm Công Trí, cau git jrô ù tiah ƀòn lơgar kơphe kơl jăp, yal loh rơlao bè gùng dà lơh sa pa do.

Ơ Tiến sìh Phạm Công Trí, nđan lah gah kơphe tam gơl tus lơh sa tơrmù sang bơdìh taih?

Tiến sìh Phạm Công Trí: “Gah kơphe kung là dùl tàm ală gah lơh sa mờ neh geh tŭ ai tĕ ală phan kwơ geh is mờ lơh gơrềng tus tiah ơm kis uă ngan, tài tŭ he sih phơng, tuh dà rơ̆p gơrềng tus tiah ơm kis. Den tàng bè hơ̆ ală cau ngui kơphe, tàm hơ̆ uă ngan là tàm Câu Âu mờ ală lơgar bơtàu tơnguh den khi sồr lơgar Việt Nam là dùl tàm ală lơgar tam kơphe ngui lơh phan pal geh kơnòl mờ tiah kis. Gar kơphe pal tơrmù sang bơdìh nhơm lơh ƀơ̆ ƀơl tiah ơm kis uă ngan rlau nàng hơ pơrgon ngan là cau ngui sa ờ lơh bal tơn lơh gơrềng tus tam gơl nhơm trồ tiah.

Den tàng bè hơ̆, gah broă lơh sa suơn sre kung bè Cíñ phủ lơgar Việt Nam neh jơh nùs lơh ngan uă ngan, ờ mìng tàm ală sră nggal adăt boh lam, mờ tàm ală broă lơh bè lơh sa mùl màl den ală cau drơng măy mok lơgar Việt Nam dê kung neh geh ală lơh ngan uă ngan. Bơdìh mờ bơta dong kờl ală lơgar, nàng ală gah phan kơphe he dê geh sang bơdìh dồ êt mơya kung gam lơh geh bơnah kơphê  mờ bơta niam nàng gơtùi tăc ai jơnau kờñ ngui sa tàm gùt plai ù in”.

Ơi, gơwèt mờ tiah Tây Nguyên, ngan là càr Dăk Lăk neh lơh geh ală cồng nha lơi tàm tơrmù sang bơdìh gah kơphe dê, ơ ồng?

Tiến sìh Phạm Công Trí: “Bol he gŏ là Tây Nguyên kung gam mŭt bal mờ Tây Nguyên là tiah tờm lơh kơphe lơgar Việt Nam dê. Bơtoah ngan là càr Dăk Lăk là Tiah tờm lơh kơphe, geh anih kơlôi sơnơng, ală hìu bơsram đại họk mờ geh uă ngan cau gĭt uă jrô lam bồ gah bè kơphê, tàm do geh uă rơndăp broă lơh bè dong kờl tơrmù sang bơdìh. Tàm 10 nam do den bol añ gŏ là càr Dăk Lăk bal mờ Tây Nguyên neh lơh geh ală broă dờng ngan. Bol he geh ală broă pơlam lơh sa bè lơh sa gơlòt pơdar, broă lơh sa suơn sre kis wơl, tiah ù tiah ƀòn lơgar phan ngui lơh phan dờng; geh ală broă lơh mùl màl cèng wơl bơta tam gơl pa, tơngŏ ală jơnau tơrmù nhơm sang tàm lơh kơphe bơh ală sơn-io khà loh làng ngan. Gơn kơnờm là, mờ bơta lơh ngan, bơta dong kờl bơh Dà lơgar, bơh ală cau đơng lam bồ mờ ală mpồl ală lơgar dê den bol he rơ̆p dgơlan là lơh gơs gờñ rơlao mờ kờp dŭ lài”.

Jăt ồng, ală Mpồl lơh broă bal geh gơnoar broă bè lơi tàm ală broă lơh kơphe tơrmù sang bơdìh?

Tiến sìh Phạm Công Trí: “Ală Mpồl lơh broă bal, mpồl lơh broă bal jăt broă lơh pa là ală mpồl tờm tàm ală broă lơh sa mờ gah phan kơphe dê. Tàm ală broă lơh kơphe den mpồl lơh broă bal kung gam là mpồl tờm pa mờ geh ală gah geh gơrềng sền gròi ngan bơcri priă, mờ do kung là anih dờp bơta chài gơguh jăk pa mhar ngan. Bol he gŏ jơh ală mpồl lơh broă bal kơphe gơtùi sền là ală mpồl lơh krơh lam lài bè ală mpồl kơphe ù tiah ƀòn lơgar, ală tiah lơh sa gơlòt pơdar, tiah lơh sa kis wơl geh cồng nha ngan. Uă mpồl lơh broă bal ờ mìng neh lơh geh broă jàu tơrmù sang bơdìh gàr niam ai lơh gơlik  phan bơna bơta niam uă mờ gam lơh geh bal tơl jơnau sồr kơphe bơkah ngan. Ală cồng nha do cèng wơl bơta kwơ bàr dơ̆, làng bol lơh broă sa geh dờp kwơ bơh phan bơna he lơh geh, geh tăc mờ giă jơnhoa rlau. Mơkung tŭ kơno ală cồng nha lơh geh hơ̆ den ală mpồl ală lơgar khi tus dong kờl lơh anih pơnrơ, khi rề ơnàng lơh uă. Bol hi đơs là ală mpồl lơh broă bal tơnggŏ gơnoar broă mơkung dờp kwơ loh làng ngan tàm ală broă lơh tơrmù sang bơdìh tàm gah phan kơphê”.

Bè hơ̆ nàng lơh jăt gùng dà lơh sa tơrmù sang bơdìh, làng bol lơh broă sa suơn sre pal tam gơl bơta lơi, ơ ồng?

Tiến sìh Phạm Công Trí: “Lài do lơh sa ờs mờng den làng bol lơh broă sa lơh ngan nàng ndrờm bal mờ cau lơh geh cồng nha uă, ală cau geh mpồl bơtiàn geh  ƀòn lơgar đơs là tơriang tơryồng, geh gùng dà lơh sa jak. Mơya tŭ do den lơh sa gơlòt pơdar ha là lơh sa kis wơl, gơdờp mờ tam gơl nhơm trồ tiah den bol he jăt tàm ală jơnau sồr mờ ală jơnau sồr pa mờ dunia dờn dờp, wèt tus lơh sa jăt broă lơh sa lơh is, lơh geh wơl tiah ơm kis. Bol he pal lơh jăt ală jơnau sồr mờ jơh gùt dunia dờn dờp. Tàm broă lơh sa pa den ờ mìng bè bơta chài mờ bol he pal ai tơngŏ geh cơng tàng là bol he gàr niam geh tiah ơm kis, ù tiah. Mờ bol he kung là cau lơh sa geh jơnau hơ, geh kơnòl nàng gar kơphe mùl màl geh sră nggal bè lơh sa tơlir là loh làng ngan”.

Nàng lơh geh bè hơ̆ den tŭ do làng bol lơh broă sa gơtùi lơh jăt bơta chài pa bơh broă lơh lơi, ơ tiến sìh?

Tiến sìh Phạm Công Trí: “Tŭ do lơh gơlik kơphe geh uă tam gơl mờ lơh gơlik kơphe tàm lơh sa gơlòt pơdar, tàm ù tiah ƀòn lơgar là ờ mìng bè bơta chài lơm mờ là lơh sa lơh jăt. Dong kờl bơto pơlam broă lơh sa suơn sre dà lơgar geh broă lơh dong kờl bơto pơlam broă  lơh sa suơn sre mpồl bơtiàn bal mờ gah broă lơh sa suơn sre mờ ală anih kơlôi sơnơng den sùm sùm geh ală broă lơh bơto. Ală mpồl lơh broă ờ di Cíñ phủ kung geh broă lơh dong kờl bơto kwang bàng rơcăng nàng lơh geh ală cau pơgru tờm ngan bơto bơh kâp kao đẳng rlau hơđăng. Bol añ sền sơwì cih ală sră yal tơngĭt bơto pơlam, lơma pơlam nàng ală cau kờñ gĭt gơtùi sền ƀuơn ngan. Bơdìh hơ̆ tai den ală broă lơh lơh gơlik kơphe bè lơh sa gơlòt pơdar gơdờp mờ tam gơl nhơm trồ tiah, tơrmù sang bơdìh ù tiah ƀòn lơgar bơto uă ngan cau pơgru bơto bơh kâp kao đẳng mờ pơlam tàp uă ngan ai làng bol lơh broă sa in. Mờ tŭ do tàm ală bơnàng jă sồ den ală sră yal tơngĭt bơto pơlam, sră pơlam bè broă do kung uă ngan. Geh ờ uă cau lơh gơlik kung neh lơh lài lơh gơlik geh ală anih tờm bơto pơlam. Kơnờm bè hơ̆ mờ cau lơh sa, cau sơn đờm mŭt lơh broă mờ ală cau kờñ git ha là đòm jăt bè lơh sa gơlòt pơdar, tơrmù sang bơdìh, kis wơl tàm gah kơphe kung ƀuơn rơlao mờ lài do uă ngan”.

Ơi, dan ưn ngài Tiến sìh Phạm Công Trí uă ngan!