Hìu nhă lŏ H’ Đrêch Êban, tàm ƀòn Kla, sàh Ea Na, càr Dăk Lăk geh 5 sào ù tam kơphe gam tàm tơngai kă bro. Lài do, lŏ sơnka sền gàr phan tam mìng jăt broă lơh mờng chài, sih phơng, ƀồm sơnơm jăt mờ nùs nhơm kơlôi sơnơng is. Bơh bồ nam do, tŭ tus bal lơh Rơndăp broă dong kờl pơgồp bal lơh sa tàm broă sơnka sền gàr mờ tăc kơphe, lŏ geh dong kờl nggùl phan lơh broă bal mờ bơta chài mờ bơto sồr tàm broă tam jăt broă lơh hữu kơ tàm suơn. Tŭ do, suơn kơphe bơh lŏ H’Đrêch dê hòn gơs niam, plai dờng, di gơlan cồng nha geh uă rơlao. Bơta lơh lŏ iang nùs ngan là mpồl lơh sa kă bro neh lơh broă bal, hơ geh blơi jơh lài phan geh lơh mờ priă uă rơlao tàm drà kă bro bơh 300 đong tàm 1 kĭ kơphe gar.

“Bol añ geh lơh broă bal, dờp phơng sih, sơnơm sền gàr phan tam nàng cèng rê sih tờm kơphe in nàng tờm geh hòn gơs niam, priă tăc den kung geh cau hơ blơi uă rơlao mờ priă tàm drà kă bro, nàng dong kờl làng bol tơrmù kal ke. Bol añ kơ̆p kờñ là phơng, sơnơm geh tơl niam nàng suơn kơphe geh hòn gơs kơl jăp”.

Ờ mìng hìu nhă lŏ H’ Đrêch, tàm ƀòn Kla gam geh 31 hìu ndai kung tus bal mờ rơndăp broă lơh sơl, mờ bă ù ơnàng rơlao 25 lồ. Ồng Y Jái Hđơk, Lam bồ ƀòn Kla pà git, geh uă hìu neh rơhời git bơta chài lơh mờ ngui tàm broă sơnka sền gàr suơn kơphe in jăt broă lơh hữu kơ tàm ală suơn.

“Tơnơ̆ tŭ geh pơgồp bal, tam pa wơl den kơphe bơh làng bol dê hòn gơs niam rơlao, tus do tơnhào den nam do cồng nha geh uă rơlao, pal geh uă rơlao 2, 3 dơ̆ pơn drờm mờ ală nam, kơl jăp gơwèt mờ làng bol tam kơphe dê”.

Broă lơh do geh Kông ty Pơgồp priă bal Êđê Café lơh tờm, blơi lài jơh phan geh lơh mờ lơh broă bal mờ làng bol tàm jơh tơngai lơh sa. Rơndăp broă lơh do tŭ do gam geh lơh tàm 69 lồ ù tam kơphe bơh 71 hìu làng bol jơi bơtiàn ờ gal cau tàm ală ƀòn Kla, Tuôr A, Tuôr B, sàh Ea Na dê. Bơdìh mờ broă dong kờl phan lơh broă lài ngan, mpồl lơh broă pơgồp bal gam bơyai lơh bơto broă lơh 2 dơ̆ pah nam, bơto sồr làng bol tàm broă koh ntê, sih phơng di mờ jơnau geh ai, ngui phan siñ họk nàng rơcang kơrian tu kòp, rơhời lơh gơs bơta mờng lơh sa kloh, tơrmù priă tăc mờ sền gàr ù niam. Ồng Y Gôl Knul, Lam bồ ƀòn Tuôr A pà git:

“Geh dong kờl cèng geh bơta kwơ uă ngan ai làng bol in bè phơng sih geh tơl niam, priă tăc bơcri lài ngan. Sùm bơyai lơh pờ ơdŭ bơto nàng làng bol in git bè broă sơnka sền gàr tờm kơphe, rơcang kơrian tu kòp lơh aniai tàm tờm kơphe, pah nam 2 dơ̆, bồ nam mờ tàm gùl nam, nàng làng bol in git wă bơta chài”.

Tơnơ̆ mờ mờr 5 nam lơh jăt, broă pơgồp bal lơh kơphe jăt broă lơh hữu kơ tàm sàh Ea Na neh cèng geh cồng nha loh làng. Tờm kơphe hòn pràn rơlao, cồng nha kơl jăp, bơta niam gar geh gơguh uă. Làng bol git tàm broă tam sền gàr geh broă rơndăp lơh, git jơnau tàm broă ngui bơta chài. Cồng nha gơguh, bơta niam kơl jăp dong kờl lơh sa làng bol dê gơguh, làng bol sơlơ iang nùs bơcri priă tàm broă tam wơl, bơcri priă lơh gơs phan tơn nàng tơnguh uă priă geh. Lŏ H’ Nao Niê, tàm ƀòn Kla chờ hờp đơs:

 “Tơnhào tŭ plai dum geh bơh 90 tus 95%, he lơh den gŏ geh cồng nha, cồng nha he lơh gơs uă rơlao. Kơphe gar tơnơ̆ mờ tŭ măi den niam rơlao mờ priă tăc gơguh rơlao”.

Tàm tŭ bơta giă phan lơh geh bơh sươn sre gơguh, uă hìu làng bol lơh broă sa tàm Tây Nguyên lơh pràn bơcri priă sơngka sền gàr phan tam, gơjăt bal broă ngui uă phơng sih mờ sơnơm sền gàr phan tam. Bulah bè hơ̆, nàng lơh sa kơnhăp jŏ, lơh geh jơnau kờñ drà tăc mờ lơgar ndai dê, broă tam gơl tus gùng dà ờ ngui sơnơm sền gàr phan tam hơ̆ là gùng dà hữu kơ, niam sàng goh là jơnau ờ gơtùi pleh klàs. Nàng lơh loh rlau ală bơta kwơ mờ broă lơh bơsong tàm lơh broă sa sươn sre jăt gùng dà hữu kơ, cau lơh ƀăo mờng cih jơnau do lùp mờ Thàk sìh mò Đào Thị Lan Hoa, Anih kơlôi sơnơng Jak chài Măy mŏk Broă lơh sa sươn sre brê bơnơm Tây Nguyên dê.

Ơ Thàk sìh mò Đào Thị Lan Hoa, ñchi bơh tài tŭ do, broă lơh broă sa sươn sre jăt gùng dà hữu kơ, niam sàng goh geh sền là jơnau ờ gơtùi pleh klàs taih?

Thàk sìh mò Đào Thị Lan Hoa: Bơta mùl màl phan lơh geh bơh sươn sre tàm Tây Nguyên tàm tơngai pa do den bol hi sền gŏ là làng bol gam lơh sa jăt mờng chài, ngui sơnơm uă ir, gơlam tus jơnau ờ gơbài sơnơm bơh kòp bơtờp aniai dê; gơrềng tus tiah dà, tiah ù, kwơmàng ngan hơ̆ là pràn kơldang cau să tờm lơh gơlik ală phan bơna dê tơn. Tàm bơcri priă sơngka sền gàr den gam ngui uă ir bơta phơng sih mờ sơnơm sền gàr phan tam tàm chi tam, is ồn là ală bơta chi sa plai geh giă bè sầu riêng. Tàm ală phan bơna mờ bol hi đơs tàm tơngai pa do den tờm kơphê là tờm mờ ờ huan ngui sơnơm sền gàr phan tam rlau pơndrờm mờ tờm tiêu, sầu riêng. Hơ̆ là dùl tềl sơñio pal brờn gơ wèt mờ tờm kơphê.

Gơtùi gŏ broă ngui uă ir phơng sih mờ sơnơm sền gàr phan tam là jơnau lơh gơbàn lơh broă sa sươn sre ờ tơl kơnhăp jŏ. Bè hơ̆, lơh sa jăt gùng dà hữu kơ den geh bơta lơi krơi is sơl lah ờ?

Thàk sìh mò Đào Thị Lan Hoa: Dilah lơh sa hữu kơ halà lơh sa jăt ală jơnau sồr dipal ndai den bol he pal ngui ală bơta phơng, sơnơm sền gàr phan tam là ală phan bơna ơm tàm sră cih măt geh ai gơnoar bơh Ƀộ Broă lơh sa sươn sre mờ Bơtàu tơngguh Ƀòn lơgar lài do dê, kung bè ală dà lơgar mờ bol he tăc nàng ờ lời wơl jơngkah khà sơnơm sền gàr phan tam, ờ lời wơl jơngkah lŭ lòs kơn jơ̆ tàm tŭ ngui sơnơm sền gàr phan tam halà phơng sih. Ngui sơnơm sền gàr phan jăt jơnau pal jăt 4 di mờ geh sền swì di bè gơrềng bơh tam gơl nhơm trồ tiah mờ trồ tiah dê.

Ơi, mờ nàng tam gơl tus gùng dà hữu kơ, làng bol pal sơnđờm bơh lơi, ơ Thàk sìh?

Thàk sìh mò Đào Thị Lan Hoa: Cau lơh broă sa pal jòi bơsram gĭt jơnau gĭt wă ai he in. Lài ngan là bol he pal gĭt ù mờ ù bol he dê gam kờñ bơta lơi, pal sền tai jơnau yal bè jak chài măy mŏk, săc rwah ală phơng sih sơnơm sền gàr phan tam jăt gùng dà là cau ngui sa ngăc ngar. Bơsram tai bè ală bơnàng jă măy mŏk sồ, sền swì geh jơnau yal mờ bol he kờñ tàm sươn chi; jăt sền, gĭt bè phơng sih sơnơm sền gàr phan tam bơcri tàm sươn chi. Ală phơng hữu kơ halà phan bơna sơnơm sền gàr phan tam pal geh ală mpồl hữu kơ ai gơnoar den bol he hơ̆ sồng ngui tàm sươn chi. Dơ̆ pe tai là sền gròi tus pràn kơldang kòn bơnus, pràn kơldang tiah ơm kis kung bè là sền gròi tus rơnàng cau tơnơ̆ do.

Ai gơ wèt mờ anih lơh broă geh gơnoar mờ ală cau ătbồ, khi geh gơnoar broă bè lơi tàm ală broă lơh do, ơ mò?

Thàk sìh mò Đào Thị Lan Hoa: Ală anih lơh broă ătbồ den pal pơn jăt tai bơyai lơh uă broă lơh bơto, pơlam. Anih lơh broă geh gơnoar den pal yal tơnggĭt jơnau yal song dơ pă loh làng rlau bè ală cau tăc phơng sih sơnơm sền gàr phan tam, ală pang web; yal tơnggĭt jơnau yal ai làng bol in bè ală phan bơna gơ ơm tàm sră cih măt geh ai gơnoar; ai geh ală broă lơh bơsong ngui phan ngui nàng jăt sền, ătbồ. Cih yal jơnau yal tơnggĭt bè bơta tăc blơi mờ lơgar ndai halà jơnau sồr bơh ală mpồl lơh broă tăc mờ lơgar ndai dê nàng bol hi ai geh ală phan bơna niam sàng goh, jăt di ală jơnau sồr hữu kơ mờ ờ gŏ di là pal jăt mờng chài lơh sa hữu kơ halà ngui phơng hữu kơ ƀươn soh ờ. Mờ bol hi kung kơ̆p kờñ ngan là bol he pal geh nùs nhơm gơ wèt mpồl bơtiàn, gơ wèt dà lơgar mờ bơngă pin dờn să tờm bol he dê kung bè bơngă pin dờn bơh gah dê, bơh dà lơgar dê tai.

Ơi, dan ưn ngài Thàk sìh Đào Thị Lan Hoa bè tơngume dơ̆ boh bơr do.