Ồng Đỗ Văn Mai, ơm tàm thôn Hòa Hiệp, sàh Bình Phú, càr Gia Lai neh geh mờr 20 nam đềt mềr mờ broă tam brê. Ală nam sơnrờp, ồng tam tờm ƀạc đàn, tơnơ̆ do tam gơl tus tam keo tài cèng wơl priă lơh geh uă rlau. Ồng pà gĭt, uă ngan làng bol tàm ƀòn lơgar sùm tăc keo lơh phan ngui lơh pơ àr halà pơnai ndơl, den tàng mìng sền gròi tus phan lơh geh kờp jăt tấn tơl lồ. Kờp bal, tơl lồ tơnơ̆ 5 nam, ờ kờp priă tă lơh, ồng lơh geh pơgăp 100 tơlak đong. Tài bè hơ̆, làng bol sùm tam jir, tus nam dơ̆ pram den koh tăc.

Bè hơ̆ mơya, tơnơ̆ tŭ tus bal dùl ơdŭ bơsram tàp bè rề ơnàng brê dơm chi dờng geh sră cơng tàng ătbồ kơ̆ kơl jăp FSC, ồng Mai gĭt là kờñ geh dơm chi dờng, niam uă, den pal tam rơha, nàng tờm chi dờng tờm song, kră kơnhăp, mờ jŏ jòng tơngai tơn hàu gơguh tus bơh 6 tus 7 nam. Ồng đơs, bơh nam dơ̆ 5 tus tơnơ̆, chi gơguh mhar bè bơta kơn jơ̆ mờ bơta dờng dơm chi, den tàng priă jền kung jơnhoa rlau uă sơl. Bulah bè hơ̆, tam chi tam dờng ndrờm bal mờ pal bơcri jŏ rlau, tàm tŭ ù neh tam uă kàl gơbàn klàr ờ nđiơm gơs tai, priă tă tam pa wơl ngai sơlơ uă.

“Bè ờs tàm do añ tam keo gơl, srềp ntê hơ̆ sồng tam, mờ ờ gŏ tam keo bơkiar mô. 5 lồ den tam 6 nam he tơnhàu, tŭ do gam tơnhàu geh 3 lồ, 1 tơlak 450 rbô đong dùl tấn dơm chi, kờp jơh priă tă he lơh geh pơgăp 300 tơlak đong. Den tàng bè hơ̆ he pal lòt lùp bơsram tai”.

Jăt Anih tờm Dong kờl bơto pơlam broă lơh sa sươn sre Dà lơgar dê, lơgar he geh 4  tơlak 700 rbô lồ brê tam, mơya uă ngan bă brê tam gơ wèt ală hìu dềt rah rài, ờ tơl bơta kơ̆ nùs tam brê dơm chi dờng den tàng mìng pơgăp 680 rbô lồ geh sră cơng tàng ătbồ kơ̆ kơl jăp. Càr Gia Lai kung tàm bơta ndrờm bè hơ̆ sơl, mờ 480 rbô lồ brê geh is, 171 rbô lồ brê tam, mơya rơ̆p mìng pa geh 12 rbô lồ geh sră cơng tàng ătbồ kơ̆ kơl jăp. Mùl màl, uă cau tam brê gam kwi kwơ tàm broă tam gơl tus tam brê dơm chi dờng, tàm hơ̆ geh ồng Đặng Văn Ba, hìu tam brê tàm càr Gia Lai:

 “Tam jŏ nam den làng bol bol hi ờ hềt mờng. Añ kơ̆p kờñ geh dong kờl, bơto pơlam bè adăt boh lam mờ bơta chài, hơ̆ là bơta kơ̆p kờñ ngan rlau jơh”.

Jăt ală cau gĭt wă jrô, nàng tam brê dơm chi dờng, ală ƀòn lơgar pal rề ơnàng bơsram tàp bơta chài, geh ală anih jòi gĭt anih tờm lơh loh làng tus tơl bă brê nàng dong kờl làng bol. Bơdìh hơ̆ tai, broă dong kờl càn priă ờ sa priă cồng uă jŏ tơngai ai cau tam brê in là bơta tờm dong cau lơh broă sa iang nùs bơcri. Ồng Nguyễn Văn Hoan, Phó Kwang Lam bồ Sờh Broă lơh sa sươn sre mờ Tiah ơm kis càr Gia Lai, pà gĭt: “Bol hi geh broă rơndăp lơh tam gơl brê dơm chi dềt tus dơm chi dờng. Dơ̆ bàr là ală bă ờ hềt tam den ai tơl bơta ai mpồl lơh sa kă bro in apah ù tàm bă ù lời gời gam rơndăp ù tiah brê lơh sa. Bơta kal ke ngan là tŭ tam brê dơm chi dờng, tơngai lơh sa kă bro jŏ, priă bơcri pal jŏ”.

Sền bơh mùl màl Gia Lai gơtùi gŏ, lơh geh tơl ală jơnau sồr dipal EUDR dê ờ mìng là jơnau bơta chài lơm mờ gam là jơnau lùp bè priă bơcri, lam lơh sa mờ tam gơl bồ tơngoh kơlôi sơnơng. Nàng bơsong geh jơnau lùp do, kờñ bơta pơgồp bal ndrờm bal bơh “puan gah dê”: Dà lơgar – Cau jak chài – Cau mpồl lơh sa kă bro – Cau lơh broă sa. Mìng tŭ ală đah lòt bal, brê dơm chi dờng hơ̆ sồng ngan ngồn gơgơs gùng lòt kơnhăp jŏ, cèng wơl priă jền phan bơna.

Lơh geh ală jơnau sồr EUDR dê là bơta kal ke, mơya rơ̆p pờ geh bơta niam ai broă tam brê dơm chi dờng in geh cồng nha lơh sa uă mờ kơ̆ kơl jăp. Tơnơ̆ do, cau lơh ƀăo mờng cih jơnau do geh dơ̆ lùp ồng Hoàng Văn Hồng, Phó Kwang lam bồ Anih tờm dong kờl bơto pơlam broă lơh sa suơn sre Dà lơgar, gùt dar tơngu me rề ơnàng brê dơm chi dờng geh sră cơng tàng (FSC) di pal mờ jơnau  sồr bơh Mpồl tam klăc Câu Âu dê.

Ơ ồng, Anih tờm Dong kờl bơto pơlam broă lơh sa suơn sre Dà lơgar đơs bè lơi bè bơta geh nàng bơtàu tơnguh broă tam brê dơm chi dờng geh sră dờp atbồ sền gàr kơl jăp tàm lơgar Việt Nam tŭ do dê?

Ồng Hoàng Văn Hồng: “Tŭ do broă bơtàu tơnguh lơh sa tam brê, tàm hơ̆ uă ngan là tam brê dơm chi dờng tàm lơgar Việt Nam he dê geh bơta bơtàu tơnguh uă ngan, tài cau tam brê bơh lài tus tŭ do kung gam bơtàu tơnguh jăt broă lơh ờs mờng, ờ hềt geh ngui bơta jăk chài, măi mok pa mờ jơnau geh ai pa. Den tàng tŭ do jơh ală bă ù tam brê gam jơnkah uă ngan tàm broă bơtàu tơnguh broă tam brê dơm chi dờng. Làng bol mìng lài do tam mờ bơta jir mờ bơta chài koh rơha ờ git den tàng cồng nha dơm chi brê tam ờ uă mờ bơta niam ờ uă”.

Ơ ồng, bè hơ̆ gơnoar broă bơh dong kờl bơto pơlam broă lơh sa suơn sre, brê bơnơm dê tàm broă dong kờl làng bol in git mờ ală broă atbồ brê jăt jơnau sồr dipal ală lơgar dê bè lơi?

Ồng Hoàng Văn Hồng: “Ơm tềng đăp bơta EUDR dê geh ală jơnau sồr dong broă atbồ kung bè blơi ală bơta phan bơna bơh dơm chi mŭt tàm mpồl tam klăc câu Âu (EU), den tàm lơgar Việt Nam kung neh geh ală jơnau sồr, bơto sồr gơwèt mờ ală tiah sơl nàng dong kờl làng bol bơtàu tơnguh tam brê dơm chi dờng. Gơwèt mờ broă bơto pơlam broă lơh sa suơn sre, bol añ neh git mờ bơto sồr geh ală bơta gơguh jăk bơh bơta jăk chài dê. Lài jơh là lơh geh ală pang sră bơto sồr mờ bơta chài ai kwang bàng lơh broă tàm gah pơlam broă lơh sa suơn sre ƀòn lơgar mờ làng bol lơh broă sa nàng tam gơl bơta chài tam brê lài do gơs bơta chài tam brê dơm chi dờng mờ di pal mờ ală jơnau kờñ geh ai.

Dơ̆ bàr là bol añ lơh geh ală broă tơrlòng lơh, broă tam brê dơm chi dờng nàng dong kờl làng bol tus sền, bơsram bal, gŏ bơta kwơ bơh broă tam brê dơm chi dờng, gŏ geh cồng nha bơh broă tam brê dơm chi dờng nàng đờm jăt bal.

Dơ̆ pe là bol añ bơyai lơh yal tơngit ală bơta chài kung bè ală broă tơrlòng tam brê dơm chi dờng geh cồng nha tus mờ gal cau lơh nàng git mờ ngui.

Dơ̆ poan là bol añ bơyai lơh pơgồp bal mờ ală mpồl lơh sa kă bro nàng ai ală bơta phan sơnrờp ngan, tàm hơ̆ uă ngan là ai bè sơntìl pa geh khà chài mờ geh cồng nha. Ală mpồl lơh sa kă bro blơi lài phan geh lơh mờ ală mpồl dờp geh bơta niam di jăt ală jơnau geh ai bơh lơgar Việt Nam dê bal mờ ală lơgar nàng làng bol in git mờ wă tàm broă bơyai lơh tam brê kơl jăp”.

Jăt ồng den bơta kal ke dờng ngan bơh hìu tam brê tam gơl bơh tam brê dơm chi dềt tus mờ tam brê dơm chi dờng là bè lơi?

Ồng Hoàng Văn Hồng: “Lài jơh, kal ke là git wă bơh làng bol dê, hơ̆ là ờ hềt git, ờ wă bè lơh sa tam brê mờ tam brê kơl jăp mờ tàm hơ̆ uă ngan là tam brê dơm chi dờng. Làng bol den mìng kơlôi tam brê jir rơ̆p geh uă dơm chi, mơya ờ di bè hơ̆, pal jăt di bơta chài mờ broă bơtàu tơnguh is den he hơ̆ sồng lơh geh cồng nha uă.

Dơ̆ bàr là làng bol ờ hềt wă bè broă lơh bè bơtàu tơnguh brê kơl jăp geh ai sră dờp. Den tàng, broă yal tơngit, bơsram tàp bơta chài, broă gơrềng tus làng bol nàng làng bol wă mờ lơh di jăt jơnau geh ai. He kung pal ai geh ală bă ù tam brê lơh sa mờ tam jào ai ală cau tờm brê in. Bơh tŭ hơ̆ ală cau tờm brê bơtàu tơnguh lơh sa, tàm hơ̆ uă ngan là broă atbồ, bơto sồr nàng làng bol lơh di jăt jơnau geh ai. Pơn jăt tai là ală bơta gơrềng bal tus mờ broă dong kờl làng bol bè sơntìl, bơta chài was mờ geh bal broă ai geh bă ù, broă tam gơl sồ tàm broă atbồ lơh sa brê, atbồ ală jơnau yal tơngit lơh sa brê nàng he gŏ loh làng jơh bă ù lơh sa, loh làng bè khà dơm chi di pal mờ ală khà broă mờ ală bơta ndai gơrềng tus broă dong kờl làng bol pơgồp bal mờ ală mpồl lơh sa kă bro, nàng gơtùi tăc phan geh lơh kung bè ală broă drơng ala lài ngan, dong kờl làng bol lơh ƀuơn ngan broă hơ̆, broă bơto pơlam pal geh sền gròi mờ di pal bơnah lơi dong kờl làng bol wèt tus dong kờl làng bol nàng geh ală broă lơh sa tam brê dơm chi dờng, kơl jăp mờ geh ai sră dờp di pal mờ jơnau kờñ bơh EUDR dê”.

Bè hơ̆, Anih tờm dong kờl bơto pơlam broă lơh sa suơn sre Dà lơgar neh mờ gam geh ală broă lơh lơi, broă dong kờl lơi nàng dong kờl làng bol mờ mpồl lơh broă bal bè ală jơnau sồr EUDR dê tàm tơngai tus?

Ồng Hoàng Văn Hồng: “Tŭ do, den gơwèt mờ ală broă bơto pơlam broă lơh sa suơn sre neh dong kờl làng bol, dong kờl làng bol bè đah bơta chài bè đah priă jền di jăt mờ jơnau geh ai bal mờ bơyai lơh ală broă tơrlòng lơh nàng dong kờl làng bol pơgồp bal mờ ală mpồl lơh sa kă bro, ală mpồl dờp, dờp bơta niam nàng gơtùi ai sră dờp atbồ brê kơl jăp.

Dơ̆ bàr, tàm tơngai tus, bol añ tơrgùm bơyai lơh sa rơ̆p pơgồp bal mờ ală mpồl lơh broă kơlôi sơnơng, ală cau atbồ, ală mpồl dờp kung bè ală mpồl lơh sa kă bro ai phan ai sơntìl tài sơntìl kwơ màng ngan tàm broă lơh sa brê dơm chi dờng, tài cèng geh cồng nha bal mờ bơta niam dơm chi là niam ngan. Hơ̆ sồng ală bơta gơrềng bal tus mờ mpồl lơh sa pơgồp bal mờ ală mpồl lơh sa kă bro nàng ală mpồl lơh sa kă bro gŏ là phan bơh brê chi dơm dờng bơh làng bol dê di pal mờ jơnau geh ai, di pal mờ jơnau kờñ blơi mờ priă rơ̆p uă rơlao pơn drờm mờ phan dơm chi bè ờs làng bol kung rơ̆p gŏ broă lơh sa mờ brê dơm chi dờng geh cồng nha uă geh bơta niam, priă tăc rơ̆p uă rơlao mờ làng bol rơ̆p ngui mờ rề ơnàng broă lơh sa, lam làng bol ndai gùt dar nàng tam brê, di pal mờ jơnau kờñ hơ̆ nàng bơh tŭ hơ̆ tơnguh uă cồng nha, bơta niam kung bè cồng nha bơh cau lơh sa, mờ he lơh loh làng lơh sa kung bè loh làng tàm broă tam dră mờ mus kơl chi brê di jăt mờ jơnau geh ai bơh mpồl EU dê”.

Ơi, dan ưn ngài ồng oă ngan!