Song Hoành là 1 tàm ală thôn bơh xã Lưu Vĩnh Sơn, kơnhoàl Thạch Hà, càr Hà Tĩnh dê tus tŭ do ờ hềt lơh broă tơrgùm ù tiah. Broă lam lơh jàu ù lơh sa suơn sre kờp jat jat khà cau tàm thôn (geh niam, geh ờ niam, geh rềp, geh ngài) lơh bơta ù tiah rah rài jŏ jòng. Bulah rơhời bơsong bơh broă “tơrgùm ù tiah rah rài gơs ală bă ù dờng”, lơh “ƀlàng sre lồ dờng”, mơya tus tŭ do, bơta rah rài kung gam uă ngan. Tềng đap bơta geh ngan do, ồng Ngô Văn Ngụ, Ƀí thư Ci ƀộ thôn Song Hoàng ai lơh chờ hờp ngan tŭ Adat Ù tiah nam 2024 geh ai lơh jat ngan ngồn bơh ngai 01 nhai 08, tàm hơ̆ geh jơnau cih bè tơrgùm ù tiah nàng kờñ gơdờp mờ gùng dà bơtàu tơnguh lơh sa suơn sre ngui măi mok pa, lơh sa suơn sre jat broă lơh dờng.

Ngô Văn Ngụ đơs: “Bơta krơi is bơh thôn Song Hoành dê là sre ờ ring, geh ală tiah jơnhua, geh tiah den thòng ir, ală bơta ù kung ờ ndrờm bal sơl. Bè hơ̆ den tàng tam gơl, tơrgùm bă sre rah rài gơs bă sre dờng là dùl bơta kal ke ngan. Tài gơ rềng tus rài kis làng bol dê. Kuơmàng là tơngume bơh broă tam gơl ù tiah dê là ờ mìng geh cồng nha tàm rài lơh sa suơn sre pa mờ gam pal di nùs làng bol tai”.

Hà Tĩnh kung là dùl tàma lă tiah geh uă xã tơmut bal ngan rlau jơh tàm tơngai bơh nam 2019 tus nam 2023, tơnơ̆ rơndap tap sèng tŭ do gam 12 anih lơh broă xã jơngkah wơl, lơh gơbàn pơhì pơhà uă ngan. Tàm hơ̆, geh uă anih lơh broă xã pa geh lơh mờ priă tă lơh gơguh tus nđờ tơmàn đông. Làng bol tàm do gam kơp kờñ Adat Ù tiah (tam gơl) ai lơh jat ngan ngồn tàm rài kis rơp kờp sền mờ bơsong jơh ală anih lơh broă xã gam jơngkah wơl do. Ồng Nguyễn Xuân Linh, Củ tịc Anih duh broă làng bol xã Bùi La Nhân, kơnhoàl Đức Thọ geh bơta kơlôi rơcang bè do: “Tŭ tàm tơmut bal den jơh bal 3 anih lơh broă ờ dipal bè bơta dờng, ù tiah. Den tàng pal rơ wah hìu bơsram nàng lơh anih lơh broă pa. Tŭ do, den 3 anih lơh broă gam jơngkah. Làng bol kơp kờñ ngan, bơh ngai 01/8, adat ù tiah ai lơh jat ngan ngồn rơp kờp sền wơl jơh, nàng geh gùng dà bơsong gờñ ngan rlau jơh. Añ pin dờn là Adat Ù tiah geh ai lơh jat ngan là rơp gơtùi bơsong bơta jơngkah ală anih lơh broă do”.

Lài hơ̆, tàm pơrjum dơ̆ 7, Quôk hội khoă XV pa do, dơ̆ sơn rờp tàm kah yau, Quôk hội lơh nền lam lơh gờñ broă lơh jat ală jơnau cih bơh adat boh lam dê, tam gơl tŭ tơngai ai lơh jat Adat Ù tiah dê bơh ngai 01/8/2024, gờñ rlau 5 nhai pơn drờm mờ jơnau sồr. Bè hơ̆ den bơh bồ nhai 8 do, ală cau geh jơnau kờñ, sră ngui ù gơtìp ờ niam, bă ù ờ di pơndrờm mờ bă ù ngan ngồn… rơp geh lơh sră ngui ù jat Adat Ù tiah nam 2024. Pal đơs là sră ngui ù rơp geh lơh ai ù ờ geh sră pơ àr ngui lài mờ ngai 01/7/2024 in, dilah gơtùi lơh cơng broă ngui ù kơ̆ kơljap jŏ jòng sùm, ờ geh tam pìt tam phà, ờ geh lơh tìs adat boh lam bè ù tiah.

Cau chài cah rơña ồng Phạm Thanh Tuấn, Mpồl cau chài cah rơña ƀòn dờng Hà Nội đơs là: “Tàm adat pa den tơn jŏ tơngai là ngai 01/7/2024. Jơnau cih do rơp lơh gơlik bơta niam ai ală cau neh ngui ù kơ̆ kơljap jŏ jòng sùm in tàm tŭ tơngai pơgap 10 nam khi gơtùi geh lơh sră ngui ù. Jat bol hi den do là dùl bơta tam gơl dờng ngan. Tài ală broă gam gơ kòl bè lơh sră ngui ù uă ngan gơ rềng tus mpồl cau ngui ù mơya ờ geh sră pơ àr bè ù tiah, mơya neh ngui ù. Do là bơta niam nàng khi in geh lơh sră ngui ù”.

Bal mờ hơ̆, ală broă lơh ndai bè ù tiah kung geh lam lơh jat bơh ngai 01/8 sơl bè broă tơm wơl, dong kờl rơndap ƀòn ơm kis pa ai làng bol in; dilah tiah ơm kis pa tàm tiah drà den pal geh tơl bơta tiah drà dê mờ dilah ơm kis pa là ƀòn lơgar den pal geh tơl jơnau sồr bè ƀòn lơgar pa, gàr tơl phan bơna măi mok, niam chài, mpồl bơtiàn. Ală broă lơh ai wơl ù tài bơta kuơ dà lơgar, mpồl bơtiàn; ù tiah ai làng bol jơi bơtiàn dồ êt nă cau in, broă ai wơl ù lơh sa suơn sre anih lơh sa suơn dờng, broă lơh bè giă ù, priă jền ù tiah; rơndap ù tiah, broă rơndap lơh ngui ù… rơp geh bơsong nàng gơtùi ngui bơta pràn bè ù tiah.

Broă gờñ ai adat lơh jat ngan ngồn tàm rài kis geh gơtha dờng ngan. Mơya bơta kuơmàng rlau là ală jơnau cih bơh adat boh lam dê geh lơh jat geh cồng nha, pleh lơh gơbàn kal ke làng bol in, bơsong bơta ngui ù pơhì pơhà, lơh geh bơta pràn, ngui uă ngan rlau jơh bơta niam, bơta pràn ù tiah dê.