Mờr 70 sơnam, mò Nguyễn Thị Ngọc Anh kis tàm ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk lăk tŭ do gam dờp kơnòl uă gơnoar broă bè Củ tịc Mpồl cau ùr lơh sa kă bro càr, Phó Củ tịc Mpồl tam klăc lòt nhơl càr mờ là cau geh jơng tàm mpồl duh broă bơh uă mpồl lơh broă tàm càr mờ ƀòn dờng dê. Sơnam dờng, broă lơh ờ ru sùm, mơya mò sùm rơndăp tăp sèng tơngai mờ broă lơh, lơh gơs jăk ală kơnòl broă geh jào, tus bal ală broă lơh mpồl bơtiàn, lơh broă nùs nhơm dong kờl.

Mò Nguyễn Thị Ngọc Anh gam là củ tịc mpồl duh broă atbồ mờ kung là kwang atbồ Kông ty kổ phần lòt nhơl mpồl bơtiàn KoTam, do là dùl anih lòt nhơl uă bơta niam chài, geh uă bơta niam chài bơh kòn cau Rơđê dê. Tàm tiah do geh git nđờ jơ̆t nă cau lơh broă ndrờm là làng bol jơi bơtiàn ờ gal cau gam tus bal nàng drơng broă lòt nhơl. Mò Nguyễn Thị Ngọc Anh yal, bal mờ broă lơh geh dùl anih lòt nhơl geh bơta krơi is bè niam chài, anih do gam wèt tus broă bơto mờ pơlam nùs nhơm kờñ gơboh mờ bơta niam chài ai ală oh kòn jơi bơtiàn ờ gal cau kis bơh yau tàm do in. Mò Nguyễn Thị Ngọc Anh pà git: “Tŭ do bol añ tơrgùm tàm broă tam chi, bơkào, pơgồp bal mờ hìu bơsram đại họk Tây Nguyên nàng sền gàr sơntìl bơkào lan brê mờ tờm chi brê geh kwơ. Mờ bè bơta niam chài den tơrgùm tàm broă ai ală oh bơsram mờ ală mpồl dròng cing, ală hìu gùt dar den hòi jà tus bal tàm do nàng lơh broă, ai geh bơta niam lơh chờ geh uă bơta niam chài krơi is Tây Nguyên dê, tài jơnau kờñ bơh bol añ dê là bơto ală oh nàng ală oh sền gàr mờ prăp gàr bơta niam chài să tờm bol oh in”.

Kung là cau lam lài geh pơnrơ ngan bơh cau dờng sơnam dê tàm broă lơh sa jăk, mò Lê Thị Bơ, kis tàm mpồl ƀòn 8, ƀòn drà dềt Pơng Drang, kơnhoàl Krông Buk, càr Dăk Lăk, bŭ lah neh 70 sơnam, mò kung gam ñhăp ñhar lơh broă, đềt mềr mờ broă lơh tàm suơn, priă geh pah nam git nđờ rơhiang tơlăk đong. Mò Bơ pà git, tŭ do, ală kòn ndrờm neh dờng, priă geh bơh hìu nhă dê kung uă đao rơlao mờ lài do, mơya mò kung gam kờñ lơh broă nàng bơto bơtê oh kòn kòn sao geh nùs nhơm lơh broă is mờ kờñ gơboh mờ broă lơh. Mò Lê Thị Bơ pà git: “Mò ồng bŭ lah sơnam neh kra bloh, mơya kung gam lơh broă sa, geh 07 sào ù tam uă bơta phan tam bè tiêu, sầu riêng, kơphe, măk ka. Ơm ờ lơh broă ngai lơi là sào ờ bơkah, lòt lơh broă sùm den gŏ să bồ pràn kơl dang, mờ geh priă ai hìu nhă in, mờ geh tàp pràn kơl dang să jan să tờm in tai. Oh kòn niam gơlòng sồr, dờn bơr mò ồng, hìu nhă kis gơrờm bal, tam klăc bal”.

Gam gơwèt mờ mò Huỳnh Thị Ba Lan, 62 sơnam, kis tàm Mpồl ƀòn 3, sơnah ƀòn An Lạc, ƀòn drà dờng Buôn Hồ yal, bơta chờ tŭ sơnam neh kra là geh lơh broă, ngui gơnoar bơh cau dờng sơnam dê tàm ală broă lơh mpồl bal. Mò neh tus bal mờ ngui gơnoar ală mpồl cau dờng sơnam tàm sơnah ƀòn dê, lam sồr tă priă nàng geh priă lơh broă nùs nhơm dong kờl nàng geh sùm ală broă lơh bè còp cau gơtìp kòp tê jê să, pà phan kơnòm dềt geh rài kis gơtìp rơƀah, cau ùr gơtìp kal ke, ai geh priă nàng lơh sa, dong kờl cau tàm mpồl gơtìp kal ke in… Mò Huỳnh Thị Ba Lan pà git: “Sơnah ƀòn An Lạc bol añ den kung bơyai lơh geh mpồl dưỡng sinh tamya, kung gam lơh geh uă mờ hòi jà jơh ală oh mi cau ùr tus bal broă lơh do nàng cèng geh bơta chờ bè nùs nhơm bal mờ pràn kơl dang să jan. Lơh geh dùl mpồl pơgồp bal rơcang den kung geh tus bal tă pơgồp priă nàng dong kờl ală oh mi cau ùr geh rài kis gơtìp kal ke brồ guh”.

Jăt mò Triệu Thị Ngoan, Củ tịc Mpồl cau dờng sơnam càr Dăk Lăk yal, càr tŭ do geh rơlao 216 rơbô nă cau dờng sơnam, geh 11,3% khà kờp làng bol. Ngui gơnoar tàm ală broă lơh, mpồl lơh broă, bơh nam 2022 tus tŭ do cau dờng sơnam gùt càr neh lam sồr hìu nhă, oh kòn kòn sao ai git nđờ jơ̆t lồ ù, tă pơgồp rơlao 18 rơbô ngai lơh broă mờ rơlao 24 tơmàn đong nàng lơh gùng lòt tàm ƀòn mờ ală broă lơh mpồl bơtiàn ndai. Mờ rơlao 70% cau tàm mpồl cau dờng sơnam là cau ùr, ală mò, ală mè neh tus bal mờ lơh pràn broă “Sơnam dờng – Bồ tơngoh jrô ơnàng”, “Mò ồng, mè bèp lam lài, kòn sao gơlòng sồr”, lơh geh uă broă tơrlòng lơh “Hìu nhă cau dờng sơnam ờ geh oh kòn tìs adăt boh lam”, “Hìu nhă lam lài”… ai geh nùs nhơm gơboh bal, ai geh broă lơh geh uă cau dờng sơnam bơ̆t bơtàu hìu nhă niam chài, gơboh gơbài, hờm ram.

Mò Triệu Thị Ngoan pà git: “Jơh ală broă lơh bơh Mpồl Cau dờng sơnam là cau ùr dờng sơnam tus bal uă ngan. Mpồl dưỡng siñ, niam chài, đơs crih tamya, tàp pràn să jan, mpồl pơgồp bal rơnàng dong kờl bal cau ùr là geh rơlao 70%. Cau ùr dờng sơnam sùm ngui geh nùs nhơm lam lài tàm hìu nhă mờ tàm bơdìh mpồl bơtiàn, lam lài tàm broă tề lam oh kòn kòn sao ờ gơtìp tìs ală bơta ờ niam tàm mpồl bơtiàn, bơ̆t bơtàu hìu nhă hờm ram, gơboh gơbài, lam sồr kòn bao, hìu nhă ai ù, ai ngai lơh broă nàng pơgồp bal tàm broă bơ̆t bơtàu ƀòn lơgar pa ƀòn drà gơguh jăk”.

Bŭ lah sơnam dờng, mơya uă cau dờng sơnam tàm càr Dăk Lăk, tàm hơ̆ uă ngan là cau ùr kung gam ñhăp ñhar tus bal ală broă lơh tàm hìu nhă ha là tàm bơdìh mpồl bơtiàn, pơgồp bal bơta pràn bơh să tờm dê nàng bơtàu tơnguh lơh sa, lơh pràn broă lơh mpồl. Do là ală cau lam lài, ai tơngŏ rùp rài bơh cau ùr Việt Nam dê bŭ lah tàm sơnam lơi kung gam “jăk broă dà lơgar, tơriang broă hìu”.