Pơgăp mờ do tòm 120 nam, ngai 22/11/1904, Gơnoar atbồ làm gùt tiah Đông Dương (gơnoar atbồ cau sò tơm lơgar Tây dê) ai lơh jat Jơnau lơh nền bơh Cíñ phủ dê tơnggơs càr Darlac (Dăk Lăk), gơwèt tiah tàm gùl lơgar. Do là tềl lời wơl ngan ngồn crơng gơs bơh càr Dăk Lăk dê, dùl càr gơwèt ù tiah lơgar Việt Nam. Lòt gan uă tŭ tơngai tơmut bal- tam cah is ù tiah sră nggal, bơh ală rài tam lơh kăc màng, càr Dăk Lăk sùm gàr niam gơnoar broă kwơ màng ngan bè lơh sa mpồl bơtiàn, lơngăp lơngai sền gàr Dà lơgar tiah Tây Nguyên mờ jơh gùt lơgar. Nhai 03/1975, pha lin Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk, neh sơnđờm ai broă tam lơh Hồ Chí Minh kah yau, tơngklàs jơh tiah đah Jum Dà lơgar 30/4/1975, tơrgùm dùl dà lơgar.

Tàm tiah tờm Tây Nguyên, mờ bơta bơcri priă bơh Dà lơgar dê, bơta tàm sơm bat tê bal bơh làng bol ală jơi bơtiàn, càr Dăk Lăk gam ngai sơlơ bơtàu tơnguh, kơ̆ kơl jăp, lơngăp lơngai cíñ trị, lơh sa dờng lam lài tàm tiah Tây Nguyên. Phó Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Ngọc Hà, Pang ƀăo Kộng sản, mblàng bè bơta bơtàu tơnguh bơh càr Dăk Lăk dê:“Mờ tiah ù tiah mờ gơnoar broă is ồn kwơ màng bơh càr Dăk Lăk dê, ală bơta bơtàu tơnguh neh tơrgùm tàm ù tiah do dê mờ bơh hơ̆ lơh gơrề uă lơh geh ală bơta gơn kơnờm gơwèt mờ jơh ală tiah. Añ pin dờn là ală priă jền bè bơta ù tiah brê bơnơm, bè bơta niam chài, bơta uă  bè rài kah yau ờs mờng mờ is ồn là ală bơta kwơ bơh cau Tây Nguyên dê rơ̆p sùm geh bơtàu tơnguh tàm tơngai pa, tàm rài bơtàu tơnguh pa bơh Dà lơgar bol he dê”.

Tàm gùng lòt bơtàu tơnguh, càr Dăk Lăk neh tơrgùm tơl làm niam chài ală kơnhoàl ù tiah bơh Dà lơgar dê, mờ 49 jơi bơtiàn oh mi ơm kis bal. Tŭ do khà kờp làng bol càr dê rlau 1 tơlak 900 rơbô nă cau, uă ngan rlau jơh tàm tiah Tây Nguyên dê, tàm hơ̆ làng bol jơi bơtiàn dồ ết nă cau geh 35,7%. Ồng Võ Đình Hoan, làng bol ơm tàm xã Cư Suê, kơnhoàl Cư M’gar, pà gĭt:“Tŭ do jơh ală xã tiah sar lơgar ngài tus ală ƀòn lơgar den ndrờm geh ală gùng lòt rê niam ngan, hìu bơsram, hìu sơnơm den geh bơcri priă lơh dờng niam. Ală phan tam tờm bè là kơphê, kao su mờ is ồn là tờm sầu riêng neh pơgồp bơnah gàr niam bơtàu tơnguh lơh sa bơh làng bol dê”.

Lòt gan 120 nam tơnggơs mờ bơtàu tơnguh, mờr 50 nam tơngklàs, càr Dăk Lăk neh geh ală broă lơh bơtàu tơnguh uă ngan. Lơh sa gàr niam khà gơguh uă (kờp bal tàm 8% dùl nam tàm 20 nam pa do), GRDP kờp bal  tơl nă cau nam 2024 kờp dŭ lơh geh 68 tơlak 800 rbô đồng dùl nă cau, kờp jơh priă lơh geh bơh phan bơna lam lài tàm tiah Tây Nguyên.

Mờ uă ngan ù tiah niam bơnĕ gơ kờñ ngan, trồ tiah ring niam, ù pơrhê ba-zan điơm gơs, bal mờ li la bơhiàn niam chài ală jơi bơtiàn dê, càr Dăk Lăk geh uă ală bơta nàng brồ guh bơtàu tơnguh pràn kơl dang. Ồng Nguyễn Đình Trung, Kwang bàng Đảng Dà lơgar, Ƀí thư Tỉñ ủy càr Dăk Lăk, pà gĭt, càr gam lơh ngan lam lơh ală kơnòl broă bơtàu tơnguh lơh sa- mpồl bơtiàn, sền gàr niam Dà lơgar, lơngăp lơngai jat nùs nhơm Jơnau lơh nền tàm pơrjum sồ 23 nam 2022 bơh Ƀộ Cíñ trị mờ Jơnau lơh nền sồ 1747 bơh Thủ tướng Cíñ phủ dê bè ring bal rơndăp ù tiah càr Dăk Lăk tus nam 2030, broă rơndăp lơh tus nam 2050: “Tàm hơ̆ sền gĭt loh tus nam 2030 càr Dăk Lăk là càr bơtàu tơnguh bơh gùt lơgar dê mờ là càr bơtàu tơnguh mhar mờ kơ̆ kơl jăp jat tàm lơh sa tơlir, brê bơnơm mờ bơhiàn niam chài; bơtàu tơnguh lơh sa pơgồp bal mờ gàr niam lơngăp lơngai rài kis mpồl bơtiàn, gàr niam kơ̆ kơl jăp bè sền gàr Dà lơgar, lơngăp lơngai. Mờ kung sền gĭt loh broă rơndăp lơh tus nam 2050 den càr Dăk Lăk lơh ngan ơm tàm mpồl 25 càr geh rài lơh sa dờng lam lài gùt lơgar dê”.

Tàm pơrdờn, ngui niam bơta ƀuơn, bơta pràn bơh ù tiah bềng bơhiàn kah yau, niam chài, tiah kwơ màng tờm ngan, càr Dăk Lăk gam hời rơ hời brồ să bơtàu tơnguh pas niam, niam jak, bơhiàn niam chài, ndrờm pal mờ tiah tờm mờ tiah gơn kơnờm tờm bơh tiah Tây Nguyên dê.