Tây Nguyên là tiah kơh bơnơm dờng ơnàng, geh bal tàm 5 càr: Kon Tum, Gia Lai, Dăk Lăk, Dăk Nông, Lâm Đồng. Do là ù tiah ơm kis bơh mpồl bơtiàn làng bol ơm kis là ală làng bol jơi bơtiàn dồ ết nă cau geh bơta niam chài lila, krơi is ngan. Tây Nguyên geh nhơm trồ tiah lơngơm mrềt, brê bơnơm lila, bơta niam chài krơi is, uă tiah tềl lời wơl, phan lời wơl ờ di phan bơna geh UNESCO cih dờp. Ală bơta do lơh geh bơta ƀuơn, bơta pràn dờng ngan, is rơmis ngan nàng bơtàu tơnguh ală bơta lòt nhơl niam chài, mpồl bơtiàn, tiah niam brê bơnơm bal mờ ală tiah gơ kờñ ngan, lơh geh bơta kwơ dờng ngan ai rài lơh sa in. Mơya, tàm bơta geh ngan, broă ngui ală bơta ƀuơn, bơta pràn do gam ờ hoan geh ngan mờ gam pal kong mờ ală bơta kal ke bè bơta mờng chài lơh broă tàm broă rơndăp tăp sèng lòt nhơl ờ hềt uă, bơta lơh bal mờ ală tiah ờ hềt geh cồng nha, phan bơna bơt bơtàu drơng broă lòt nhơl ờ hoan pràn.

Tàm cribơyai, ală cau mờng chài lơh broă, ală cau jak chài tơrgùm ràng tơlik, cribơyai bè ală broă bè nùs nhơm bè bơtàu tơnguh kơ̆ kơl jăp niam chài mờ lòt nhơl tiah niam brê bơnơm; bơta ƀuơn bơta pràn mờ ngui ală priă jền ai bơtàu tơnguh lòt nhơl niam chài mờ lòt nhơl tiah niam brê bơnơm tàm tiah Tây Nguyên; Sền gĭt phan bơna mờ lơh bal hòi jà yal tơngĭt nàng kờñ bơtàu tơnguh kơ̆ kơl jăp lòt nhơl tàm tiah Tây Nguyên; Tŭ tơngai, bơta lòng mờ ală broă ai tơlik tàm bơtàu tơnguh kơ̆ kơl jăp lòt nhơl niam chài, mờ lòt nhơl tiah niam brê bơnơm tiah Tây Nguyên tàm tơngai bè tŭ do; Pơlam gùng dà, broă lơh bơtàu tơnguh kơ̆ kơl jăp lòt nhơl niam chài, lòt nhơl tiah niam brê bơnơm tàm tiah Tây Nguyên;... Ala mat mpồl cau cih jơnau bơh Hìu bơsram Đại họk Tây Nguyên yal jơnau cih đơs bè bơtàu tơnguh lòt nhơl jat tàm mpồl bơtiàn tàm tiah Tây Nguyên dê jat gùng dà kơ̆ kơl jăp, Tiễn Sĩ Nguyễn Thị Hải Yến pà gĭt: “Broă geh ai tơlik là lơh bè lơi nàng năc lòt nhơl in tus mờ Tây Nguyên uă rlau tai, mờ lơh bè lơi nàng khi in tus mờ Tây Nguyên rao, den tus tai mờ Tây Nguyên uă rlau tai. Mpồl bol añ geh bàr pe jơnau đơs broă lơh tàm tơngai tus bè sơlơ gơguh lơh sa ai mpồl bơtiàn ală tiah in mờ broă bơcri priă lơh ală tiah lòt nhơl ngan ngồn, halà sền gàr tiah ơm kis, atbồ kơ̆ kơl jăp phan kwơ tàm ù, bơcri priă lơh uă phan bơna bơt bơtàu lòt nhơl, geh bơta tus bal bơh làng bol ală tiah dê”.

Ală cau cih jơnau, cau kơlôi sơnơng, cau atbồ kung tă pơgồp uă jơnau đơs, jơnau dan broă lơh nàng lơh pràn mblàng yal, yờ tơnguh uă bơta gĭt wă bơh mpồl bơtiàn làng bol ơm kis dê bè bơtàu tơnguh kơ̆ kơl jăp lòt nhơl niam chài, lòt nhơl tiah niam brê bơnơm; lơh sir gùng dà broă lơh, broă lơh dong kờl, lơh geh bơta gơn kơnờm ngui niam bơta kwơ niam chài ù tiah dê, bơt bơtàu ƀòn lơgar pa; hòi jà, gơ hòi hòi gơ jà ală priă jền mpồl bơtiàn nàng bơcri priă lơh uă phan bơna bơt bơtàu drơng broă lòt nhơl;,... Yal bè nùs nhơm, gùng dà pơlam bơtàu tơnguh lòt nhơl kơ̆ kơl jăp bơh càr Gia Lai dê tàm tơngai tus, Phó Ƀí thư Tỉñ ủy càr, Củ tịc Ủy ƀan Ñân zân càr Gia Lai Trương Hải Long pà gĭt:“Càr neh sền gĭt ală gùng dà pơlam bơtàu tơnguh lòt nhơl tus nam 2030. Dơ̆ dùl là lơh uă ală phan bơna bơt bơtàu lòt nhơl; bơt bơtàu phan bơna ơm kis ing lòt nhơl; bơt bơtàu ală rơndăp broă lơh bơtàu tơnguh lòt nhơl pa, ală hìu năc 4 sơmañ, 5 sơmañ mờ lơh sir mờ tơmŭt lơh broă, ngui ală rơndăp broă lơh neh geh ring bal; lơh broă bal lòt nhơl, rề ơnàng tìp mat lơh kuèng, lơh broă bal, lơh bal; tơrgùm lam lơh ală rơndăp broă lơh jat gùng dà tơrgùm bal, lơh geh tiah niam brê bơnơm lòt nhơl, lơh geh bơta bơtàu tơnguh mhar ai lòt nhơl in”.

 Ală kwang bàng neh geh jơnau đơs, jơnau dan uă broă lơh geh ngan nàng bơtàu tơnguh kơ̆ kơl jăp lòt nhơl niam chài mờ lòt nhơl tiah niam brê bơnơm tiah Tây Nguyên dê, tàm hơ̆ geh: Lơh sir ală gùng dà broă lơh, broă lơh dong kờllơh geh bơta gơn kơnòm ai bơtàu tơnguh lòt nhơl in, bè dong kờl priă jền, priă dia, ù tiah, ai càn priă, ƀảo hiểm, bơcri priă dà lơgar, Hợp ták xã, lơh broă bal lơh sa, lơh broă bal mpồl bơtiàn. Tơrgùm bal, gơ hòi gơ jà ală priă jền mpồl bơtiàn dê bơcri priă lơh uă ală phan bơna, rơndeh rơndồ măi mok lòt nhơl bè tiah ơm kis ing, tiah nhơl lơh rài bồ tơngoh, ală gùng lòt rê, yal tơngĭt jơnau bal, lơngăp lơngai, gah lơh sơnơm. Bal mờ hơ̆, tiah do kờñ pal lơh pràn bơto bơtê, bơto pơlam tơnguh uă bơta chài ai mpồl cau drơng broă lòt nhơl in, ngan là mpồl cau chài tàm ală tiah, mpồl cau chài bơh làng bol jơi bơtiàn dồ ết nă cau, cau lơh broă tơn là làng bol ală tiah dê tus bal lơh broă tàm ală anih lơh sa kă bro lòt nhơl mờ lòt nhơl.