Do là dơ̆ bơsram uh kơwào kòn cau Mông bơh ală kơnòm bơsram kấp 1 xã Bản Phố, kơnhoàl Bắc Hà, càr Lào Cai tàm ngai lồi poh dê. Ơdŭ bơsram geh 15 nă kơnòm bơsram tus bal, geh cau chài Ly Seo Hồ bơto. Ờ geh sră, cau chài mìng bơto mờ bơr là tờm ngan, cau chài đơs dùl jơnau den ală kơnòm bơsram đơs jăt bal. Jăt mờ kơrnoăt bơto kơwào, cau bơsram pal wă jơnau lài, tơnơ̆ mờ hơ̆, hơ̆ sồng tus mờ broă lềt ha là pờ ală nao tê nàng uh, broă ai nhơm mờ dŭt ndơl bơto tamya. Nàng uh gơs mờ tamya gơs dùl jơnau kơwào pal geh bơsram tàm dùl tơngai jŏ ngan. Kal ke là bè hơ̆, mơya kung gam ờ lơh cau chài Ly Seo Hồ gơtìp dil sơl: “Añ kung pal gàr bơta niam chài kòn cau Mông añ dê. Pal bơto ală oh kòn in, bơto bơyô in, bơto cau tàm jơi nòi gùt dar in. Gam jơnau lơi ờ hềt git pal bơto jơh, tŭ do neh geh uă kơnòm dềt kung git sơl”.

Bản Phố là dùl xã mờ 98% khà kờp làng bol là kòn cau Mông, geh uă bơta niam chài rơgơi krơi is bè: phan teh, jơnau đơs pơn đik, tamya... ală nam pa do, tềng đăp mờ broă tơrgùm bal uă bơta kwơ chài rơgơi di gơlan gơtìp roh, geh kấp ủy, gơnoar atbồ xã sền gròi, cau chài Ly Seo Hồ neh rơcang bơto ală jơnau uh kơwào, tamya kơwào ai ală kơnòm bơsram in mờ ờ dan geh ală bơta lơi.

Là cau prăp gàr jơnau đơs Xịñ bơh kòn cau Cao Lan dê (dùl mpồl kòn cau Sán Chay), cau chài Lạc Tiên Sinh, kis tàm thôn Khe Gầy, xã Tân Hương, càr Yên Bái neh lơh gơs mpồl đơs Xịñ tàm thôn mờ jơnau kờñ prăp gàr jơnau đơs, bơta niam chài rơgơi kòn cau dê mờ bơto tai ai ală rơnàng tơnơ̆ do in. Cau chài Lạc Tiên Sinh yal: “Mpồl bol añ bơh dềt neh git iăt săp đơs den geh iăt ală cau bi, cau lŏ đơs bloh, mờ đơs Xịñ lài do den kờñ đơs ngan, hơ̆ là đơs tàm nhai 1 lòt nhơl bơh ƀòn do tus ƀòn ndai, bơh nhai 1 tus nhai 2”.

Tơnơ̆ mờ uă nam lơh ngan mờ broă jòi nàng prăp wơl bal mờ bơto jơnau đơs pơn đik rơnàng kơnòm să in, cau chài Lạc Tiên Sinh neh lơh geh uă broă geh kwơ, pơgồp bơnah lơh geh wơl mờ sòl àng nùs nhơm gơboh kờñ mờ jơnau đơs pơn đik tàm nùs nhơm cau kòn Cao Lan dê. Tŭ do, ală jơnau đơs Xịñ niam bơnĕ, geh uă jơnau gơboh gơbài do neh geh uă ngan cau tàm thôn kờñ bơsram. Lŏ Triệu Thị Trương, cau tàm mpồl ƀòn Khe Gầy pà git: “Lài do gam dềt añ gŏ ală mè, ală bi, ală mơi, ală wa đơs den añ neh gơboh ngan bloh. 2, 3 nam pa do añ gŏ wa Sinh lòt bơto đơs Xịñ Cao Lan gŏ gơlơh chờ hờp ngan mờ kờñ bal tus bơsram”.

Mờ kòn cau Khmer mìng kis tàm tiah ring dà dờng Cửu Long, geh rài lài do jŏ jòng ngan, rài kis chài rơgơi nùs nhơm geh uă mờ krơi is ngan. Broă prăp gàr, ngui ală bơta kwơ chài rơgơi kòn cau dê neh mờ gam geh ală cau chài kòn cau Khmer sền kwơ ngan. Geh pơnrơ ngan bè cau chài Sơn Đen, kis tàm ƀòn Bưng Chông, xã Tài Văn, kơnhoàl Trần Đề, càr Sóc Trăng neh bal mờ ală cau tàm hìu nhă ngui jơnau đơs Rô băm-do là bơta lơh lèo tamya tàm gơlang cau bơtau kòn cau Khmer lài do dê. Jơnau Rô Băm tŭ do gam uă cau ờ hềt git. Den tàng, pah tŭ geh cau năc tus tàm hìu hờ đang tàm ƀòn Chài rơgơi nhơl chờ ală kòn cau Việt Nam tàm xã Đồng Mô, kơnhoàl Sơn Tây, ƀòn dờng Hà Nội, cau chài Sơn Đen bal mờ ală cau tàm hìu nhă ndrờm rơcang yal mờ bơyai lơh bơta niam chài rơgơi do: “Cau lơi kờñ jòi nàng git bơta chài rơgơi kòn cau Khmer, ờ hềt wă jơnau Rô băm do tus bơh tàm tiah lơi ha là tàm tiah lơi, den tus mờ añ, bal mờ mpồl cau chài geh bơyai lơh lèo tamya. Tamya dồ, tamya cằn, tamya chu sai, tamya dùl gơl ai bơh jơnau yal yau ùr sê đa. Sền jơh hơ̆ sồng cau lơi kung pơn jờng, ndrờm kờñ gơboh bơh kòn cau Khmer dê tài bơta niam chài, phan soh geh lơh nền nòn, gŏ niam ngan. Añ kung pơnyờ să ngan”.

Tàm pơrjum khoa họk “Broă prăp gàr, ngui phan soh ờs mờng ală jơi bơtiàn kòn cau Việt Nam tàm tơngai tŭ do”, geh Ƀộ Văn hoá, Thể thao mờ Zu lịc bơyai lơh ngai 19 nhai 11 nam 2022 tàm Ƀòn chài rơgơi-nhơl chờ ală jơi bơtiàn kòn cau Việt Nam, Tiến sỹ Nguyễn Anh Cường, Kwang atbồ khoa chài rơgơi kòn cau, Hìu bơsram Đại họk văn hoá Hà Nội đơs là, nàng prăp gàr ală bơta niam chài rơgơi, tàm hơ̆ geh phan soh ờs mờng den: “Di lah mìng ala anih lơh broă geh gơnoar bơh Dà lơgar ai geh ală broă lơh nàng prăp gàr den kung gam ờ geh cồng nha, mìng geh ală cau tờm bơta chài rơgơi hơ̆ lơh mờ prăp gàr hơ̆ sồng niam ngan mờ jŏ jòng kơl jăp ngan. Hơ̆ là bơta kwơ màng ngan”.

Tàm broă tơrgùm bal mờ tơnguh bơtàu, broă prăp gàr geh ală bơta niam chài rơgơi ờs mờng là kwơ màng. Den tàng, gơnoar broă bơh ală cau chài, bơh tơl mpồl bơtiàn geh tus bal prăp gàr, geh pơgồp bal bơnah bơ̆t bơtàu bơta niam chài rơgơi Việt Nam gơguh jăt, geh uă bơta niam chài kòn cau.