Khoa cit sơnơm lơh lơhă lơh pràn wơl să jan là khoa bơh sơn rờp, geh gơnoar lam lơh broă lơh cit sơnơm lơh lơhă lơh pràn wơl să jan lài mờ tŭ, tàm tŭ mờ tơnơ̆ tŭ reh mờ 2, 3 bơta chài gơ wèt mờ cau kòp jat di jơnau sồr bè mờng chài lơh broă.

Kờp bal dùl ngai, Khoa cit sơnơm lơh lơhă lơh pràn wơl să jan, Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên lơh bơh 70 tus 80 dơ̆ reh mờ broă lơh ờ đal git tai (geh cit sơnơm lơh lơhă mờ cit sơnơm ờ gŏ jê). Ờ đal git tai là broă lơh ngui sơnơm geh kuơ lơh roh bơta đal git đah ală che tàm tơngoh cèng jơnau yal đal git rê hờ tơngoh tờm nàng lơh roh dùl bơnah halà lơh roh jơh bơta đal git jê sồt bơh cau kòp dê nàng reh. Tàm pah dơ̆ reh, y, ƀák sĩ lam lơh broă lơh ờ đal git sùm là ală cau tus cơldŭ reh gờñ ngan rlau jơh nàng lơh broă lơh rơcang lài, geh: Dờp, sền wơl sră nggal cih kòp, bơta geh ngan cau kòp dê, kơƀàng reh, măi mok, phan bơna, sơnơm tơmba, phan lơh sơnơm ngui wil tơl mờ rơcang nàng lơh reh cau kòp in...

Lơh ală broă lài mờ tŭ cit sơnơm lơh lơhă, sơn đờm cit sơnơm lơh lơhă cau kòp in. Tŭ ală khà sồ sơñio bè pràn kơldang să jan cau kòp dê neh tơl, gơtùi nàng reh, ală ƀák sĩ cit sơnơm lơh lơhă rơp yal nàng ƀák sĩ reh in lơh broă. Ƀák sĩ Cuyên khoa 2 ồng Bùi Ngọc Đức – Kwang atbồ khoa reh, cit sơnơm lơh lơhă lơh pràn wơl să jan, Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên pà git: “Cit sơnơm lơh lơhă là dùl broă lơh ờ đal git, gơ jat tàm bơta geh ngan să jan cau kòp dê geh jơnau sồr reh tềng bồ, ngko, ndul halà mpồl y, bák sĩ cit sơnơm lơh lơhă lơh pràn wơl să jan geh ală jơnau kờp dŭ lài nàng geh ală broă lơh cit sơnơm lơh lơhă dong cau kòp tàm tơngai reh geh gàr tơl bè bơta kis, lơngăp lơngai màng kis, ngan là gàr cau kòp ờ gơtùi đal git bơta jê kồr tàm jơh gùt tơngai reh. Geh uă broă lơh cit sơnơm lơh lơhă, geh broă lơh cau kòp kung gam kah rơngal, kung gam gơtùi đal git, mơya kung geh ală cau kòp pal cit sơnơm lơh lơhă tơn. Bè hơ̆, den gơ wèt tàm tơl bơta bơh cau kòp kờñ reh dê mờ mpồl y, ƀák sĩ cit sơnơm lơh lơhă lơh pràn wơl să jan rơp rơ wah broă lơh cit sơnơm lơh lơhă dipal ngan rlau jơh nàng gàr bơta kis jŏ ai cau kòp in”.
Ƀák sĩ cit sơnơm lơh lơhă geh pơn yơu bè cau lơh broă ngềt ngơt nàng drơng ai dơ̆ reh in lơh geh cồng nha. Tài tàm tŭ reh, pràn kơldang cau kòp dê digơlan gơ tam gơl sùm, jơnau pơhìn gơbàn bơta ờ niam sùm digơlan gơlik geh den tàng ală y, ƀák sĩ cit sơnơm lơh lơhă sùm pal jat sền bơta geh ngan să jan cau kòp dê, bơsong di tŭ ală broă digơlan gơlik geh nàng gàr niam pràn kơldang să jan cau kòp dê in tàm jơh gùt tŭ tơngai reh. Broă do sồr mpồl ƀák sĩ cit sơnơm lơh lơhă lơh pràn wơl să jan pal geh mờng chài lơh broă jak, geh uă mờng chài, kờp dŭ lài tơl khà sồ sơñio, rơcang lài kơryan bơta aniai, di mờ tơl broă, bơta chài lơh pràn wơl să jan, bơta chài cit sơnơm lơh lơhă… gơtùi bơsong ală broă gơlik geh jal mhar lơh gơ rềng tus cồng nha dơ̆ reh dê.

Ƀák sĩ mò Ngô Thị Phương Thảo, Khoa reh, cit sơnơm lơh lơhă lơh pràn wơl să jan, Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên yal: “Broă bơh ƀák sĩ cit sơnơm lơh lơhă lơh pràn wơl să jan dê kơn jơ̆ ngan tài gơ rềng tus màng kis cau kòp dê tàm pah dơ̆ reh. Ƀák sĩ cit sơnơm lơh lơhă sền sră nggal cih kòp rơp sơn đờm cit sơnơm lơh lơhă mờ yal mờ ƀák sĩ reh nàng sơn đờm reh cau kòp in. Tàm jơh gùt tơngai reh, ƀák sĩ cit sơnơm lơh lơhă sùm jat sền bơta geh ngan să jan cau kòp dê nàng gàr pràn kơldang cau kòp dê tàm jơh gùt tơngai reh. Tơnơ̆ tŭ ƀák sĩ reh neh tơn jơh dơ̆ reh, ƀák sĩ cit sơnơm lơh lơhă lơh pràn wơl să jan rơp tàp cau kòp in tă nhơm mờ tă dong tă nhơm tàm dơlam rơnồng dờ mờ lam cau kòp mut tàm cơldŭ lơh pràn wơl să jan tơnơ̆ reh, pơn jat tai jat sền pràn kơldang cau kòp dê. Cau kòp bic tàm cơldŭ lơh pràn wơl să jan tơnơ̆ reh dilah să jan neh pràn wơl, gơ rê wơl bè ờs den rơp geh ntrờn rê hờ ală khoa sơm kòp ờs mờng”.

Tơnơ̆ pah dơ̆ reh, ală ƀák sĩ reh digơlan pal tam gơl phan soh mờ ơm rlô, mơya mpồl y, ƀák sĩ cit sơnơm lơh lơhă lơh pràn wơl să jan kung gam pal pơn jat tai lơh kơnòl broă he dê, dong cau kòp jơh lơhă, ờ gơ wèt tàm măi tă nhơm, lơh pràn wơl să jan cau kòp in tus tŭ ală tềl tơnggŏ kis jŏ mờ să jan cau kòp dê pràn wơl. Bulah bè hơ̆, do là tơngai mờ cau kòp ờ sô ngan rlau jơh, să jan gam tàm bơta pràn wơl, bơta ờ niam bơh sơnơm lơh lơhă dê digơlan kung gam tàm să, mìng kờñ dùl broă ờ niam dềt kung digơlan lơh aniai tus màng kis cau kòp dê, bè hơ̆ den tàng, ƀák sĩ cit sơnơm lơh lơhă pal sùm jat sền nàng git khà sồ sơñio kis jŏ mờ pràn wơl ai cau kòp in.

Cĭt sơlơ lơh lơhă lơh pràn wơl să jan là broă lơh kwơ màng ngan, ờ gơtùi ờ geh tàm tơl dơ̆ reh. Nàng git wă rơlao tai bè broă lơh do, dơ̆ lùp ƀák sĩ Cuyên khoa 2 ồng Bùi Ngọc Đức, Kwang atbồ khoa Reh, cĭt sơnơm lơh lơhă lơh pràn wơl să jan, Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên geh lơh loh rơlao tai gơnoar broă kwơ màng bơh ƀák sĩ cĭt sơnơm lơh lơhă lơh pràn wơl să jan dê tàm dơ̆ reh.

Ơ ƀák sĩ! Ală broă lơh cĭt sơnơm lơh lơhă lơi geh ngui tŭ do?

Ƀák sĩ Bùi Ngọc Đức: “Tŭ do, geh uă broă lơh cĭt sơnơm lơh lơhă geh ngui tàm dơ̆ reh, tàm hơ̆ geh bal lơh lơhă, lơh ờ jê. Tàm hơ̆, broă lơh cĭt sơnơm lơh lơhă geh uă broă lơh bè cĭt sơnơm lơh lơhă tàm dơlam gùng tă nhơm, cĭt sơnơm lơh lơhă tàm gùng đơs, cĭt sơnơm lơh lơhă tàm gùng mhàm dềt. Di lah đơs bè cĭt sơnơm lơh lơhă ờ kah ờ gĭt gam geh bal lơh gơtìp ờ jê, geh ală dơ̆ reh cau kòp in ờ duh pal cĭt sơnơm lơh lơhă.  Jăt tàm bơta sền gròi bè broă pal reh, jăt mờ cau kòp dê, rơ̆p geh rơwah gùng dà broă lơh cĭt sơnơm lơh lơhă di pal”.

Ơ bák sĩ, lài mờ dùl dơ̆ reh, ƀák sĩ cĭt sơnơm lơh lơhă pal lơh ală broă lơh lơi?

Ƀák sĩ Bùi Ngọc Đức: “Tŭ geh dờp cau kòp, ƀák sĩ geh sền bơta pràn kơl dang să jan cau kòp tơl pràn nàng reh lah ờ, tơnơ̆ mờ hơ̆ sồr cau kòp tus nàng reh mờ crăp ală bơta phan sền gròi geh kwơ ai dơ̆ reh in, hơ̆ sồng cĭt sơnơm lơh lơhă. Tàm tơngai reh, mpồl y, ƀák sĩ  cĭt sơnơm lơh lơhă sùm pal sền cau kòp, bơh bơta geh pràn kis tus mờ bơta pràn ală phan  tàm să jan nàng gàr niam ai dùl dơ̆ reh niam lơngăp lơngai tus jơh dơ̆ reh in. Jơh reh, mpồl y, ƀák sĩ sền cau kòp geh tơl pràn nàng jào tus cơl dŭ lơh tơn pràn să jan mờ pơn jăt tai sền nàng git bè bơta bơta pràn să jan bơh cau kòp dê tus tàm tŭ să jan pràn wơl bè ờs lài mờ tŭ reh, niam bè gùng mhàm, bè nùs nhơm să jan, gơtùi đơs, cau kòp kah bè ờs geh ai cau kòp lik bơh cơl dŭ lơh tơn pràn să jan rê wơl tàm anih sơm kòp lài. Ală dơ̆ reh bè ờs, tơnơ̆ mờ bơh 4 tus 6 jơ, y, ƀák sĩ sền bè bơta pràn să jan cau kòp, bè jơh ală bơta tàm să jan neh bè ờs den geh jào rê khoa lài mờ tŭ reh, geh cau pal sền gròi, sơm tàm bơh 2 tus 3 ngai”.

Tơnơ̆ mờ tŭ ngui sơnơm cĭt lơh lơhă, cau kòp geh gơtìp gơrềng tài bơh ală bơta gơrềng bơh sơnơm dê lah ờ, ơ ƀák sĩ?

Ƀák sĩ Bùi Ngọc Đức: “Bơta pràn mờ bơta lơngăp lơngai cau kòp tơnơ̆ mờ ală dơ̆ reh sùm geh hìu sơnơm ai lài ngan. Den tàng, khoa reh, lơh ờ jê mờ kah krơi is neh geh rơcang tơl ală bơta măi mok, phan lơh broă niam chài pa. Jơh ală dơ̆ reh, bơh bè ờs tus mờ reh dờng, reh dềt ngan khoa kung gam lơh di niam. Bal mờ broă bơtàu tơnguh bơh gah lơh sơnơm pa, ală sơnơm cĭt lơh lơhă ha là phan lơh sơnơm ngui ai ală dơ̆ reh ờ lơh gơrềng tus bơta ờ kah ha là bơta pràn să jan tơnơ̆ mờ tŭ reh bè ală cau mờng đơs. Tŭ do, sơnơm cĭt lơh lơhă rài pa geh uă bơta niam, tơnơ̆ mờ dơ̆ reh là cau kòp kah mơ, ờ hoan lơh gơrềng tus mờ ờ kah bơta lơi ha là bơta pràn kơl dang să jan cau kòp dê”.

Ơi, dan ưn ngài ƀák sĩ!