Tuyến giáp là dùl bơta tàm dơlam dềt tềng đăp ngko, geh gơnoar lơh gơs hoóc-môn lơh ndrờm bal broă tam gơl dà, đềt mềr mờ năng lượng să jan. Mơya, tŭ tuyến giáp lơh broă ờ pràn, khà hoóc môn tơlik ờ tơl, să jan gơtìp tàm bơta ờ niam, geh sơnđan là kòp ờ pràn tuyến giáp. Jăt jơnau kờp bè ờ pràn tuyến giáp tàm lơgar Việt Nam pà gŏ khà cau gơtìp kòp tàm cau ùr uă rơlao bơh 5 tus 8 dơ̆ gơwèt mờ cau klao mờ gơguh jăt sơnam. Kòp ờ pràn tuyến giáp geh uă ngan tàm pơgăp 3% khà kờp làng bol.

 Tàm Hìu sơnơm uă gah Buôn Ma Thuột, tàm 9 nhai nam 2025, khà cau gơtìp kòp tus kham mờ sơm ală bơta kòp gơrềng tus tuyến giáp di pơgăp 500 nă cau, tàm hơ̆ geh nggùl khà cau kòp gơtìp ờ pràn tuyến giáp. Mùl màl pà gŏ, geh uă cau kòp geh tơngŏ glar tàm să ndrờm bè ờ sô să, geh uă cau jàng lah tài bơta tơngŏ bơh kal ke ờ lơhă bic, tus tàm tŭ lòt kham den hơ̆ sồng gŏ să tờm gơtìp kòp ờ pràn tuyến giáp, tŭ do broă sơm kòp neh gơtìp kal ke rơlao. Ƀák sìh Phạm Thị Kim Quế, Kwang lam bồ Gah dơlam, Hìu sơnơm Uă gah Buôn Ma Thuột pà git: “Kòp ờ pràn tuyến giáp là kòp mờ gơnoar broă bơh tuyến giáp dê gơtìp gơmù, gŏ là lơh gơmù broă tơlik hoóc-mon tuyến giáp. Geh bơta do di gơlan tài tàm tuyến giáp, gơtìp kòp. Bơta dơ̆ bàr tai là kòp tàm tiah đah đơm tuyến giáp ha là tềng yên. Kòp tềng tuyến giáp di gơlan là tài cau kòp gơtìp as tuyến giáp mờng gơtìp, tơngai sơnrờp lơh tuyến giáp lơh broă uă ir, geh sơnđan là tơngai pràn tuyến giáp tơnơ̆ mờ hơ̆ tuyến giáp rơ̆p gơtìp ờ pràn lơh broă lơh gơtìp kòp. Ală cau kòp neh sơm kòp pràn tuyến giáp mờ ală gùng dà broă lơh bè ngui sơnơm ha là reh ha là xạ trị rơ̆p lơh ờ pràn hoóc-môn tuyến giáp lơh gơtìp ờ pràn tuyến giáp… bơdìh hơ̆ tai, bơta tờm lơh gơtìp ờ pràn tuyến giáp tŭ do là ờ hoan gơtìp là tài ờ tơl I ốt. I ốt là dùl bơnah dong kờl să jan lơh geh hoóc-môn tuyến giáp. Di lah ờ tơl I ốt rơ̆p lơh ờ pràn hoóc-môn dờp. Kòp do mờng tìp tàm ală lơgar ờ bơtàu tơnguh, mơya tàm lơgar he tŭ do bơta do neh gơmù uă ngan bơh tŭ Dà lơgar lam sồr ngui I ốt”.

Tuyến giáp là gùng tàm dơlam kwơ màng bơh să jan dê, den tàng tŭ geh ală bơta tơngŏ ờ pràn tuyến giáp rơ̆p lơh gơrềng uă ngan tus mờ broă tam gơl să jan dê. Ờ pràn tuyến giáp là kòp gơtìp jŏ jòng, mờng gơtìp ờ loh làng ngan, den tàng uă cau gơtìp mìng gŏ gơlơh glar tàm să, gơguh lơmă să di mơ, mờng huĭ, să kơnrañ, sŏ gơjrùh… den tàng mờng ờ sền gròi ha là sơm is mờ sơnơm tơn pràn să. Tŭ tus hìu sơnơm, kòp neh jŏ uă nhai, geh tŭ uă nam. Di lah ờ geh sơm kòp di tŭ, kòp ờ pràn tuyến giáp di gơlan lơh gơtìp uă bơta bè ờ niam plai nùs tàp, gơguh cholesterol mhàm, ờ niam nùs nhơm, geh tŭ lơh ờ pràn plai nùs. Tàm cau ùr geh bun, kòp gam lơh gơguh bơta gơ-iò bun ha là lơh gơrềng tus mờ bơta gơguh pràn bơta ngăc ngar kòn se. Lŏ Nguyễn Thị Mai, 48 sơnam, tàm sàh Ea Knuếc, càr Dăk Lăk là dùl tàm uă cau kòp ờ pràn tuyến giáp neh geh sơm niam tàm gah dơlam, Gìu sơnơm Uă gah Buôn Ma Thuột. Lŏ Nguyễn Thị Mai pà git: “Lài ngan añ mờng gơlơh glar, ngòt mrềt, sŏ gơjrùh jàng lah gơtìp ờ lơhă bic ha là ờ tơl vitamin. Tus tŭ do hơ̆ sồng lòt kham tàm hìu sơnơm, ƀák sìh yal là gơtìp ờ pràn tuyến giáp. Tŭ do añ hùc sơnơm ndrờm, lòt kham jăt tơngai neh pơrgon mờ sa boh i-ốt pah ngai. Tŭ do bơta pràn kơl dang să jan añ neh gơguh uă ngan”.

Bal mờ bơta tơngŏ ndrờm bal, mơya mò Phạm Thị Lợi, 57 sơnam, tàm sơnah ƀòn Buôn Hồ, càr Dăk Lăk den gŏ kòp neh jơla rơlao: “Lài ngan lòt kham plai nùs, kham huyết áp ndrờm bè ờs. Tơnơ̆ do ƀák sìh kham hơ̆ sồng git gơtìp kòp ờ pràn tuyến giáp. Tŭ do añ pal hùc sơnơm sùm pah ngai mờ kham jăt tơngai neh pơrgon”.

Jăt ală ƀák sìh yal, geh uă ngan ală cau kòp gơtìp ờ pràn tuyến giáp ndrờm geh bơta ndrờm bal là ờ sền gròi mờ ală bơta tơngŏ gờñ bơh kòp dê, lơh gơtìp tus mờ broă sơm kòp jơla mờ lơh hoàc huơr rơlao. Jơh ală kòp tàm tuyến giáp ndrờm gơtùi sơm geh cồng nha di lah gŏ gờñ mờ lơh jăt jơnau bơto sồr bơh ƀák sìh dê. Kwơ màng ngan là cau kòp bañ ơm is hùc sơnơm, tam gơl sơnơm ha là ngui sơnơm jăt jơnau ờs mờng ờ hềt geh ai.

Bơdìh hơ̆ tai, tơnơ̆ sơm kòp, cau kòp pal geh sền gròi jăt tơngai nàng sền gròi bơta pràn hoóc-môn mờ gàr niam tuyến giáp lơh broă kơl jăp wơl. Tuyến giáp bŭ lah là dùl bơta phan dềt mơya gơrềng uă ngan tus jơh să jan. Broă rơcang jòi sền nàng git, rơcang lài mờ sền gròi kòp ờ pràn tuyến giáp là broă lơh ngan ngan nàng sền gàr bơta pràn kơl dang să jan jŏ jòng, tơnguh uă bơta niam rài kis. Bañ sơrbì ală bơta tơngŏ ni sơna, bŭ lah dềt, tàm să. Bơta pràn tuyến giáp là “bơta tờm” ai geh bơta ndrờm bal să jan dê.

Jơnau pơlam bơh ƀák sìh mìng dùl gah dê bè kòp ờ pràn tuyến giáp

Gơtùi đơs là, tuyến giáp là dùl bơnah dềt gơ ơm tàm nggko, mơya gơ geh kuơ dờng ngan tàm broă đơng lam ndrờm bal sùm ală broă lơh kis bơh să jan dê. Tŭ tuyến giáp lơh broă ờ pràn, să jan rơp gơ ơm tàm bơta ờ pràn tuyến giáp – dùl bơta ờ niam ală tuyến tàm să jan lơh gơlik hormone, digơlan lơh gơbàn glar să, gơguh kĭ, dơlus sŏ, geh tŭ gơ rềng tus gùng mhàm plai nùs mờ bơta kah bơh bồ tơngoh dê tai. Nàng dong làng bol in git loh rlau tai bè kòp ờ pràn tuyến giáp, bơh hơ̆, dong rơcang lài pleh, sền gàr mờ tơnguh niam pràn kơldang să jan, cau cih jơnau do geh dơ̆ lùp ƀák sìh mò Phạm Thị Kim Quế, Lam bồ Gah kòp dơlam, Hìu sơnơm uă gah Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk.

- Niam să ƀák sìh, dan ƀák sìh pà git tuyến giáp geh kuơ bè lơi gơ wèt mờ să jan kòn bơnus taih ? Ală tềl tơnggŏ gờñ lơi dong đal git kòp ờ pràn giáp taih, ơ ƀák sìh?

Bák sìh Phạm Thị Kim Quế: Tuyến giáp là dùl tuyến tàm să jan gơ ơm tềng ngko bồ đap, tềng hơ đơm ntìng rùp bè sơmbiat. Bơta kuơ bơh tuyến giáp dê là lơh gơlik ală hormone, tàm kòn se pa deh mờ kòn tàm ndul rơp dong ai bơta dờng pràn tơngoh in, tàm jơh ală sơnam den rơp tam pà bal broă tam gơl protein, carbohydrate mờ phan lơmă.

Tềl tơnggŏ bơh kòp ờ pràn giáp dê gơ ờ huan loh, ờ geh tềl tơnggŏ loh làng, sùm gơbàn rơlĕ rơlùn, ngềt ngơt den tàng geh tŭ cau kòp ờ git gŏ di tŭ. Bàr pe tềl tơnggŏ mờng gơbàn bè : gơ kòl dà, as kơn dô hơ đơm mat, as mat, as tiah gùt dar mat halà cau kòp rơngòt mrềt, ờ niam tàm bồ tơngoh bè sơnrang, ờ ngac ngar, ờ huan kah. Tŭ kham sền den rơp gŏ plai nùs mprơm rơlĕ halà cau kòp gơguh kĭ tài să jan gơmù bơta tam gơl phan. Tŭ xét nghiệm ală hormone tuyến giáp rơp gŏ hormone gơ chul tuyến giáp dê gơguh jơnhua. Ală hormone T3 (hơ̆ là Triiodothyronine) mờ T4 (hơ̆ là thyroxine) gơmù. T3 mờ T4 là bàr hormone bơh tuyến giáp lơh gơlik nàng tàm pơn drờm bal bơta tàm pơ gơl phan tàm să jan.

- Ală cau lơi pơhìn gơbàn kòp ờ pràn giáp mờ broă sơm kòp ờ pràn tuyến giáp tŭ do bè lơi taih, ơ ƀák sìh ?

Ƀák sìh Phạm Thị Kim Quế: Tềl tơnggŏ kòp ờ pràn giáp dê gơlik geh ngềt ngơt, ờ loh làng den tàng ală cau geh ală bơta pơhìn gơbàn kòp bè : cau kòp geh bơta tàm hìu bơnhă geh cau gơbàn kòp bè tuyến giáp, neh geh tŭ gơbàn kòp as sồt giáp halà neh sơm ală kòp tuyến giáp mờ ală broă lơh bè reh halà hùc sơnơm, ală cau neh xạ trị tềng ngko, ntơh là ală cau pal lòt kham, jat sền nàng sơm di tŭ.

Broă lơh sơm ờ pràn tuyến giáp hơ̆ là ngui hormone ala, hơ̆ là sơnơm ala ai hormone thyroxine in mờ tuyến giáp lơh gơlik. Sơnơm do rơp pal hùc sùm tus jơh rài kis, tềng đap bơta jat sền mờ pơlam bơh y, ƀák sìh dê. Gơ wèt mờ ờ pràn tuyến giáp tơngai sơn rờp, cau kòp ờ hềt geh sơm, tam gơl tus tơngai hormone tuyến giáp gơ rê bè ờs rơp gơ jat tàm bơta geh ngan cau kòp dê mờ ală ƀák sìh rơp cih mat sơnơm mờ pơlam jat sền tàm dùl tŭ tơngai lơyah. Tơnơ̆ hơ̆, tŭ neh lơh geh bơta hormone tuyến giáp gơ rê bè ờs wơl, tuyến giáp neh lơh broă niam bè ờs den rơp cih mat sơnơm jŏ ngai mờ hùc sơnơm jat jơnau pơlam ƀák sìh dê.

- Ơi, bè hơ̆ den cau kòp ờ pràn tuyến giáp kờñ pal geh broă sền gàr pràn kơldang să jan bè lơi taih ? Mờ bol he kờñ pal lơh ñchi nàng rơcang lài kơryan kòp do taih, ơ ƀàk sìh?

Ƀák sìh Phạm Thị Kim Quế: Cau kòp pal bơ tơl wil tơl Iot dong rơcang lài kơryan bơta digơlan ờ pràngiáp tài Iot. Broă sàu sa kờñ pal bơ tơl ală phan sa geh uă Iot bè tap, dà toh, poac iar ada, ală bơta phan dà lềng, bùi dà lềng… mờ cau kòp kờñ pal hùc sơnơm di mờ hùc tơl jat jơnau pơlam bơh y, ƀák sìh dê.

Kòp ờ pràn tuyến giáp mờng gơbàn tàm ală cau dờng sơnam, bơh 65 sơnam rlau hơđang. Jat tơrgùm kờp, mờr 10% cau ùr mờ 6% cau klau gơbàn kòp ờ pràn giáp. Bè hơ̆ den pal lòt kham pràn kơldang să jan jat tơngai pơrgon. Bơdìh hơ̆ tai, ală cau pơhìn gơbàn kòp bè gơbàn kòp tuyến giáp halà neh geh ală broă sơm lài hơ̆ bè reh, xạ trị tềng ngko, ntơh den pal lòt kham jat tơngai pơrgon. Dilah git gŏ kòp ờ pràn tuyến giáp den rơp sơm di mờ tơl jat jơnau pơlam ƀák sìh dê.

-Ơi, dan ưn ngài ƀák sìh uă ngan!