Kòn cau Tày kis tàm Ba Chẽ cau lơi kung git bàr pe tờm sơnơm nàng sơm kòp ờs mờng. Ală cau bơto bal ha là mìng sơnđio bal nàng git bè tờm sơnơm tàm ală dơ̆ sơnrờp lòt tàm brê, uă cau jăk rơlao den pĭc geh ală chi sơnơm sơm bời kòp jroă.

Mò Dương Thị Minh, kis tàm xã Đạp Thanh, kơnhoàl Ba Chẽ, càr Quảng Ninh lơh broă lơh sơnơm brê ờs mờng neh mờr 30 nam do, tơl kơl dung sơnơm bơh mò geh pơgồp bal bơh 2, 3 bơta tus git nđờ jơ̆t bơta sơnơm. Nàng git bè sơnơm pal là cau git wă ngan ală bơta chi lơh sơnơm geh is bơh dềt, mò Minh neh jăt mè bèp, mò ồng mŭt tàm brê jòi chi lơh sơnơm. Tŭ geh bao, bơtoah ngan mè bèp bơklao kung lơh broă lòt pĭc chi sơnơm sơl den tàng mò neh jăt broă lơh bơh mò ồng lời wơl: “Do là tờm trầu tiên, tòm chi do geh sơm ală bơta kòp bè gơmŭt càl, jê kồ jơng kồ tê, jê ndul, jê ndul gơjroh, cau gơtìp bơsiă kung ngui lơh gơtùi sơnơm sơl. Gam do là tờm sơnơm ngui ală cau gơtìp rềs àr pă ntìng den ngui nàng pùt den mhar lir ntìng. Gam do là tờm sơnơm ai cau kra, kơnòm dềt ờ bài sào sa, rơgai să, trŭ mờ dà hùc den geh sào sa bơkah, cau kra pràn kơl dang…”.

Jăt mờ Dương Thị Minh, cau lơh sơnơm yal den sền tàm tiah lơi kung gŏ chi lơh sơnơm. Pah ngai mò pĭc geh 2, 3 bơta, geh bơta den ìs rañ nàng ngui rơhời, geh bơta den pal ngui ris  hơ̆ sồng ƀă tàm bơh sơnơm dê… Tờm sơnơm hòn is geh uă, mơya ờ di cau lơi kung kờñ pĭc gơtùi ờ, pal là ală cau git đal tàm broă lơh sơnơm hơ̆ sồng gơtùi pơgồp bal mờ ală bơta chi ndai bè nha, plai, tơmù… gơs sơnơm sơm kòp geh cồng nha. Mò Dương Thị Minh đơs tai: “Tờm sơnơm den geh tàm uă tiah, tàm rồm hìu kung geh ha là geh bơta den pal mŭt ngài tàm brê jòi hŏ sồng gŏ. Añ tŭ lơi kung kờñ yal ală bơta sơnơm nàng làng bol tàm ƀòn in, mơya geh uă cau đơs là ờ jai kah jơh ală bơta tờm chi lơh sơnơm añ sơnđio. Đơs tơl den ờ git bè lơi là tơl. Geh bơta mìng kờñ geh 1 tờm là di, mơya geh ală bơta pal pơgồp bal tus rơhiang bơta den tàng uă cau kung gam pal jòi tus mờ añ nàng ai sơnơm”.

Mò Dương Thị Minh kung ờ kah tàm git nđờ jơ̆t nam lơh broă pĭc sơnơm nha chi neh sơm bời kòp git ndờ nă cau in. Mò mìng lơh jăt nùs nhơm bơh mò dê mờ jơnau kơ̆p kờñ dong kờl uă cau in. Jơnau pơnrơ geh uă, sơlơ ngai sơnơm bơh mò dê geh uă cau git tus. Cau git mò Minh blơi sơnơm tàm gùt tiah bơh ală càr, ƀòn dờng bè Bắc Giang, Bắc Ninh, Lạng Sơn gơ̆ sồng geh bal ală càr bơh tiah tàm gùl lơgar mờ đah jum dà lơgar. Tŭ do, tŭ neh 70 sơnam, mò kờñ bơto oh kòn in broă lòt pĭc sơnơm brê ờs mờng nàng bañ gơtìp roh. Lŏ Nịnh Thị Thắng, kis tàm xã Minh Cầm, kơnhoàl Ba Chẽ, càr Quảng Ninh, kòn ùr mò Dương Thị Ninh yal, bŭ lah geh mè sơnđio uă ngan tờm chi lơh sơnơm, mơya să tờm lŏ ờ jai kah ală bơta sơnơm ờs mờng bơh hìu nhă dê. Ală jơnau sơnơm sơm kòp ƀuơn jòi bè jê ndul, jê bồ, gơlik dà muh den ƀuơn, mơya sơm ală bơta kòp jroă den pal bơsram uă ngan. Lŏ Nịnh Thị Thắng đơs: “Mè añ sơnđio ală tờm sơnơm, mơya añ kung ờ kah sơl jơh ală tờm sơnơm hơ̆. Mìng kah ală tờm sơnơm sơm kòp ƀuơn mơ. He pal git loh tờm sơnơm lơi sơm kòp lơi den hơ̆ sồng khin pĭc”. Ba Chẽ là kơnhoàl tiah kơh bơnơm hờ đah tô măt tơngai lik càr Quảng Ninh mờ ală dòr bơnơm ñhoa, do là tiah geh uă ngan chi lơh sơnơm geh kwơ tàm ù tiah geh is. Tàm khà rơlao dùl rơbô bơta chi geh kờp tàm Ba Chẽ geh tus 30 bơta chi lơh sơnơm geh bơta kwơ uă bè: Ba kic, ce bơkào rơmit, bơsềt lim tơlir, cát sâm… Bơh ală chi lơh sơnơm geh uă hơ̆ làng bol kòn cau Tày kis tàm do neh pơgồp bal geh uă bơta sơnơm sơm kòp geh cồng nha. Mò Trần Thị Cứu, kis tàm thôn Bắc Xa, xã Đạp Thanh, kơnhoàl Ba Chẽ pà git: “Añ tăc uă bơta chi lơh sơnơm bè kơnuh khúc khắc, kơnuh sơnơm nha chi, kơnuh sơnơm cau… tàm hơ̆ uă ngan là tàm Ba Chẽ geh kơnuh Ba Kic. Ală bơta chi lơh sơnơm do den añ mŭt is tàm brê nàng jòi. Tơl bơta chi lơh sơnơm geh broă ngui krơi is, geh tờm den trŭ dà hùc, geh tờm den ngui lơh sơnơm nàng um, tram jơng. Ală bơta chi lơh sơnơm bơh hìu añ den cau blơi bơh tiah ring tus ha là hòi điện thoại sồr añ pơyoa jăt gùng bưu điện”.

Tŭ do, bal mờ broă lơh sơnơm pa den sơnơm nha chi ờs mờng bơh yau kung gam pơgồp bal uă ngan tàm broă sền gàr bơta pràn kơl dang să jan làng bol in. Den tàng, ală bơta sơnơm brê ờs mờng bơh kòn cau Tày đơs is mờ ală jơi bơtiàn ờ gal cau đơs bal là dùl bơnah ờ gơtùi ờ geh tàm rài kis bơh làng bol kis tàm tiah kơh bơnơm dê. Bơh tŭ hơ̆, geh dong kờl làng bol in git sền gàr brê hòn is nàng pơgồp bal tàm broă lơh cèng geh bơta kwơ lơh sa ai làng bol in.