Tàm Hìu sơnơm ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, bơh nhai 7 nam 2024 tus tŭ do, Hìu sơnơm do neh sơm mờr 550 nă cau gơtìp kòp rang, geh uă ngan là kơnòm dềt hờ đơm 10 sơnam. Nàng rơcang lài kơrian tŭ kòp rang gơguh, hìu sơnơm neh ai geh gùng dà broă lơh dờp cau gơtìp kòp bè: sền wơl sơnơm, phan lơh broă, phan lơh sơnơm, cau lơh broă, phan bơna, jơnờng piam kòp mờ lơh tiah tam cah is gơwèt mờ cau gơtìp kòp rang, mờ bơto pơlam kwang bàng lơh sơnơm mờ lơh jăt uă gùng dà broă lơh sơm kòp.

Ƀak sìh Mìng gah II ồng Trịnh Hồng Nhựt, Kwang Lam bồ Hìu sơnơm uă gah ƀòn dờng Buôn Ma Thuột pà git: “Tŭ do kòp rang gam gơguh mhar, kal ke. Bơtoah, bol añ là ală cau neh tus bal tàm broă tam dră mờ kòp COVID-19, neh sơrlèt mờ ală bơta glar bòl, kal ke bơh kòp gơtờp den tàng broă rơcang kơrian mờ kòp rang neh geh uă broă lơh mờng chài rơlao. Bol añ sồr ală anih lơh broă sùm pơn jăt tai bơto pơlam, bơto bơtê nàng geh jơnau git wă tàm broă lơh niam ngan sơm cau gơtìp kòp in. Bè broă tam cah, bol añ tam cah di jăt dùl gah ndrờm bal bè kòp COVID-19 sơl. Tam pà tăp gơs ală tiah sơm kòp rang tam cah is nàng pleh mờ bơta gơtờp tàm hìu sơnơm. Dơ̆ pe tai là sồr ală bơnah lơh broă tờm nàng rơcang sơnơm, phan lơh broă, phan lơh sơnơm nàng di lah kòp gơtờp gơguh den rơ̆p rơcang lài di tŭ”.

Tàm Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên, bơh bồ nam 2025 tus tŭ do, hìu sơnơm do neh sơm mờr 300 nă cau gơtìp kòp rang, tàm hơ̆ geh mờr 200 nă kơnòm dềt. Tŭ do Gah sơm kòp Kơnòm dềt gam sơm di pơgăp 60 nă cau kòp, tàm hơ̆ geh uă ngan cau kòp gam pal tă nhơm mờ oxi, mŭt piam kòp tàm bơta gơtìp as klờm soh jroă. Nàng di pal mờ broă sơm kòp geh tơngŏ gơguh mhar, kal ke, hìu sơnơm neh ai broă tam cah tơn tàm mpồl lơh broă dờp cau kòp, gàr tơl priă, sơnơm, dà srồm, phan lơh broă, dà sơnơm nàng di pal mờ tàm bơta mùl màl bal mờ lơh uă broă sơm kòp ai cau gơtìp kòp rang in. Tiến sĩ, ƀák sìh mò Trần Thị Thúy Minh, Lam bồ Gah Kơnòm dềt tơrgùm bal, Hìu sơnơm dờng( uă gah) tiah Tây Nguyên yal: “Tàm hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên, ală gah sơm kòp đơs bal kung bè Gah sơm kòp Kơnòm dềt tơrgùm bal, gah gơtờp kòp đơs is neh geh tŭ rơcang kơrian lài mờ uă ngan dơ̆ kòp gơtờp gơguh mhar, kal ke, bơh kòp COVID-19 tus mờ kòp prơm gơlik mhàm, hơ̆ sồng kòp rang kung bè hơ̆ sơl. Bol añ neh geh lài dùl tiah tam cah is nàng ai ală cau kòp do in. Mờ bol añ neh geh tơl phan bơna, cau lơh broă, phan lơh broă, phan lơh sơnơm nàng rơcang kơrian jơh ală bơta kòp gơtờp đơs bal mờ kòp rang đơs is, mờ tiah tam cah is geh bơta pràn rơlao 300 nă cau piam kòp”.

Kòp tus ngai 10 nhai 4, gùt càr Dăk Lăk dờp geh 282 nă cau gơtìp kòp rang, mìng tàm mpồl kơnòm dềt bơh 1 tus 4 sơnam. Nàng kơrian kòp rang gơtờp uă, Anih tờm sền gròi kòp tê jê să neh bơto sồr broă lơh ai hìu sơnơm in tơnguh broă jăt sền nền nòn ală cau gơtìp duh să gơlik toh geh pin kòp rang tàm mpồl bơtiàn, hìu bơsram mờ ală hìu sơnơm nàng gŏ gờñ, kơrian di tŭ. Mpồl lơh broă ntrờn kơrian kòp gơtờp lơh broă ngai kung bè mang bơh càr tus sàh, sơnah ƀòn, ƀòn drà dềt. Lơh pràn broă bơto tơnguh bơta pràn jăt sền, gŏ mờ kơrian kòp gơtờp, ală kòp pa gơlik geh mờ ală kòp gơtờp ngòt rơngơ̆t ndai. Gùt càr geh sùm broă jăt sền kòp gơtờp tàm jơh ală hìu sơm kòp, hìu kham kòp tàm càr. Tŭ geh cau geh pin pơrdah den pal lùp sền nàng git kòp, ai mhàm xét nghiệm, sền gròi mờ lơh geh jơnau yal tus mờ ală cau gơtìp kòp di jăt mờ jơnau geh ai. Lơh jăt ală broă lơh nàng di pal mờ broă rơcang kơrian kòp gơtờp, lơh kloh tiah kis mờ dà Cloramin B tàm jơh ală hìu geh cau gơtìp kòp mờ tiah gùt dar. Bơto sồr cau tàm hìu geh cau gơtìp kòp lơh kloh phan nhơl, phan ngui sa, phan hùc dà, anih ơm kòn dềt gơtìp kòp.

Bal mờ broă jăt sền, bơsong, gŏ cau gơtìp kòp, Anih tờm sền gròi kòp tê jê să càr Dăk Lăk kung sồr hìu sơnơm bơyai lơh lùp sền, sền wơl, kờp broă cit vaccine kòp rang gơwèt mờ jơh ală kơnòm dềt hờ đơm 5 sơnam nàng bơyai lơh cit bơtơl, cit tơn jơh. Rề ơnàng mpồl kơnòm dềt bơh 6 tus 9 nhai cit 1 ding vaccine kòp rang bơtơl mờ mpồl kơnòm dềt bơh 6 tus 10 sơnam nàng cit tơl 2 ding vaccine geh kòp rang di jăt broă rơndăp lơh bơh Ƀộ Lơh sơnơm sồr. Ƀák sìh Mìng gah II ồng Hoàng Hải Phúc, Kwang Lam bồ Anih tờm Gròi sền kòp tê jê să càr Dăk Lăk pà git: “Dà lơgar mờ Anih lơh broă kloh niam kòp Tây Nguyên đơs uă ngan bè broă cit vaccine tàm càr Dăk Lăk dê. Mơya bơdìh hơ̆ tai kung gam geh ală tiah ờ hềt cit, là tiah làng bol ờ bài mờ broă cit vaccine. Den tàng bol añ sồr kờp cau, jào sră jà tus cit, ai tơl vaccine, dà sơnơm bal mờ ală phan lơh broă bal. Bè priă, Anih duh broă làng bol càr jào kấp kơnhoàl mờ gùng dà broă lơh 4 tàm tiah hơ̆ tơn: priă tàm hơ̆, cau lơh broă tàm hơ̆... broă mblàng yal geh lơh pràn, geh lơh sùm, tŭ geh tơngu me mblàng yal bơh Ƀộ Lơh sơnơm, bol añ geh gah yal tơngit lơh tờm nàng lơh broă”.

Kơnờm mờ broă tus bal pràn, mờ broă lơh ngan tơrmù ờ uă ngan bơta gơrềng bơh kòp rang dê, bơh ngai 24 nhai 3 tus ngai 10 nhai 4, khà cit vaccine kòp rang bơh 6 nhai tus10 sơnam tàm càr Dăk Lăk neh geh rơlao 96%.

Jăt jơnau yal lài bơh gah lơh sơnơm dê, tàm tơngai tus kòp rang kung gam tơngŏ gơguh den tàng làng bol pal lơh ngan sền gròi nền nòn. Tŭ do, cit vaccine kòp rang geh sền là gùng dà broă rơcang kơrian mờ kòp geh cồng nha ngan. Ală cau ờ hềt cit ha là cit mờ hềt tơl bơh uă nam rơ̆p lơh gơmù bơta pràn sền gàr să jan mpồl bơtiàn dê tềng đăp mờ bơta di gơlan gơtờp kòp. Rơcang kơrian kòp rang mờ broă cit vaccine ờ mìng sền gàr bơta pràn kơl dang să jan kơnòm dềt mờ gam là kơnòl bơh gùt mpồl bơtiàn dê tàm broă kơrian mờ broă di gơlan gơtờp kòp. Tơl nă cau, tơl hìu nhă pal lơh jăt nền nòn ală jơnau bơto sồr bơh gah lơh sơnơm, gơnoar atbồ ƀòn lơgar dê tàm broă rơcang kơrian kòp rang; di tŭ yal nàng ală hìu sơnơm rềp ngan in git tŭ geh pin gơtìp kòp rang.

Bơta chài rơcang lài gơtùi pleh kòp rang

Nàng git loh rlau tai bè kòp rang mờ ală broă lơh rơcang lài pleh kòp, cau cih ƀău jơnau Pràn kơldang să jan tơl nă cau in neh geh dơ̆ lùp Tiến sĩ, ƀák sĩ mò Trần Thị Thúy Minh, atbồ khoa kơnòm dềt bơrlŭ bal,, Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên, jà….

Ơ ƀák sĩ, kòp rang là kòp bè lơi mờ ƀuơn gơ bơ tờp mờ digơlan gơ geh jơnau gơ lời wơl ờ niam lơh gơbàn chơt să tàm kơnòm dềt?

Ƀák sĩ Trần Thị Thúy Minh: Kòp rang là dùl bơta kòp tài bơh virus lơh gơbàn mờ gơ geh kơryan bơh vaccine. Ală oh dềt ờ hềt geh cit vaccine kơryan kòp mờ ơm rềp cau kòp rang den geh jơnau pơhìn gơbàn kòp do uă rlau. Ờ di jơh ală cau gơbàn kòp rang ndrờm gơbàn jroă, mìng geh bàr pe nă cau tàm khà hơ̆ geh jơnau gơ lời wơl ờ niam, pơn yơu bè as sồt klờm soh, as sồt dơlam tồr, as sồt kơndoh tơngoh, ờ pràn gùng tă nhơm gơbàn mhar tài bơh as sồt klờm soh halà tài gơbàn kơn jơ̆ tơnơ̆ as sồt klờm soh. Tàm khoa bol hi gŏ uă ngan cau kòp rang mờ tơnơ̆ tŭ sơm kòp rang mut tàm hìu sơnơm tàm bơta kơn jơ̆ bè as sồt klờm soh kơn jơ̆ halà kơn jơ̆ ngan. Gơ wèt mờ ală cau kòp hơ̆ den pal ngui broă dong kờl tă nhơm bè là broă lơh krơi is nàng sơm kòp.

Bè hơ̆ den bol he pal lơh ală broă lơh rơcang lài kơryan bè lơi nàng gơtùi pleh kòp rang, ơ ƀák sĩ?

Ƀák sĩ Trần Thị Thúy Minh:  Kòp rang là dùl tàm ală kòp sơbơng roh mờ gơ bơtờp mhar ngan, geh tŭ là gơ bơ tờp mhar rlau mờ kòp Kovid-19 tai. Bulah bè hơ̆, geh dùl bơta bơtuah hơ̆ là uă ngan kòp rang neh geh cit vaccine den ndrờm bè ờ gơ bơ tờp. Den tàng, do là kòp gơtùi rơcang lài pleh mờ vaccine mờ bơta ƀă tàm gơ dê là dờng ngan. Dilah ờ geh rơcang lài pleh mờ vaccine den tŭ bơtờp kòp, kòp ƀuơn ngan gơ bàn jroă mờ jơnau gơ lời wơl kung kơn jơ̆ ngan sơl.

Den tàng, broă lài ngan nàng ờ gơbàn kòp rang là pal cit sơnơm vaccine kơryan kòp rang. Ală cau mè, cau bèp pal lam kòn lòt tus ală anih cit vaccine nàng cit kòn dềt in halà jat jơnau yal bơh cau lơh sơnơm sàh, sơnah ƀòn dê. Ală cau neh cit vaccine rau, neh tơl 2 ding rau mờ gơbàn kòp rang den ờ huan geh ngan. Den tàng, vaccine là broă lơh niam ngan rlau jơh, ƀă tàm ngan rlau jơh, tềm pềr ngan rlau jơh nàng rơcang lài pleh kòp rang.

Tŭ do, gah lơh sơnơm gam lam lơh cit vaccine kòp rang ai kơnòm dềt in. Dilah broă lơh geh bơta dồ nùs bal bơh jơh tơl nă làng bol dê den kơp kờñ là jơh nhai do, ală sau dềt rơp geh cit vaccine mờ tàm nhai tơnơ̆ kòp rang rơp gơmù loh làng. Mờ bol he gơtùi kơryan kòp rang tàm tơngai tus.

Vaccine rơp geh cồng nha ờ lơh bơtờp kòp tơnơ̆ tŭ cit bơh 10 tus 20 ngai nàng sền gàr kơnòm dềt ờ gơbàn kòp rang, bulah bè hơ̆, bơta ƀă tàm bơh vaccine dê gơ wèt tàm să jan tơl nă cau dê. Mơya dilah cit 1 ding vaccine den bơta digơlan gơ bơtờp kòp rang kung gam mờr 50%. Kơnòm dềt kờñ lơngăp lơngai nàng ờ gơbàn kòp rang den pal geh git bơh 2 ding vaccine. Dilah geh jơnau sồr cit tơngkah wơl jat jơnau sồr bơh cau geh jơnau git wă jrô gah lơh sơnơm dê den pal cit wơl nàng gàr geh dùl bơta ờ bơtờp kòp niam ngan rlau jơh.

Dan ưn ngài ƀák sĩ uă ngan!