Jăt jơnau yal bơh Anih tờm gròi sền kòp tê jê să càr Dăk Lăk yal, tàm uă nam do, khà cau cit vaccine kòp rang tàm càr do sùm geh rơlao 90%. Tàm pe nam, bơh nam 2021 tus 3023, càr ờ gŏ cau gơtìp kòp rang tai. Nam 2024, kờp bơh bồ nam tus tŭ do, neh gŏ 121 nă cau gơtìp kòp rang, ờ geh cau gơtìp chơ̆t. ală cau gơtìp kòp tơrgùm uă ngan tàm ƀòn dờng Buôn Ma Thuột mờ 67 nă, kơnhoàl Lăk 26 nă. Jăt jơnau yal bơh Anih tờm gròi sền kòp tê jê să càr Dăk Lăk yal, khà cit vaccine kòp rang tus tŭ do mìng rơ̆p geh 55,3%. Bơnah uă ală kơnòm dềt gơtìp kòp rang tàm sơnam bơh 01 tus 04 sơnam, geh 58,2%, bơh 05 tus 09 sơnam geh 13,3%, ală mpồl gam tai geh 28,6%. Khà kơnòm dềt ờ hềt cit vaccine rơcang kơrian kòp rang gơtìp kòp geh 65,3%, tàm hơ̆ mờ hềt tơl sơnam cit geh 7,2%. Ƀák sĩ Lê Phúc, Phó Kwang atbồ Anih tờm gròi sền kòp tê jê să càr Dăk Lăk pà git: “Ờ uă cau mè bèp kung gam ờ sền gròi. Tŭ kòn gơtìp duh să, bơsiă, gơlik dà muh kung gam lời tàm hìu, ờ tus hìu sơnơm nàng kham sền git kòp, di tŭ tam cah is (di lah gơtìp kòp rang) di jăt jơnau geh ai. Den tàng, geh ờ uă tiah gơtờp bơh ală cau gơtìp kòp rang tàm mpồl bơtiàn. Bơta dơ̆ bàr ngòt rơngơ̆t ngan tŭ ală kơnòm bơsram mŭt bơsram, do là tiah tơrgùm gal cau, di lah hìu bơsram ờ lơh niam broă rơcang kơrian kòp gơtờp, ờ gŏ gờñ ală kơnòm dềt gơtìp duh să nàng geh broă tam cah is den rơ̆p lơh khà gơtờp kòp rang uă ngan. Dơ̆ pe, tŭ do ƀòn dờng Hồ Chí Minh neh yal kòp gơtờp, làng bol kơlôi rơcang mờ lòt bơh ƀòn dờng Hồ Chí Minh rê tus Buôn Ma Thuột lơh gơlik cau lơh gơtờp kòp pal kơlôi rơcang ngan”.

Xã Cư Êbur là tiah geh gŏ khà cau gơtìp kòp rang uă ngan ƀòn dờng Buôn Ma Thuột dê, mờ 31 nă cau. Jăt ồng Y Suôn Êñuôl, Phó Kwang atbồ Hìu sơnơm xã Cư̆ Ebur yal, tơnơ̆ mờ tŭ dờp geh cau gơtìp sơnrờp ngan gơtìp kòp rang, Hìu sơnơm xã Cư̆ Ebur neh mhar lơh ală broă nàng rơcang kơrian kòp mờ broă lùp sền, jăt sền, gŏ gờñ ală cau gơtìp kòp mờ pin gơtờp kòp tàm mpồl bơtiàn, lơh jăt broă tam cah is, sơm kòp, wàng se, lơh kloh tiah gơtìp kòp di tŭ, di mờ jơnau geh ai nàng kơrian bañ lời kòp gơtờp uă, lơh gơtờp tàm mpồl bơtiàn, bal mờ hơ̆ lơh jăt broă sền wơl, cit bơtơl, cit jơh ală kơnòm dềt tàm sơnam kis tàm xã, tàm hơ̆ uă ngan là tus tàm tiah ờ cĭt vaccine tàm ală ƀòn. Ồng Y Suôn Êñuôl pà git: “Bơh nhai 08 nam 2024 Hìu sơnơm neh bơyai lơh cit jơh 07 thôn, ƀòn in mờ 363 tàm 430 nă kơnòm dềt, geh mờr 85%. Mờ neh bơyai lơh mblàng yal nàng làng bol in git pal cèng kòn dềt bơh 01 tus hờ đơm 05 sơnam in ờ hềt cit vaccine kòp rang tus hìu sơnơm nàng cit. Tŭ do, hìu sơnơm gam pơn jăt tai sền wơl khà măt, pơgồp bal mờ ală hìu bơsram mầm non lơh geh khà măt ală kơnòm dềt ờ hềt cit vaccine kơrian kòp rang. Pơn jăt tai mblàng yal tàm zalo, facebook mờ pơrjum ală kwang atbồ ƀòn, pơrjum làng bol mờ kơnờm cau lơh broă bal tus tơn mblàng yal mpồl, ƀòn ơm kis, pờ tơlik tàm loa xã tàm 07 thôn, ƀòn in”.

Lŏ H’ Đi Ê Êñuôl kis tàm xã Cư̆ Êbur pa cèng kòn tus Hìu sơnơm xã nàng cit vaccine kòp rang. Lŏ H’ Đi Ê pà git, kòn lŏ dê rơlao 03 sơnam mơya bơh tŭ pa deh tus tŭ do, kòn mờng gơtìp kòp sùm, sùm pal mŭt piam tàm hìu sơnơm sơm kòp as sồt klờm soh den tàng lŏ ờ hềt cèng kòn cit ală bơta ding caccine kòp rang lơi. Tàm ală ngai do, tàm ƀòn geh uă kòn dềt gơtìp kòp rang mờ geh kwang bàng lơh sơnơm bơto pơlam bè ală bơta tơngŏ ngòt rơngơ̆t bơh kòp rang dê gơwèt mờ kơnòm dềt mờ bơta kwơ màng bơh broă cit caccine kòp rang dê den tàng lŏ neh lơh ngan tơnru broă lơh nàng cèng kòn lòt cit. Lŏ H’ Đi Ê Êñuôl pà git: “Añ gŏ bơta gơtờp kòp rang gam kal ke ngan, ală càr ndai neh gơtờp kòp rang pràn ngan. Bơdìh hơ̆ tai, añ kơlôi rơcang kòn in tài să jan kòn añ ờ pràn di lah ờ cit kơrian lài kòp den lơh gơrềng uă ngan tus bơta pràn kơl dang să jan tŭ gơtìp kòp. Tàm ƀòn làng bol kung neh git rơlao uă ngan, cau lơi kung cèng kòn lòt cit nàng rơcang kơrian kòp rang. Geh ală mlŏ, wa tàm hìu sơnơm mblàng yal, hòi jà ală cau lòt cit den tàng jơnau git wă làng bol dê neh niam rơlao tài kờñ sền gàr bơta pràn kơl dang să jan kòn in. Añ kơno cau yal kòp rang tŭ do ờ hềt geh sơnơm sơm bời, mìng geh vaccine rơcang kơrian kòp gơtờp là niam ngan”.

Cit vaccine kòp rang ai kơnòm dềt mờ cau dờng in là broă lơh nàng rơcang kơrian kòp lài, geh cồng nha, tơmù bơta di gơlan gơtờp kòp bal mờ bơta gơlik geh bơh kòp lơh aniai. Bơdìh mờ broă lơh pràn broă cit vaccine, nàng kòp rang ờ gơtờp, Sở Lơh sơnơm gam lơh uă broă bè dan Anih duh broă Làng bol càr in tơlik di tŭ broă rơndăp lơh ală broă rơcang kơrian kòp gơtờp. Sồr ală mpồl lơh broă tàm gah lơh sơnơm lơh niam ală broă lơh tờm tàm broă rơcang kơrian kòp gơtờp bè jăt sền nền nòn kòp tàm mpồl bơtiàn, hìu sơnơm, tiah geh kòp gơtờp lài do nàng gŏ gờñ ală cau gơtờp kòp nàng bơyai lơh kơrian kòp di tŭ tàm tiah gơtìp kòp, bañ lời kòp gơtờp uă. Sồr ală hìu sơnơm gàr niam tiah tam cah is, tơl jơnờng piam kòp cau kòp, sơnơm, dà srồm, phan lơh broă, cau lơh broă tŭ lơi kung rơcang lài nàng dờp, tam cah is, sơm kòp cau kòp in. Ƀák sĩ Hoàng Nguyên Duy, Phó Kwang atbồ Sở Lơh sơnơm càr Dăk Lăk pà git tai: “Kòp rang tàm càr tŭ do gam tàm bơta geh sền gròi. Mơya tàm tơngai tus, kòp di gơlan gơtờp pràn di lah he ờ geh broă dong kờl, sền gròi bơh gơnoar atbồ dê. Gah lơh sơnơm bơto pơlam làng bol pal tơnguh jơnau git wă, cèng is kòn lòt cit tơl ding ală bơta vaccine. Tŭ do, ală bơta vaccine bơh Broă cit kơrian kòp neh geh tơl, ờ gơtùi ờ tơl vaccine”.

Nàng rơcang kơrian kòp rang, bơdìh mờ broă lơh ngan bơh gah Lơh sơnơm dê, làng bol pal rơcang ai cèng kòn lòt cit vaccine kòp rang tơl mờ di tŭ: Cit ding 1 tŭ kòn dềt 09 nhai; Cit ding 02 tŭ kòn dềt 18 nhai; Cit jơh ală kơnòm dềt bơh 09 nhai tus 05 sơnam ờ hềt cit ha là cit ờ hềt tơl 02 ding vaccine kòp rang. Tŭ gŏ gơlik geh ală bơta tơngŏ duh să, bơsiă, gơlik dà muh, gơlik toh pal gờñ tam cah is mờ cèng kòn dềt tus hìu sơnơm rềp ngan nàng kham, sơm kòp di tŭ, tơmù uă ngan kòp gơguh jroă lơh gơtìp kal ke.

Kòp rang là dùl bơta kòp bơtờp sơbơng roh ngan, geh bơta bơtờp mhar, pràn mờ digơlan gơ gơs kòp bơtờp uă. Nàng dong làng bol git loh rlau tai bè kòp rang, bơta chài rơcang lài kơryan kòp mờ sền gàr cau kòp rang tơrmù ƀà jơnau ờ niam kơn jơ̆ gơ lời wơl, mpồl cau cih jơnau do neh geh dơ̆ lùp Tiến sĩ, ƀák sĩ mò Trần Thị Thúy Minh, atbồ khoa kơnòm dềt bơrlŭ bal,, Hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên, jà….

Ơi, dan ƀák sĩ pà git jơnau bơh lơi mờ geh kòp rang mờ ală tềl tơnggŏ bơh kòp do dê bè lơi, ơ ƀák sĩ?

Ƀák sĩ Trần Thị Thúy Minh: “Kòp rang là dùl bơta kòp tài bơh virus Polinosa morbillarum lơh gơbàn. Tŭ gơbàn kòp rang, kơnòm dềt sùm geh ală tềl tơnggŏ bè duh să, as sồt gùng tă nhơm hơđang bè bơsiă, hòr muh, ntas, bàr pe nă kơnòm dềt geh tềl tơnggŏ mat pơrhê, gơlik è mat, tŭ lòt kham den gŏ rơnồng dờ pơrhê. Dilah ală kơnòm dềt mìng gơbàn kòp rang bè ờs ờ geh ală jơnau ờ niam kơn jơ̆ gơ lời wơl den ală tềl tơnggŏ kòp dê rơp roh rơhời tơnơ̆ bơh 7 tus 10 ngai mờ kơnòm dềt rơp pràn wơl hời rơhời. Bulah bè hơ̆, bàr pe nă kơnòm dềt tŭ gơbàn kòp rang geh ală jơnau ờ niam sơbơng roh gơlời wơl den pal geh sơm di tŭ”.

Bè hơ̆ den kòp rang geh ală jơnau ờ niam sơbơng roh bè lơi, ơ ƀák sĩ?

Ƀák sĩ Trần Thị Thúy Minh: “Kòp rang dilah geh jơnau ờ niam gơ lời wơl den sơbơng roh ngan. Ală jơnau ờ niam gơ lời wơl bè sồt tàm tơngoh ờ gơtùi bời lơh kơnòm dềt gơtìp ală bơta ờ niam tàm tơngoh tơnơ̆ hơ̆. Tàm bàr pe nă kơnòm dềt, gơbàn jơnau gơ lời wơl ờ niam tàm klờm soh tài tàm tơngai kơnòm dềt gơbàn kòp rang den digơlan lơh gơmù bơta pràn ờ bơtờp kòp den tànga lă jơnau ờ niam gơ lời wơl rơp kơn jơ̆ mờ kal ke sơm rlau mờ ală kơnòm dềt ờ gơmù bơta pràn ờ bơtờp kòp mờ ờ gơbàn kòp rang. Bàr pe nă kơnòm dềt gơ lời wơl jơnau ờ niam tàm tơngoh tài gơ ro tơnơ̆ pơgap 2, 3 nam lời wơl bơta ờ niam tàm tơngoh, ngan là ală kơnòm dềt as sồt klờm soh kơn jơ̆, as sồt tồr tàm nggùl gơ lời wơl jơnau ờ niam, as sồt tơngoh kơn jơ̆ digơlan lơh gơbàn chơt să”.

Tŭ kòn dềt gơbàn kòp rang, mè bèp pal sền gròi kơnòm dềt di mờ bơta chài geh pơlam bè lơi, ơ ƀák sĩ?

Ƀák sĩ Trần Thị Thúy Minh:  “Gơwèt mờ kơnòm dềt gơbàn kòp rang, ờ geh dùl bơta pal wèr lơi. Pal ai kơnòm dềt in sa wil tơl nàng kơnòm dềt geh bơta pràn ờ bơtờp kòp nàng jai kong mờ kòp jê đơs bal kung bè kòp rang đơs is. Gơwèt mờ ală kơnòm dềt gơbàn kòp rang kơn jơ̆, mè bèp pal lơh jat di jơnau pơlam bơh ƀák sĩ dê bè bơta chài sền gàr jơh bal să jan kung bè gùng tă nhơm. Gơ wèt mờ ală kơnòm dềt gơbàn kòp rang gơ lời wơl jơnau ờ niam den rơp geh jơnau pơlam is bơh ƀák sĩ dê  nàng sền gròi kơnòm dềt dồ bă dipal. Đơs wơl den kòp rang pal geh sac rơ wah mờ sơm tàm ală hìu sơnơm mờ rơp geh jơnau pơlam mùk màl tàm tơl bơta gơbàn kòp nàng kơnòm dềt in pràn wơl di tŭ”.

Ơi, bè hơ̆ den ƀák sĩ geh jơnau pơlam lơi làng bol in nàng rơcang lài kơryan kòp rang sơl?

Ƀák sĩ Trần Thị Thúy Minh:  “Rơcang lài kơryan kòp rang niam ngan rlau jơh là mờ sơnơm vaccine. Broă lài ngan nàng rơcang lài kơryan kòp kơnòm dềt in là lơh gơlik kơnòm dềt in dùl bơta pràn ờ bơtờp kòp rơcang lài mờ broă cit sơnơm vaccine. Do là bơta tờm tàm broă rơcang lài kơryan kòp rang kơnòm dềt in. Bơh tŭ kơnòm dềt geh ală tềl tơnggŏ pin gơbàn kòp rang bè duh să, bơsiă, pơrhê mat, as sồt gùng tă nhơm hơđang, gơtuh toh pơrhê den pal jun kơnòm dềt lòt mơ hìu sơnơm nàng geh kham, sac rơ wah mờ sơm kòp di tŭ. Bañ wèr ir, bañ ngui ală broă sơm kòp bơh yau bè ngui sơnơm chi che halà ală mờng kwèng ờ kuơ bè glòm ir kơnòm dềt gơbàn kòp rang mờ loh roh tĕ tŭ niam nàng geh sơm. Sền gròi kơnòm dềt gơtìp kòp rang pal jat jơnau pơlam bơh ală ƀák sĩ dê jat tơl tŭ tơngai ngan ngồn, tơl jơnau ờ niam gơ lời wơl mùl màl nàng pleh ală jơnau ờ niam kơn jơ̆ digơlan gơlik geh”.

Dan ưn ngài ƀák sĩ uă ngan!